Το Ευαγγέλιο της συζύγου του Ιησού

ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Από τον Αντώνη Κυριαζή

 

Ήταν παντρεμένος ο Ιησούς; Σύμφωνα με την καθηγήτρια του Χάρβαρντ, Κάρεν Κινγκ, ένα αρχαίο κείμενο μιλά για τη σύζυγο του Ιησού που ήταν και μαθήτριά του.

Η πρόσθια όψη του παπύρου από τον παλαιοχριστιανικό κώδικα στον οποίο ήταν γραμμένο το Ευαγγέλιο της συζύγου του Ιησού. Photo: Karen L. King. Πηγή: Supplied
v

ΣΤΙΣ 18 Σεπτεμβρίου 2012, ένα ξεθωριασμένο κομμάτι παπύρου, το οποίο πιστεύεται ότι προέρχεται από έναν κώδικα με τίτλο «Το Ευαγγέλιο της συζύγου του Ιησού» προκάλεσε παγκόσμιο σάλο όταν η καθηγήτρια του Χάρβαρντ, Κάρεν Κινγκ, αποκάλυψε το περιεχόμενό του στο 10ο Διεθνές Συνέδριο Κοπτικών Σπουδών.

Η ανακοίνωση αντιμετωπίστηκε με ανάμεικτα συναισθήματα: θυμό, αγαλλίαση, αλλά και έντονο σκεπτικισμό, δεδομένου ότι το απόσπασμα περιέχει μια φράση που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο κείμενο – απόκρυφο ή κανονικό. Η πλήρες απόσπασμα λέει (οι αριθμοί υποδηλώνουν τις γραμμές):

1 …όχι [σε] μένα. Η μητέρα μου έδωσε σε μένα ζω[ή] … 2 Οι μαθητές είπαν στον Ιησού … 3 …αρνηθεί. Η Μαρία είναι αντάξιά του … 4 … Ο Ιησούς είπε σ’ αυτούς, από ’δω η γυναίκα μου … 5 … είναι σε θέση να γίνει μαθήτριά μου … 6 … Άσε τους κακούς ανθρώπους να φουσκώνουν … 7 … Όσο για μένα, εγώ κατοικώ μαζί της, κατά παραγγελία … 8 … μια εικόνα.

Η επίμαχη φράση είναι: «Ο Ιησούς είπε σ’ αυτούς, από ’δω η γυναίκα μου… είναι σε θέση να γίνει μαθήτριά μου».

Η αρνητική αντίδραση πάντως ήταν αναμενόμενη, καθώς θίγονται μερικά ευαίσθητα εδώ και αιώνες ζητήματα, αφενός κατά πόσον επιτρέπεται στις γυναίκες να είναι ιερείς, αφετέρου η αγαμία του κλήρου. Στις αρχαίες θρησκείες οι γυναίκες μπορούσαν να κατέχουν ιερατικά αξιώματα, ενώ με την επικράτηση των μονοθεϊστικών θρησκειών αυτό θεωρήθηκε βέβηλο, περιορίζοντας έτσι το γυναικείο φύλο σε μια κατώτερη θέση. Επίσης, πλην ορισμένων μοναχικών ταγμάτων, οι ιερείς της αρχαιότητας, ανεξαρτήτως βαθμού, ήταν θεμιτό να παντρεύονται. Το ίδιο ίσχυε και για τους ιερείς και αρχιερείς του Ισραήλ, τον τόπο καταγωγής του χριστιανισμού.

Mας έχει σωθεί ο κανονισμός της λατρείας της Αθηνάς Nίκης πάνω στην Aκρόπολη, από τον οποίο μαθαίνουμε ότι η ιέρεια εκλεγόταν από την Εκκλησία του Δήμου, από το ανώτατο δηλαδή πολιτικό όργανο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ανάμεσα από όλες τις Αθηναίες δέσποινες.
v

Η καθηγήτρια του Χάρβαρντ Κάρεν Κινγκ με το επίμαχο κομμάτι του παπύρου.
Photo: Harvard Magazine. Πηγή: Supplied
v

Το Βατικανό έσπευσε αμέσως να αποκηρύξει το κείμενο δηλώνοντας ότι ο πάπυρος είναι πλαστός. Τη θέση αυτή υιοθέτησαν ιστορικοί και μελετητές που συντάσσονται με την Αγία Έδρα.

Τα εργαστηριακά αποτελέσματα, ωστόσο, τους διέψευσαν. Το κομμάτι του παπύρου εξετάστηκε σχολαστικά από τους ειδικούς στην παπυρολογία, οι οποίοι ανακοίνωσαν σε έκθεσή τους που δημοσιεύτηκε στο Harvard Theological Review, ότι το μελάνι (στην πραγματικότητα χρωστική ουσία) του κειμένου έχει αρχαία καταγωγή και ως εκ τούτου δεν πρόκειται για σύγχρονη πλαστογραφία.

Ο πάπυρος εξετάστηκε από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (MIT). Οι εξετάσεις έγιναν με άνθρακα-14 και φασματοσκόπιο για να προσδιοριστεί η χημική σύσταση του μελανιού.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι:

• Ο πάπυρος τοποθετείται χρονολογικά κάπου ανάμεσα στο 700 με 800 μ.Χ.

• Είναι όμοιος με άλλους κώδικες που έχουν χρονολογηθεί μεταξύ 4ου και 8ου αι. μ.Χ.

• Το μαύρο μελάνι  (στην πραγματικότητα ένα είδος χρωστικής ουσίας) είναι όμοιο με αυτό που έχει χρησιμοποιηθεί σε άλλους παπύρους.

• Το κείμενο έχει γραφτεί από κάποιο άτομο μέτριας μόρφωσης και όχι από κάποιον λόγιο ή άτομο πανεπιστημιακού επιπέδου.

• Είναι γραμμένο στη Σαχιδική, μια διάλεκτο στην οποία έχουν γραφτεί τα περισσότερα κοπτικά κείμενα.

Η Σαχιδική, άμεσος απόγονος της αρχαίας αιγυπτιακής γλώσσας, ήταν η σημαντικότερη διάλεκτος των προϊσλαμικών χρόνων και όπως η Κοπτική γλώσσα ήταν μια τροποποιημένη μορφή του ελληνικού αλφάβητου.

Αυτό σημαίνει ότι το επίμαχο κείμενο είναι μεταγραφή ενός προγενέστερου Κοπτικού χειρογράφου, που βασίστηκε σε ελληνικό αντίγραφο των προηγούμενων αιώνων, όπως συμβαίνει με πολλά παλαιοχριστιανικά ευαγγέλια, καθώς και με τα κείμενα του Ναγκ Χαμαντί.

Η ημερομηνία 700 με 800 μ.Χ. δεν σημαίνει ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που εμφανίστηκε το συγκεκριμένο κείμενο.
v

Λεπτομέρεια από τον Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο ντα Βίντσι (1495-1498). Το πρόσωπο στα δεξιά του Ιησού, προς το οποίο ο Πέτρος τείνει απειλητικά το χέρι του, είναι σαφώς θηλυκού γένους. Η Μαρία Μαγδαληνή; (Santa Maria delle Grazie, Μιλάνο). Πηγή: Wikimedia Commons
v
v

Το Ευαγγέλιο της Μαρίας

Πράγματι, υπάρχει ένα παλαιότερο κείμενο που αναφέρει πως κάποια Μαρία (πιθανώς η Μαρία Μαγδαληνή, αν και υπήρχαν πολλές Μαρίες στο περιβάλλον του Ιησού) ήταν η εκλεκτή του Κυρίου, πράγμα που διέγειρε τον φθόνο των άλλων μαθητών για την προτίμηση που της είχε ο Κύριος. Πρόκειται για το απόκρυφο «Ευαγγέλιο της Μαρίας», ένα κείμενο του 5ου αι. μ.Χ. που ανήκει στους κώδικες που ανακαλύφθηκαν στο Ναγκ Χαμαντί της Αιγύπτου το 1944 και των οποίων η γνησιότητα δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. (Βλέπε σχετικά Χριστιανικός Γνωστικισμός: Τα Κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, από την γ΄ αγγλική έκδοση του E.J. Brill, με επιμέλεια του καθηγητή Σάββα Αγουρίδη, Αθήνα 1989).

Το ευαγγέλιο ξεκινά με τον αναστημένο Σωτήρα να συναντά τους μαθητές του, οι οποίοι του θέτουν ερωτήσεις. Αφού απαντήσει, ο Σωτήρας τους αποχαιρετά. Οι μαθητές θλίβονται για την αναχώρησή του και για το φοβερό σε δυσκολίες έργο που τους περιμένει – να κηρύξουν το Ευαγγέλιο στα έθνη. Η Μαρία που βρίσκεται μαζί τους τούς τονώνει το φρόνημα με το μήνυμα ότι η χάρη του θα παραμείνει κοντά τους και θα τους προστατέψει.

Ο Πέτρος ζητάει τότε από τη Μαρία να πει στην ομάδα των μαθητών τα λόγια του Σωτήρα, τα οποία μόνο εκείνη γνωρίζει.

Στο σημείο αυτό αρχίζει το δεύτερο μέρος του Ευαγγελίου της Μαρίας. Η Μαρία αφηγείται μια οπτασία του Κυρίου (την οποία κανείς ποτέ μαθητής δεν ήταν άξιος να δει) και περιγράφει μια αποκάλυψη που αφορά την ανερχόμενη στον ουρανό ψυχή, η οποία εξετάζεται από τις ουράνιες δυνάμεις, καθώς ανεβαίνει τον ένα ουρανό μετά τον άλλο.

Όταν τελειώνει το λόγο της, μερικοί από τους μαθητές αντιδρούν με δυσπιστία και ο Πέτρος με εχθρικότητα. Αλλά ο Λεβί (ο Ματθαίος;) τους υπενθυμίζει ότι ο Σωτήρας έκρινε τη Μαρία άξια, ότι τη γνώριζε πολύ καλά, και ότι την αγάπησε περισσότερο από τους μαθητές του. Με αυτή την αντίκρουση λύνουν τη συνάντηση και αναχωρούν για να κηρύξουν.
v

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ

BG 7, 1-19, 5

11 Ο Πέτρος είπε στη Μαρία, «Αδελφή, ξέρουμε ότι ο Σωτήρας σε αγαπούσε περισσότερο από τις υπόλοιπες γυναίκες. Πες μας τα λόγια του Σωτήρα που θυμάσαι, τα οποία εσύ ξέρεις, εμείς όμως όχι, ούτε που τα έχουμε ακούσει».

Η Μαρία απάντησε και είπε, «Ό,τι είναι κρυμμένο σ’ εσάς εγώ θα σας το φανερώσω». Και άρχισε να τους λέει αυτά τα λόγια, «Εγώ», είπε, «Εγώ είδα τον Κύριο σε όραμα και του είπα, “Κύριε, σε είδα σήμερα σε ένα όραμα”. Αυτός απάντησε και μου είπε, “Ευλογημένη είσαι εσύ, γιατί δεν κλονίστηκες όταν με είδες. Γιατί όπου είναι ο νους, εκεί είναι ο θησαυρός”. Του είπα “Κύριε, τώρα αυτός που βλέπει το όραμα το βλέπει <μέσω> της ψυχής <ή> μέσω του πνεύματος;” Ο Σωτήρας απάντησε και είπε, “Δεν βλέπει μέσω της ψυχής ούτε μέσω του πνεύματος, αλλά μέσω του νου ο οποίος [είναι] ανάμεσα στα δύο – δηλαδή [αυτός] είναι [που] βλέπει το όραμα και αυτό είναι…”» (Λείπουν τέσσερις σελίδες αρχαίου κειμένου).

Το υπόλοιπο κείμενο αναφέρεται στις τέσσερις δυνάμεις που εξετάζουν την ψυχή. Αφού η Μαρία τις αποκαλύψει στους μαθητές, σιωπά. Εκείνοι όμως αντιδρούν:

17 Αλλά ο Ανδρέας απάντησε και είπε στους αδελφούς, «Πέστε ό,τι [επιθυμείτε] να πείτε σχετικά με ό,τι αυτή είπε. Εγώ τουλάχιστον δεν πιστεύω ότι ο Σωτήρας το είπε αυτό. Γιατί σίγουρα αυτές οι διδασκαλίες εκφράζουν παράξενες ιδέες». Ο Πέτρος απάντησε και μίλησε γι’ αυτά τα ίδια πράγματα. Αυτός τους ρώτησε σχετικά με τον Σωτήρα, «Μίλησε πραγματικά αυτός ιδιαιτέρως με μια γυναίκα και όχι απευθείας σε εμάς; Μήπως πρέπει να αλλάξουμε [στάση] και όλοι να την ακούσουμε; Προτίμησε αυτήν από εμάς;»

18 Τότε η Μαρία έκλαψε και είπε στον Πέτρο, «Αδελφέ μου Πέτρο, τι σκέπτεσαι; Νομίζεις ότι τα επινόησα μόνη στην καρδιά μου, ή ότι ψεύδομαι για τον Σωτήρα;» Ο Λεβί απάντησε και είπε στον Πέτρο, «Πέτρο πάντοτε ήσουν ευέξαπτος. Τώρα σε βλέπω να μάχεσαι εναντίον της γυναίκας αυτής όπως εναντίον των αντιπάλων. Αλλά αν ο Σωτήρας την έκρινε άξια, ποιος είσαι εσύ για να την απορρίψεις; Σίγουρα ο Σωτήρας την ξέρει πολύ καλά. Και αυτή είναι η αιτία που την αγάπησε περισσότερο από εμάς. Μάλλον ας ντραπούμε κι ας ενδυθούμε τον τέλειο άνθρωπο κι ας χωριστούμε, όπως μας διέταξε, κι ας κηρύξουμε το ευαγγέλιο, χωρίς να θεσπίζουμε κανένα άλλο κανόνα ή άλλο νόμο πέρα από αυτά που ο Σωτήρας είπε».
v

Πάολο Βερονέζε: «Ο Γάμος της Κανά» (1562-1563). Ελαιογραφία, Μουσείο Λούβρου. Πηγή: Supplied
v
v

Ο εν Κανά γάμος

Εάν ο Ιησούς ήταν παντρεμένος, σίγουρα ένα τέτοιο σημαντικό γεγονός θα μνημονευόταν σε κάποιο από τα Ευαγγέλια. Και πράγματι μνημονεύεται! Το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ξεκινά ακριβώς με αυτό το συμβάν, τον περίφημο γάμο της Κανά, που έγινε αιτία για το πρώτο από τη σειρά των δημοσίων θαυμάτων του Ιησού.

Ο Ιωάννης, ο μόνος από τους ευαγγελιστές που αναφέρεται στο γεγονός, δεν αποκαλύπτει ποιος ήταν ο γαμπρός και ποια η νύφη, παρά μόνο ότι στον γάμο, στον οποίο ήταν καλεσμένος ο Ιησούς και οι μαθητές του, κουμάντο έκανε η μητέρα του Ιησού. Αυτή παρατηρεί πρώτη ότι έχει τελειώσει το κρασί και δίνει εντολή στους υπηρέτες να κάνουν ότι τους πει ο Ιησούς. Το θαύμα πραγματοποιείται και ο Ιησούς μετατρέπει το νερό που περιείχαν έξι λίθινες στάμνες σε κρασί.

Στη συνέχεια, ο Ιησούς φωνάζει τον τελετάρχη του γάμου (αρχιτρίκλινο) να το δοκιμάσει. Εκείνος, αφού το δοκιμάζει και διαπιστώνει ότι είναι εξαιρετικό, φωνάζει τον γαμπρό (νυμφίο) έξω και του λέει: «κάθε άνθρωπος που κάνει τραπέζι βάζει, σύμφωνα με τη συνήθεια που υπάρχει, πρώτα το καλό κρασί και όταν οι άνθρωποι μεθύσουν, τότε προσφέρει το κατώτερο». (Β΄ 3-10).

Δεν είναι σαφές αν ο νυμφίος, στον οποίο απευθύνεται ο τελετάρχης, είναι ο Ιησούς ή ο άγνωστος γαμπρός, πράγμα που δίνει λαβή στο να ερμηνευθεί το χωρίο αυτό είτε προς τη μια είτε προς την άλλη κατεύθυνση, ανάλογα με το τι πιστεύει κάποιος.

Αν πάντως ο γαμπρός (νυμφίος) ήταν ο Ιησούς, τότε η νύφη δεν ήταν άλλη από τη Μαρία Μαγδαληνή. Αυτό συνάγεται από τον περίεργο τρόπο με τον οποίο ξεκινά ο πρώτος στίχος του Β΄ Κεφαλαίου: «Και τη ημέρα τη τρίτη γάμος εγένετο εν Κανά της Γαλιλαίας…» Την τρίτη ημέρα μετά από ποιο συμβάν;

Την απάντηση τη βρίσκουμε στο Κ΄ Κεφάλαιο του Ιωάννη, που αρχίζει ως εξής: «Την πρώτη ημέρα της εβδομάδας (Σαββάτου)…», δηλαδή την τρίτη ημέρα μετά τη σταύρωση του Ιησού, όταν προείπε ότι θα αναστηθεί, «η Μαρία Μαγδαληνή έρχεται πρωί στο μνημείο, ενώ ακόμη ήταν σκοτάδι…»

Μετά την ανακάλυψη ότι το μνημείο είναι άδειο, η Μαγδαληνή συναντά τον αναστημένο Ιησού στον κήπο. Με άλλα λόγια, ο γάμος της Κανά, στην αρχή του Ευαγγελίου, είναι ρυθμικά συνδεδεμένος  με την συνάντηση της Μαρίας με τον Ιησού στο τέλος του Ευαγγελίου. Ο συγγραφέας ίσως να υπονοεί ότι ο Ιησούς ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Μαγδαληνή, η οποία, ως πενθούσα σύζυγος, έρχεται και κλαίει στον τάφο του.

Τέλος, υπάρχει στα Ευαγγέλια μια σειρά από παραβολές στις οποίες ο Ιησούς αποκαλεί τον εαυτό του «νυμφίο», ενώ το Ευαγγέλιο του Φιλίππου μας λέει ότι το ιερότερο όλων των μυστηρίων που συστάθηκε με τον Ιησού είναι το «μυστήριο» της νύφης και του νυμφίου που τελείται στον «νυμφώνα».
ν

 

---