Αμφίπολη: το μυστήριο του τρίτου θαλάμου (vid)
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν έναν τρίτο θάλαμο που ίσως ρίξει περισσότερο φως στο μυστήριο που καλύπτει το μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο.
Οι αρχαιολόγοι αφαιρούν προσεκτικά το χώμα αιώνων από το πρόσωπο μιας από τις Καρυάτιδες. Όπως και οι Σφίγγες, οι αινιγματικές κόρες δεν πρόδωσαν το μυστικό του τάφου. Πηγή: News Media
ν
ν
Η ΑΡΧΑΙΑ πόλη της Αμφίπολης ήταν χτισμένη στα σύνορα της Μακεδονίας με τη Θράκη, στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, πολύ κοντά στον Στρυμονικό Κόλπο. Η πόλη, που αρχικά ονομαζόταν “Εννέα Οδοί”, ιδρύθηκε από τους Αθηναίους το 437 π.Χ., αλλά σύντομα πέρασε στην επικυριαρχία των Μακεδόνων. Εδώ, στον λόφο Καστά, βρίσκεται το μοναδικό στα ελληνικά αρχαιολογικά χρονικά ταφικό μνημείο, το οποίο χρονολογείται από το 325 έως το 300 π.Χ.
Οι πρώτες ανασκαφές στην περιοχή έγιναν το 1913, κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο. Τότε βρέθηκε και ο περίφημος Λέων της Αμφίπολης σε μια περιοχή κατάσπαρτη από επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, καθώς και χρυσά κοσμήματα σε τάφους. Βρέθηκαν ακόμη τμήματα των αρχαίων τειχών και το ιερό της μούσας Κλειώς, ενώ σώζονται τμήματα σπιτιών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Πολλά ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης.
ν
Η προϊστορία του τάφου
Το ταφικό συγκρότημα όπου γίνονται σήμερα οι έρευνες ήταν γνωστό από παλιά. Το 1953 έγινε η πρώτη τομή στο λόφο Καστά από κατοίκους της περιοχής, εξαιτίας ιχνών λιθοδομής στη κορυφή του. Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τον Δ. Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα. Στη συνέχεια, η κ. Περιστέρη και ο κ. Λεφαντζής, με βάση τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη, βρήκαν ότι ο περίφημος Λέων της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα.
Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν, με εξαιρετικά αργόσυρτους ρυθμούς, σε μια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο, όπου εντοπίστηκαν 70 τάφοι. Το 2012 άρχισαν προσπάθειες για να εντοπιστούν τα όρια του τύμβου, και ο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια όπου γίνονταν οι ανασκαφές.
Τελικά απεκαλύφθη ότι ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω την περίοδο της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι φτιαγμένος από μάρμαρο της Θάσου και πρόκειται για έργο του Δεινοκράτη.
Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2014 και βρίσκονται σε εξέλιξη, έφεραν πρόσφατα στο φως έναν τρίτο θάλαμο, που ίσως ρίξει περισσότερο φως στο μυστήριο σε ποιον τελικά ανήκει αυτό το μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο.
ν
Το υπέρθυρο της καλυμμένης με χώματα εισόδου του τρίτου θαλάμου. Τι κρύβεται άραγε πίσω από αυτήν; Πηγή: News Media
ν
Να σημειωθεί ότι μπροστά από την είσοδο του τρίτου θαλάμου υπάρχει τοίχος σφράγισης από πωρόλιθους σε όλο το πλάτος των 4,5 μέτρων. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, αποτελεί «ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προσπάθειας των κατασκευαστών για αποτροπή εισόδου στο μνημείο».
Πρόκειται για τον δεύτερο τοίχο σφράγισης που ακολουθεί την ίδια τεχνική, όπως και στην πρόσοψη του ταφικού μνημείου.
ν
Διεισδύοντας στο χρόνο… Αναπαράσταση της εισόδου και του πρώτου θαλάμου του Μακεδονικού τάφου της Αμφίπολης. Πηγή: News Media
ν
Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται νυχθημερόν για την αποκάλυψη του σημαντικού αυτού μνημείου, διαμαρτύρονται τόσο για το γεγονός ότι η πολιτεία δεν τους παρέχει την απαραίτητη οικονομική στήριξη, όσο και για την προσπάθεια που γίνεται από ορισμένα πρόσωπα να καρπωθούν την ανακάλυψη για δικό τους πολιτικό όφελος.
Οι εργαζόμενοι πάντως συνεχίζουν τις προσπάθειές τους φροντίζοντας να στηρίξουν την αρχαία λιθοδομή, η οποία κινδυνεύει να καταρρεύσει με την αφαίρεση των χωμάτων. Έτσι, χρησιμοποιούν ξύλινες δοκούς και τοιχία αντιστήριξης για την προστασία των εργαζομένων πριν από την είσοδό τους στο νέο θάλαμο.
ν
Αιώνια επαγρύπνηση… Το πρόσωπο μιας από τις δύο Καρυάτιδες ξεπροβάλλει από τους σωρούς των χωμάτων. Πηγή: News Media
ν
Οι αινιγματικές Καρυάτιδες
Τα δύο ολόσωμα γυναικεία γλυπτά που ανακαλύφθηκαν κάτω από το μαρμάρινο επιστύλιο του δεύτερου θαλάμου (και για τα οποία γράφτηκαν το τελευταίο διάστημα του κόσμου οι ανοησίες) φαίνεται ότι είναι φύλακες του τρίτου θαλάμου.
Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν οι αρχαιολόγοι, καθώς οι Καρυάτιδες είχαν τα χέρια τους σε έκταση εμποδίζοντας την είσοδο – πιθανόν μια προειδοποίηση για την τύχη που περιμένει τους καταπατητές.
Να σημειωθεί πάντως, ότι ο τάφος του Φίλιππου Β΄ που ανακάλυψε ο Μανόλης Ανδρόνικος στη Βεργίνα, δεν έχει τρεις θαλάμους αλλά δύο – έναν προθάλαμο και τον κυρίως θάλαμο όπου βρέθηκε το περίφημο αστέρι.
ν
Δεν μπορείς να περάσεις… Τα απλωμένα χέρια των Καρυάτιδων απαγόρευαν την είσοδο στον τρίτο θάλαμο. Οι δύο Καρυάτιδες φυλάσσουν την είσοδο στον τρίτο θάλαμο εδώ και 2.300 χρόνια. Πηγή: News Media
ν
Οι δύο Καρυάτιδες, εκ των οποίων το πρόσωπο της μιας σώζεται σχεδόν ακέραιο, φέρουν πλούσιους βοστρύχους, που καλύπτουν τους ώμους τους, ενώ τα φορέματά τους είναι απαράμιλλης ομορφιάς. Η καλλιτεχνική τους αξία δείχνει ότι είναι προϊόντα μιας τέχνης που βρισκόταν την εποχή εκείνη στο απόγειό της.
Όσον αφορά τη δεύτερη Καρυάτιδα, το πρόσωπό της βρέθηκε στα χώματα που υπήρχαν στη βάση του αγάλματος.
ν
Διαφορετικές προσεγγίσεις
Όσο η αρχαιολογική σκαπάνη διεισδύει στα άδυτα του Τύμβου Καστά, βγαίνουν στην επιφάνεια όλο και περισσότερα, διαφορετικά σενάρια για τα μυστικά του.
Μια νέα θεωρία, αυτή του συγγραφέα Γιώργου Λεκάκη, έρχεται να «ταράξει» τα νερά, ανατρέποντας όλα όσα έχουν ακουστεί μέχρι σήμερα από τους αρχαιολόγους. «Ο “τάφος” δεν είναι τάφος και οι “Καρυάτιδες” δεν είναι Καρυάτιδες, αλλά Μαινάδες του Διονύσου», αναφέρει ο Έλληνας συγγραφέας , εξηγώντας πως όλα αποκαλύπτονται στα νομίσματα του Παγγαίου, τα οποία απεικονίζουν με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά των ιερειών του θεού Διόνυσου.
Η άποψη ωστόσο του κυρίου Λεκάκη δεν είναι τόσο καινούρια, καθώς ο Βρετανός ερευνητής Άντριου Τσαγκ είχε δηλώσει στη Daily Mail ότι ο τάφος ανήκει στη μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα, και ότι οι Καρυάτιδες ονομάζονται Κλώδωνες (αρχαίες ιέρειες στο Ιερό της Σαμοθράκης).
Ο θολωτός τάφος της Αμφίπολης είναι από τους μεγαλύτερους και πιο εντυπωσιακούς από όσους έχουν βρεθεί ποτέ στον πανάρχαιο ελλαδικό χώρο. Παρέμεινε όμως ασύλητος μέσα στους αιώνες; Το γεγονός ότι το πέτρινο λιοντάρι που υπήρχε στην κορυφή του βρέθηκε πριν από εκατό χρόνια μερικά χιλιόμετρα μακριά, αποτελεί για τους αρχαιολόγους ένδειξη ότι αφαιρέθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
ν
Μια από τις Σφίγγες όπως έπρεπε να ήταν στα αρχαία χρόνια. Το γεγονός ότι από τις Σφίγγες λείπουν τα κεφάλια και τα φτερά κάνει τους αρχαιολόγους να υποπτεύονται ότι ο τάφος είχε συληθεί κατά την αρχαιότητα. Πηγή: News Media
ν
Όμως μόνο η ολοκλήρωση της ανασκαφής θα δείξει αν ο τάφος έχει λεηλατηθεί ή όχι.
Τυμβωρύχοι όμως δεν υπήρχαν μόνο στα αρχαία χρόνια. Το 1952 ληστές προσπάθησαν να εισβάλουν στον τάφο με έναν μηχανικό εκσκαφέα, αλλά έγιναν αντιληπτοί από τους κατοίκους της περιοχής που τους κυνήγησαν.
Η περιοχή πάντως όπου βρίσκεται το ταφικό μνημείο είναι γεμάτη ελαιόδεντρα, αμυγδαλιές και καπνοχώραφα, αλλά και τρύπες από τις παράνομες ανασκαφές. Έτσι σήμερα o χώρος φυλάσσεται επί 24ώρου βάσεως για να αποτρέψει τους αρχαιοκάπηλους, ιδίως από τότε που κυκλοφόρησε η φήμη ότι μέσα σε αυτόν βρίσκεται ένας «αμύθητος θησαυρός».
ν
Διαφανής ποιότητα… Μέσα από το εξαίσια λαξευμένο φόρεμα διαγράφεται ο κορμός μιας από τις Καρυάτιδες. Πηγή: News Media
ν
Οι πολιτικοί, που θεωρούν ότι τα πάντα στον κόσμο υπάρχουν για να ωφελούνται αυτοί, προσπάθησαν από την πρώτη στιγμή να καπηλευθούν το μνημείο, αν όχι σπείροντας, το δίχως άλλο υποδαυλίζοντας τις φήμες ότι μέσα σε αυτό βρίσκονται τα οστά του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι όμως γεγονός ότι ο Αλέξανδρος θάφτηκε στην Αίγυπτο, καθώς εκεί μετέφερε τη σορό του ο Πτολεμαίος Α΄.
Ο Αλέξανδρος δημιούργησε μια εκτεταμένη αυτοκρατορία που έφτανε έως την Ινδία, κάνοντας υπερβολικά πλούσιους και ισχυρούς όχι μόνο πολλούς από τους φίλους και τους στρατηγούς του, αλλά και απλούς στρατιώτες. Τον αιφνίδιο θάνατό του το 323 π.Χ. ακολούθησε μια περίοδος αναταραχής, καθώς οι στρατηγοί του από πλεονεξία στράφηκαν ο ένας εναντίον του άλλου έχοντας ως έπαθλο την αυτοκρατορία.
Ο Θεόδωρος Μαυραγάνης, καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, πιστεύει πως ο τάφος ανήκει στον Ηφαιστίωνα, τον παιδικό φίλο του Αλέξανδρου. Ο Ηφαιστίων συνόδευσε τον Αλέξανδρο κατά τη δεκαετή εκστρατεία του στην Ασία ως στρατηγός και έλαβε από αυτόν μεγάλες τιμές και εξουσία ως ένας από τους οκτώ «σωματοφύλακές» του.
Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι ο τάφος ανήκει στον Νέαρχο, τον ναύαρχο του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος όταν ήταν νέος κατοικούσε στην Αμφίπολη και εξορίστηκε από εκεί από τον Φίλιππο Β΄, τον πατέρα του στρατηλάτη.
Μια τρίτη υπόθεση θέλει να έχουν ταφεί εκεί η περσίδα σύζυγος του Αλέξανδρου, η Ρωξάνη, και ο γιος του, ο Αλέξανδρος Δ΄. Και οι δύο εξορίστηκαν στην Αμφίπολη και σκοτώθηκαν εκεί με διαταγή του Κάσσανδρου το 310 π.Χ.
ν
Η πρώτη Καρυάτιδα αναδύεται μέσα από τα χώματα στις αρχές Σεπτεμβρίου. Πηγή: News Media
ν
Υπάρχουν και άλλες υποθέσεις που αντανακλούν τις προσδοκίες του κοινού ότι «ο τάφος κρύβει κάποιο μεγάλο μυστικό». Ως προς αυτό, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων επέκρινε την Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου τη στάση που κρατά το Υπουργείο Πολιτισμού απέναντι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς αυτή «στοχεύει στην ικανοποίηση της κοινής γνώμης η οποία είναι θύμα του εύκολου εντυπωσιασμού και της υπερκατανάλωσης των υποπροϊόντων που παράγουν τα τηλεοπτικά μέσα, ο τύπος και το διαδίκτυο».
ν
Η ανακοίνωση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
«Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο επιστημονικός κόσμος παρακολουθούν με αμείωτο ενδιαφέρον την πορεία των ανασκαφικών ερευνών στον λόφο Καστά της Αμφίπολης καθώς και τα προκαταρκτικά συμπεράσματά τους, όπως ανακοινώνονται στα σχετικά επιστημονικά συμπόσια των τελευταίων χρόνων. Το ταφικό μνημείο που αποκαλύπτεται από τις συνεχιζόμενες από το 2012 ανασκαφές της ΚΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, με επικεφαλής την αρχαιολόγο Αικατερίνη Περιστέρη, επιβεβαιώνει περίτρανα την επιχειρηματολογία του ΣΕΑ ότι το Υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να αντιμετωπίζεται ως παραγωγικό Υπουργείο και όχι ως επιτελική – διαχειριστική δομή, όπως υποστηρίζει το ΥΔΜΗΔ.
Η σημασία του ευρήματος είναι αδιαμφισβήτητη και θα αποτιμηθεί ουσιαστικά μόνο μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής και της μελέτης των ευρημάτων: από επιστημονικής λοιπόν πλευράς, ξενίζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι πολιτικοί και ΜΜΕ τοποθετούνται με περισσή σπουδή για τον τάφο, το περιεχόμενό του, το αν είναι συλημένος ή όχι, ενώ σπεύδουν να ταυτίσουν το μνημείο με θρυλικά ιστορικά πρόσωπα. Με τον τρόπο αυτό παραβιάζεται κάθε επιστημονική δεοντολογία που υπαγορεύει, αν μη τι άλλο, τη συναγωγή συμπερασμάτων μετά το πέρας της ανασκαφής. Είναι σαφές ότι ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων δεν μπορεί παρά να κρατά αποστάσεις από κάθε απόπειρα κατασκευής νέων εφήμερων μύθων ή ενός ακόμη δομικού στοιχείου της εθνικής ταυτότητας μέσα από την πρόωρη ταύτιση του ανασκαπτόμενου ακόμα ταφικού τύμβου με συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα.
Είναι η πρώτη φορά που μια ανασκαφή διεξάγεται με όρους –και χρόνους– τηλεοπτικούς και δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε την αγωνία μας για την τυχόν πίεση που υφίστανται οι συνάδελφοι, προσπαθώντας να διεξαγάγουν μια επιστημονικά ορθή και απολύτως τεκμηριωμένη ανασκαφή σε συνθήκες τηλεπαραθύρου. Ο πρωτόγνωρος δε επικοινωνιακός χειρισμός του ευρήματος, με έναυσμα την επίσκεψη του ίδιου του Πρωθυπουργού στην ανασκαφή, που την ακολούθησαν και άλλες επισκέψεις, πρέπει να συνδεθεί μάλλον με σχεδιασμούς που δεν έχουν να κάνουν με το ουσιαστικό ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά…»
