Ψυχολογία: Η Αρχαιολογία του Σώματος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ  2|2

Από την Δώρα Νικολαΐδου (*)

 

Το διαγενεακό τραύμα και τα μυστικά της οικογένειας

Τα τραύματα του χθες επηρεάζουν την ψυχική και σωματική υγεία μας στο σήμερα. Η ψυχολόγος Δώρα Νικολαΐδου εξηγεί γιατί συμβαίνει αυτό.

ν

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ τρόπος, με τον οποίο μεταφέρεται η μετατραυματική διαταραχή και στις επόμενες γενιές, είναι Συστημικός. Μεταφέρεται δηλαδή μέσα απ’ τις δυσλειτουργικές σχέσεις που δημιουργούν οι αρχικοί παθόντες με τα παιδιά τους, όταν γίνονται γονείς. Ένας γονιός, για παράδειγμα, που υποφέρει από φοβίες μετατραυματικού τύπου, τις μεταφέρει και στα παιδιά του μέσα απ’ την υπερ-προστατευτικότητα.

Κάποιος άλλος γονιός, που στο παρελθόν έχει κινητοποιηθεί επιθετικά για να επιβιώσει σε κάποια βίαιη κατάσταση, που τον έκανε να νιώσει τρόμο θανάτου, είναι πιθανό να εκδηλώσει ανάλογη επιθετικότητα επάνω στα παιδιά του, μέσα από ανεξέλεγκτες κρίσεις θυμού και σωματικής βίας. Τα παιδιά αυτά θα υιοθετήσουν στοιχεία της διαταραγμένης συμπεριφοράς των γονιών τους, και θα τα επαναλάβουν καθώς θ’ ανατρέφουν τα δικά τους παιδιά, με αποτέλεσμα οι επιρροές αυτές να μεταφέρονται γι’ αρκετές γενιές.

Δεν χρειάζεται να πάμε μακρύτερα απ’ το σπίτι μας, για να βρούμε ανάλογα παραδείγματα. Αρκεί να φέρουμε στο νου μας ελληνικά σύνδρομα όπως «της τελευταίας μπουκιάς» και του «ασφυκτικά γεμάτου ψυγείου», τα οποία έχουν ανεβάσει τα σύγχρονα ελληνόπουλα σε μια απ’ τις υψηλότερες θέσεις στην κλίμακα της παχυσαρκίας, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Πίσω τους κρύβεται, συνήθως, η παραδοσιακή «Ελληνίδα γιαγιά» –μια τέτοια διαθέτει σχεδόν κάθε ελληνική οικογένεια– η οποία ακολουθεί κατά πόδας το εγγονάκι της με το κουτάλι ανά χείρας, για να του βάλει στο στόμα, έστω και με το ζόρι, την τελευταία μπουκιά από ένα πιάτο που θα τάιζε όχι ένα παιδί, αλλά τρία. «Μην την αφήσεις, είναι η δύναμή σου!» του λέει ενθαρρυντικά, κι ας μην έχει προλάβει ούτε εκείνη να ζήσει Κατοχική πείνα στα παιδικά χρόνια της.

Σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον δεύτερο τρόπο, έχει και η προφορική παράδοση, που οι γεροντότεροι της κάθε οικογένειας μεταφέρουν στους νεότερους. «Η δικιά τους αλήθεια», φιλτραρισμένη μέσα από συναισθήματα, οικογενειακά μυστικά, συγκαλυμμένες συμπεριφορές, εξαρτήσεις και κοινωνικές συμβάσεις, πιθανόν διαφέρει πολύ απ’ την αποστασιοποιημένη ερμηνεία που θα έδινε στα ίδια γεγονότα ένας επιστήμονας ιστορικός.

Όμως, αυτή η οικογενειακή αλήθεια φέρει τόσο έντονη συναισθηματική φόρτιση, που αποκτά τη δύναμη και την πειθώ, ώστε να διαμορφώνει τη συνείδηση και των επόμενων γενεών, φτάνοντας ενίοτε να τις οδηγεί ακόμα και σε μαζικό παραλογισμό. Παραδείγματα υπάρχουν άφθονα σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και πάλι, ας μην πάμε μακριά. Ακόμα και σήμερα, ογδόντα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Νεοέλληνας –εξ ου και φανατικός καταναλωτής!– φαντασιώνει στέρηση τροφής, κάθε φορά που το πολιτικό σκηνικό αρχίζει να «μυρίζει μπαρούτι».

Συμπλέοντας, λοιπόν, κι αυτός με το μαζικό κύμα λαϊκής υστερίας, μπαίνει σε φάση πανικού και σπεύδει σε χρόνο ρεκόρ ν’ αδειάσει τα ράφια του σούπερ μάρκετ από αλεύρι, λάδι, μακαρόνια, ζάχαρη, ρύζι και χαρτιά υγείας. Προμήθειες που, αν το εξετάσει ρεαλιστικά, δεν θα φτάσουν για να συντηρήσουν την οικογένειά του περισσότερο από δύο μήνες. Όμως το «ένστικτο της επιβίωσης», σφυρηλατημένο από παππούδες και γιαγιάδες που είχαν ζήσει την πείνα της Γερμανικής Κατοχής, τον κινητοποιεί να δράσει σε πείσμα της κοινής λογικής.

Η μετατραυματική διαταραχή «ταξιδεύει» στο μέλλον μιας οικογένειας, καθώς εγγράφεται επιγενετικά στα κύτταρα εκείνων που έχουν βιώσει αρχικά το τραύμα και κληροδοτείται μέσω αυτών στα κύτταρα των απογόνων τους.

ν

Το Διαγενεακό Τραύμα

Σε περιπτώσεις λοιπόν σαν κι αυτές, φθάνουμε να μιλάμε για Διαγενεακό Τραύμα (Transgenerational Trauma). Όταν δηλαδή η μετατραυματική διαταραχή «ταξιδεύει» και μέσα στο μέλλον μιας οικογένειας, καθώς εγγράφεται επιγενετικά στα κύτταρα εκείνων που έχουν βιώσει αρχικά το τραύμα, και κληροδοτείται στα κύτταρα των απογόνων τους.

Οι απόγονοί τους επηρεάζονται επιπλέον από το σύστημα των σχέσεων και των παραδόσεων, που μεταφέρει σ’ αυτούς η οικογένεια. Όταν το τραύμα είναι μαζικότερο και προέρχεται από πόλεμο, γενοκτονία ή εκτεταμένη φυσική καταστροφή σε βάρος ενός ολόκληρου λαού, η μετατραυματική διαταραχή μπορεί να επεκταθεί και σε επίπεδο έθνους.

Σήμερα βέβαια, όταν οι κλινικοί ψυχολόγοι μιλούν για μετατραυματική διαταραχή και διαγενεακό τραύμα, δεν περιορίζονται μόνο στους επιζήσαντες κοινωνικών καταστάσεων μαζικής κλίμακας, όπως είναι οι πολεμικές συγκρούσεις και οι φυσικές καταστροφές. Έχει διαπιστωθεί ότι διαταραχές και τραύματα τέτοιου τύπου υποφώσκουν και σε ατομικό επίπεδο, όπως στις περιπτώσεις ασθενών που ταλανίζονται σε χρόνια βάση από περίεργους φόβους, έμμονες ιδέες, προβλήματα στην σπονδυλική στήλη, αθεράπευτο αίσθημα κούρασης ή χρόνια νοσήματα.
ν

Η θεραπεία

Πώς όμως θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε –πόσο δε μάλλον να απαλλαγούμε– από τις βαριές συνέπειες ενός τραύματος που δεν έχει ρίζες στο παρόν, αλλά έχει φτάσει έως εμάς «δια-γενεακά»;

Είναι αλήθεια ότι η προσέγγιση που θα έκανε από την πλευρά της η κλασική ψυχοθεραπεία, όσο άρτια κι αν εφαρμοστεί από έναν επαγγελματία, αγγίζει μόνο το επίπεδο της καλύτερης διαχείρισης του «Εδώ και Τώρα». Ωστόσο, δεν υπόσχεται πάντα λύσεις ριζικές, μιας και δεν διαθέτει τις τεχνικές για να προσεγγίσει το τραύμα, που πυροδοτεί τα συμπτώματα και προέρχεται από προηγούμενες γενιές.
ν

ν

Στην περίπτωση αυτή απαιτείται μια «ολιστική προσέγγιση», η οποία να μας δίνει τη δυνατότητα να καταδυθούμε στους δαιδάλους της κυτταρικής μνήμης.

Γι’ αυτό το λόγο σε πρωτοπόρες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, όπου η θεραπεία του διαγενεακού τραύματος εφαρμόζεται ήδη σε ασθενείς με χρόνια προβλήματα, έχοντας άριστα αποτελέσματα, η ψυχοθεραπεία συνεργάζεται πλέον στενά με τη νευροφυσιολογία και με τη θεραπεία του μετατραυματικού στρες μέσα από τεχνικές όπως το Brainspotting και η μέθοδος C.R.M. Παίρνει όμως και «θεραπευτικά δάνεια» από άλλες, περισσότερο εναλλακτικές μεθόδους προσέγγισης των διαταραχών όπως είναι η Θεραπευτική Ύπνωση και η χρήση Θεραπευτικών Αναπνοών.
ν

Τι μπορούμε να κάνουμε για το δικό μας Σήμερα

Η ιστορία του έθνους μας μέσα στους αιώνες βρίθει από πολέμους, θρησκευτικούς και πολιτικούς διωγμούς, γενοκτονίες, αλλά κι από μεταναστεύσεις, τις οποίες υπαγόρευσαν η Ανάγκη και η Φτώχεια.

Πόντιοι, Αρμένιοι, Έλληνες της Μικράς Ασίας, Αιγυπτιώτες και κάτοικοι των ακριτικών περιοχών, γνώρισαν από πρώτο χέρι τα δεινά του βίαιου εκπατρισμού. Ογδόντα χρόνια πριν, ένας ολόκληρος λαός «πολτοποιήθηκε» μέσα στα γρανάζια του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου, που άφησε επάνω του άσβηστα σημάδια.

Σήμερα, είναι επιστημονικά επιβεβαιωμένο ότι τα ψυχικά τραύματα, που βιώνει ένα άτομο από τόσο βίαια γεγονότα, είναι τόσο συντριπτικά, που ανατρέπουν μέσα του κάθε ψυχική ισορροπία. Το απομονώνουν σε μια απόκοσμη διάσταση, όπου βάλλεται αβοήθητο, τόσο από το γκρέμισμα του εσωτερικού κόσμου του, όσο κι απ’ το εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο αντιλαμβάνεται ως «εχθρικό».

Δεν είναι, λοιπόν, άξιο απορίας που, τα όσα ζήσαμε οι Έλληνες ως λαός, μας κληροδότησαν φοβίες, οι οποίες, σε ατομικό επίπεδο, μας έχουν μετατρέψει από αλλοτινούς οραματιστές, σε τυφλούς ωφελιμιστές. Ούτε και είναι περίεργο που, σε επίπεδο κοινωνικής συνείδησης, μας έχουν κάνει εντελώς απρόθυμους να συνενωθούμε μεταξύ μας για να διεκδικήσουμε αυτό που είναι καλύτερο για το έθνος μας, αλλά και για μας ατομικά.

Όσο καθόμαστε οχυρωμένοι μέσα στους τέσσερεις τοίχους του σπιτιού μας, παραμένουμε μοναχικοί, πληγωμένοι και θυμωμένοι, επιλέγοντας να μην κάνουμε τίποτε γι’ αυτό. Περνώντας όμως το κατώφλι και βγαίνοντας στο δρόμο, μεταλλασσόμαστε. Γινόμαστε ξαφνικά έτοιμοι να βγάλουμε το μάτι του διπλανού μας, χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό.

Έχοντας χάσει την επαφή με την ιστορία της φυλής μας και με τα πάθη των γεννητόρων, που μας κληροδότησαν τα δικά τους τραύματα, δεν συνειδητοποιούμε την παθολογία μας – ότι η βία που μεταφέρει το ιστορικό Παρελθόν μας έως το Σήμερα, έχει μετοικίσει και εντός μας. Ότι την ίδια ακριβώς βία, με την πρώτη ευκαιρία, τη στρέφουμε ενάντια κι εναντίον των Συνελλήνων μας, όταν βγάζουμε ο ένας το μάτι τού άλλου για ένα κομμάτι ψωμί. Αλλά κι εναντίον του τόπου μας, όταν τόσο άσκεφτα καταστρέφουμε τους πνεύμονες, τον αέρα και τις πηγές του για προσωπικό όφελος.

Εδώ, λοιπόν, έρχεται να μας βοηθήσει η σκαπάνη της Αρχαιολογίας του Σώματος. Από την εξερεύνηση της προγονικής, κυτταρικής μνήμης μας θ’ αντλήσουμε τη γνώση για να θεραπεύσουμε τα εγγενή ελαττώματά μας ως άτομα και ως λαός. Με τη βοήθειά της θα συνδεθούμε και θα επαναπροσδιορίσουμε τις ρίζες μας με το παρελθόν, για να τις απαλλάξουμε από τα παλιά τραύματα που τις έχουν παραμορφώσει. Μονάχα έτσι θα ξαναβρούμε τον παλμό που μας ενώνει και με το παρόν, αλλά και με το όραμά μας για ένα καλύτερο μέλλον, για να ενηλικιωθούμε επιτέλους ψυχολογικά ως λαός.

Για να γίνουμε Συνειδητοί Πολίτες αυτού του Πλανήτη.

____________________

Ενδεικτική βιβλιογραφία

– Gibson: My body, my Earth: The Practice of Somatic Archaeology.

– Kellermann, N. (2013). Epigenetic Transmission of Holocaust Trauma, Isr. J. Psychiatry, Vol 50, No.1, pp 33-39.

– Kuniko Muramoto: Trans-generational Transmission of Historical Trauma and Attempts for Reconciliation with the Healing the Wounds of History Method.

– Schechter DS, Zygmunt A, Coates SW, Davies M, Trabka KA, McCaw J, Kolodji A., Robinson JL (2007). Caregiver traumatization adversely impacts young children’s mental representations of self and others. Attachment & Human Development, 9(3), 187-205.

Ενδεικτικές αναφορές

– Scientific American

– Daily Mail

– Scientific American

– Psychology Today
ν

* Η Δώρα Νικολαΐδου είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Ψυχοθεραπεύτρια. Μετά το Πανεπιστήμιο και σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Τραυματοθεραπείας έχει μετεκπαιδευτεί στην θεραπεία της Μετατραυματικής Αγχωτικής Διαταραχής με τις μεθόδους CRM και Brainspotting, και στην θεραπεία του Διαγενεακού Τραύματος. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα, και σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς διδάσκει σε σεμινάρια πάνω σε θέματα της ειδικότητάς της.

Μάθετε περισσότερα στο http://www.doranikolaidou.gr/ και στο τηλ. 6946-468862.

 

< Επιστροφή

 

---

1 2