Αναζητώντας τον αληθινό εαυτό

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Από την Γεωργία Μεταξά

 

Αν ο Θεός δεν είχε φτιάξει το κεχριμπαρένιο μέλι, οι άνθρωποι θα θεωρούσαν τα σύκα πολύ πιο γλυκά, αναφέρει ο γραμματικός Ηρωδιανός (2ος αι. μ.Χ.) στο έργο του «Περί μονήρους λέξεως»¹.

v

Η ΓΛΥΚΥΤΗΤΑ βρίσκεται στην ποιότητα. Δεν είναι κάτι που είναι απλώς γλυκό στη γεύση, αλλά είναι γλυκό και υπέροχο στην ψυχή. Οι άνθρωποι αγαπούν το γλυκό σαν ένα τρόπο για να γεμίζουν την ύπαρξή τους, να την εξευμενίζουν, να την καλοπιάνουν και να τη διατηρούν χαρούμενη. Όλος ο κόπος τους όμως πάει χαμένος όταν ικανοποιούν μόνο τον ουρανίσκο και όχι την καρδιά της ύπαρξής τους.

Γιατί όμως ο Θεός έφτιαξε μια τόσο γλυκιά ουσία; Ξέρουμε ότι τα “γλυκά” λόγια είναι βάλσαμο στην πονεμένη καρδιά. Ξέρουμε ότι οι “γλυκές” ματιές είναι το καύσιμο της αγάπης, το κάρβουνο που διατηρεί ζωντανό τον έρωτα. Ξέρουμε ότι η γλυκύτητα μπορεί να απαλύνει και το πιο πικρό φάρμακο. Ξέρουμε ότι η ζωή χωρίς τις “γλυκές” στιγμές θα ήταν μια κόλαση που παραμονεύει να αρπάξει κάθε αθώα ψυχή.

Ο όρος “γλυκύτητα” παίρνει τότε μια άλλη διάσταση. Γίνεται η ίδια η ζωή, ή τουλάχιστον αυτό που μπορεί να την κάνει υποφερτή.

Δεν έχει σημασία αν ο άνθρωπος υποφέρει∙ δεν σημαίνει τίποτα αν πρέπει να υποστεί ένα σωρό δυσκολίες, όταν υπάρχει στη ζωή του κάτι γλυκό που θα τον μεταφέρει αμέσως σε έναν άλλο κόσμο. Σε έναν παράδεισο όπου ρέει κεχριμπαρένιο μέλι και οι θνητοί χάνουν όλες τις κακές συνήθειες, πετάνε τα παλιά τους ρούχα και μεταμορφώνονται σε φωτεινά όντα, χωρίς έγνοιες και σκοτούρες.

Γεμίζουν με αυτό που λέμε αγαλλίαση, γιατί συνειδητοποιούν πόση ομορφιά και γλυκύτητα υπάρχει στον κόσμο. Ο κόσμος βέβαια είναι μια μικρή λέξη για να περιγράψουμε την αλήθεια που υπάρχει γύρω μας. Υπάρχουν κόσμοι μέσα σε άλλους κόσμους και υπάρχει και ένα ευρύτερο περιβάλλον που το ονομάζουμε και αυτό κόσμο.

Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια μεγάλη ύπαρξη που περιλαμβάνει τα πάντα και τα θρέφει, όπως η φύση τα δέντρα και τα ζώα. Τα μάτια του ανθρώπου φτάνουν έως ένα σημείο. Μπορούν να βλέπουν έως μία συγκεκριμένη απόσταση και διεισδύουν έως ένα συγκεκριμένο βαθμό. Αυτή είναι η μεγάλη αλήθεια που καθιστά τον άνθρωπο μικρό, μικρό όσο παραμένει αιχμάλωτος στη φύση του.

Τι θα γινόταν όμως αν μπορούσε να γευτεί το κεχριμπαρένιο μέλι των θεών; Ποια δυνατότητα θα του δινόταν αν μπορούσε να γευτεί το θεϊκό νέκταρ; Ποια φύση μάς επιφυλάσσει η θεϊκή παρουσία στη ζωή μας; Ποιος θέλει να μείνει μικρός και άπορος όταν υπάρχει αμέτρητη ομορφιά και γλυκύτητα στον αέρα, άπιαστη όμως από τις ανθρώπινες αισθήσεις;

Ας μην θεωρηθεί ότι ο άνθρωπος είναι ένα ανάξιο ον, είναι όμως ένα αδούλευτο ον και παρουσιάζει διαβαθμίσεις. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο και δεν είναι όλοι άνθρωποι. Αυτό δεν έχει να κάνει με τη φυλή, το χρώμα του δέρματος ή την καταγωγή. Έχει να κάνει με την εσωτερική ουσία, που είναι είτε δουλεμένη είτε απελπιστικά ακατέργαστη.

Ο νεοπλατωνικός Πορφύριος μιλά γι’ αυτή την πτώση του ανθρώπου, αναφέροντας τα λόγια του Εμπεδοκλή:

Από ποιες τιμές και ποια ύψη ευτυχίας
μπήκαμε σ’ αυτή τη σκεπαστή σπηλιά,
ντύνοντάς τον (τον δαίμονα) με ξένο ρούχο σάρκινο…

Γιατί, όπως έλεγε ο Εμπεδοκλής, οι ψυχές δεν είναι παρά δαίμονες που γκρεμίζονται στο Λιβάδι της Άτης – στον σκληρό γήινο κόσμο.
v

v

Ο χορός του κόσμου

Τα χρωματοσώματα και τα νουκλεϊκά οξέα χορεύουν όλα τον ίδιο χορό, αλλά με διαφορετική χάρη και διαφορετική αρμονία κινήσεων. Οι θεοί παίζουν με τους ανθρώπους και τους κοιτούν με ενδιαφέρον κάθε φορά που αυτοί σπάνε τα μούτρα τους. Είναι μια αιώνια διασκέδαση γι’ αυτούς αυτός ο κοσμικός χορός, γιατί πώς αλλιώς θα περνούσε ευχάριστα η αιωνιότητα;

Οι μαριονέτες μαθαίνουν τα βήματα σαν να ήταν ζωντανές, μέχρι τη στιγμή που θα πέσουν εντελώς άψυχες και θα ξεχαστούν. Έτσι ακριβώς είναι και το ανθρώπινο περίβλημα στο ανελέητο πέρασμα του χρόνου. Κρατάει για ένα δευτερόλεπτο, αλλά όσο υπάρχει αισθάνεται ότι είναι το παν. Είναι ζωντανό και χαρούμενο, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι το κινεί ένας θεϊκός σπινθήρας. Πιστεύει ότι είναι αυτόνομο, ότι έχει δική του υπόσταση, ότι είναι και μπορεί να κάνει τα πάντα. Η μαριονέτα είναι ζωντανή.

Και οι θεοί γελούν. Δεν αδικούν, αλλά ούτε επεμβαίνουν. Θα αφήσουν τους ανθρώπους να ακολουθήσουν τη μοίρα που επιλέγουν και θα τους αφήσουν να βιώσουν όλες τις συνέπειες, γιατί σέβονται τις επιλογές τους. Οι θεοί ακολουθούν τους νόμους, γιατί είναι οι νόμοι.

Οι άνθρωποι πρέπει να υποστούν τους νόμους, γιατί δεν αναγνωρίζουν τον ουράνιο εαυτό τους. Πιστεύουν ότι όλοι και όλα είναι εναντίον τους. Οι άμαξες τρέχουν, οι τροχοί γυρίζουν ασταμάτητα, οι φωτιές των πολέμων φουντώνουν, αλλά οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν ιστορία. Οι αιώνες είναι χαραγμένοι στο σώμα της γης, αλλά οι άνθρωποι πατούν τη γη σαν να ήταν το πιο τιποτένιο υποκείμενο στον κόσμο.

Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζουν και την ουράνια φύση τους. Γνωρίζουν ότι είναι παιδιά του ουρανού κι ότι υπάρχει μέσα τους ένας θεϊκός σπινθήρας από τις φωτιές των άστρων. Αλλά πώς εκδηλώνεται αυτό το στοιχείο; Πώς αποτυπώνεται καθημερινά; Ποιες μορφές και σχήματα του δίνει ο άνθρωπος στη ζωή του; Πού κρύβεται η ουράνια φύση του; Ποια είναι τα χρώματά της, οι μουσικές της και τα έργα της;

Ποια μοίρα θα μας επιφύλασσε άραγε η ζωή, αν γνωρίζαμε την αληθινή φύση μας; Ποιοι θα ήμασταν, αν μπορούσαμε να ακούσουμε το γέλιο των θεών; Αν μπορούσαμε να γευτούμε το γλυκό μέλι που προσέφεραν οι θεοί στον άνθρωπο μέσα στη γενναιοδωρία τους;
v

v

Το πονεμένο μυαλό

Οι σοφοί ήξεραν να δίνουν στις σκέψεις τους τη σημασία που τους άξιζε χωρίς να χάνονται σ’ αυτές. Ηράκλειτος, Δημόκριτος, Επίκουρος. Οι άρχοντες της σκέψης ήταν πάνω από τη σκέψη και πάνω από το μυαλό.

«Αφήστε τα σπήλαια της ύπαρξης. Ελάτε έξω. Το μυαλό αναπνέει έξω από το μυαλό», έχει πει ο Αντονέν Αρτώ².

Το μυαλό, σαν ανθρώπινο χαρακτηριστικό που είναι, έχει κάποια μειονεκτήματα. Μπορεί να επηρεαστεί, να παραπλανηθεί και γενικά να κάνει λάθη. Οι δαίδαλοι της σκέψης μπορούν να φτάσουν έναν άνθρωπο έως την τρέλα και την παράνοια.

Η αλήθεια, όμως, βρίσκεται πέρα από το μυαλό και τα ατέλειωτα παιχνίδια του. Η αλήθεια λάμπει σαν φωτεινό αστέρι στα εκπαιδευμένα μάτια, αλλά της αρέσει να παίζει κρυφτό όταν την προσεγγίζουν οι κοινοί θνητοί.

Οι κοινοί θνητοί είμαστε όλοι εμείς που ζούμε χωρίς καμία εκπαίδευση του νου, χωρίς να αναζητούμε το καλύτερο, χωρίς να πασχίζουμε για την ομορφιά. Επιδιώκουμε απλώς να υπάρχουμε επειδή είναι δικαίωμά μας.

Για να μάθει ο άνθρωπος την αλήθεια, πρέπει ν’ αποδείξει ότι το αξίζει.

Έτσι, η αλήθεια μας διαφεύγει και βλέπουμε μόνο τις φιγούρες και το θέατρο που στήνει ένα πονεμένο και ταλαιπωρημένο μυαλό. Γιατί είναι ταλαιπωρημένο το μυαλό που προσπαθεί να επιβληθεί με κάθε μέσο και να επικρατήσει πάνω σε οποιαδήποτε διαίσθηση, ταλέντο, ιδέα ή εσωτερική αρχή που θα μπορούσε να έχει ένας άνθρωπος.

Ο εγωισμός το χτυπάει ανελέητα και του αφαιρεί κάθε χαρά. Δημιουργεί ένα ομιχλώδες τοπίο, όπου όλα είναι διαστρεβλωμένα και είναι σαν να ζει έναν εφιάλτη.

Και το πιο περίεργο απ’ όλα: ο εφιάλτης μπορεί να πάρει τη μορφή ενός παράδεισου. Μπορεί να μοιάζει σαν κάτι ιδανικό, να έχει ντυθεί τα ρούχα ενός ευτυχισμένου ανθρώπου, ενώ μέσα του υπάρχει μόνο δυστυχία.

Είναι το μυαλό που έχει υποκύψει στις αδυναμίες του. Έχει τραφεί από τον ίδιο του τον εγωισμό και θα αρχίσει να τρώει και τον άνθρωπο τον ίδιο έως ότου να μην μείνει τίποτα αληθινό από αυτόν.

Ο μόνος που μπορεί να αντιδράσει σ’ αυτή την κατάσταση είναι ο παραγκωνισμένος αληθινός εαυτός. Αυτή η σπίθα των άστρων που ίσως και να κινδυνεύει να σβήσει τελειωτικά, όχι από φυσικό θάνατο, αλλά από την άγνοια.

Η αλήθεια μπορεί να ρίξει το χρυσό φως της στο μονοπάτι ενός αναζητητή γιατί της αρέσει να ανταμείβει την προσπάθεια και ανταποκρίνεται όταν βρίσκει το όμοιό της. Όποιος θέλει να ζήσει πραγματικά, θα πρέπει να θυμάται ότι είναι τόσο γήινος όσο και παιδί των άστρων.

Γι’ αυτό και η σκέψη των σοφών περνάει έξω από τα ανθρώπινα σύνορα και γίνεται το μέσο προς την ευτυχία και όχι παγίδα δυστυχίας. Οι σοφοί του παρελθόντος μας έδειξαν πόσο πλούσια είναι η σκέψη των ανθρώπων όταν αυτή φωτίζεται από το φως της αλήθειας. Έφτιαξαν έργα αιώνια, πρόβαλαν αξίες και έχτισαν πολιτισμούς που ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να οδηγούν την ανθρωπότητα.

Η σκέψη που φωτίζεται από την αλήθεια, που βρίσκεται μέσα μας, μας οδηγεί πάντα εκεί όπου θέλουμε, χωρίς λάθη, χωρίς πισωγυρίσματα και χωρίς να βλάψουμε κανέναν. Με άλλα λόγια, μας οδηγεί σε μια ζωή χωρίς κάρμα.
v

v

Η άλλη όψη της ψυχής

Με την προοπτική ότι θα εκπαιδεύσουμε τη σκέψη και θα τη χρησιμοποιούμε με τον εμπνευσμένο τρόπο των σοφών, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα την υγρή φύση της ψυχής ή αλλιώς το συναίσθημα.

Ο ήλιος της αλήθειας και της καθαρής σκέψης μπορεί να ξαλαφρώσει έναν βαριά συναισθηματικό χαρακτήρα. Όταν βυθιζόμαστε στα σκοτεινά νερά του συναισθήματος, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στην επιφάνεια μας περιμένει πάντα ο φωτεινός δίσκος του ήλιου και ότι μπορούμε ανά πάσα στιγμή να βγούμε έξω στο φως.

Η σκέψη αυτή είναι παρήγορη, παρά το γεγονός ότι το βαρύ συναίσθημα μπορεί να γραπώσει μια ψυχή με απίστευτη δύναμη και να τη διατηρεί αιχμάλωτη για πολύ καιρό. Οι αρχαίοι τραγωδοί, ειδικά, μπορούσαν να αποτυπώσουν αυτή την κατάσταση με ξεχωριστή ευχέρεια.

«Πόσο βαριά είναι η μοίρα των θνητών», ανέφεραν οι τραγικές φιγούρες. Και πόσο βαρύ είναι το φορτίο μιας έντονα συναισθηματικής καρδιάς που δεν μπορεί να ξεφύγει από τη νοτισμένη ατμόσφαιρα μιας χαμένης αγάπης, μιας παλιάς αδικίας, ενός χωρισμού, μιας πράξης που πέρασε, αλλά που δεν έφυγε ποτέ από την ψυχή του ταλαιπωρημένου θνητού.

Η σκιά του παρελθόντος, σαν τις τρομακτικές Ερινύες, ακολουθεί τον θνητό και τον βάζει κάθε φορά να παίζει το ίδιο, τραγικό παιχνίδι. Ποιος θα κερδίσει αυτή τη φορά; Ο εφήμερος και θνητός εαυτός ή ο αθάνατος;

Ο Ηράκλειτος απαντά εδώ, λέγοντας: «η ξηρή ψυχή είναι σοφότερη και καλύτερη». Η ψυχή είναι φωτιά. Είναι καλύτερη από την «υγρή» ψυχή, τη βουτηγμένη στο ομιχλώδες συναίσθημα, γιατί δεν την βαραίνει το μουσκεμένο στα δάκρυα και μεμψίμοιρο συναίσθημα της αυτολύπησης και του αδικημένου εαυτού.

Ποιος από τους ανθρώπους μπορεί να πει ότι δεν αδικήθηκε ποτέ, ότι δεν αισθάνθηκε βαρύ το χέρι της μοίρας πάνω του να τον συνθλίβει ή έστω να του δίνει μερικά χτυπήματα;

Ο νους, η καθαρή σκέψη, ένα διαυγές μυαλό, η «ξηρή ψυχή» παρ’ όλα αυτά, μπορούν να κάνουν τον άνθρωπο προσγειωμένο και σε κάθε περίπτωση θετικό και αισιόδοξο. Τα βάσανα στη ζωή του ανθρώπου είναι πολλά, αλλά «η φρόνηση των ανθρώπων αυξάνεται όσο δέχονται αυτό που είναι παρόν», λέει ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί ψυχής».

Και παρών είναι συνεχώς ο αληθινός εαυτός. Μόνο αυτός μένει σταθερός, όταν όλα αλλάζουν, μόνο αυτός οδηγείται από μια βαθιά αίσθηση της αλήθειας, μόνο αυτός προσφέρει γαλήνη όταν είμαστε ταραγμένοι, μόνο αυτός προσφέρει αγάπη.

Αυτό είναι το εσωτερικό φως. Όπως λέει ο Ηράκλειτος: «Ο άνθρωπος τη νύχτα ανάβει ένα φως για τον εαυτό του κι η όρασή του σβήνει». Στη σκοτεινή νύχτα της ψυχής, ο άνθρωπος αναζητά τον αληθινό εαυτό του, κλείνοντας τα μάτια του σε όλα εκείνα τα εφήμερα και ταπεινά που τον περιβάλλουν. Αυτός ο εναργής νους είναι ο αληθινός εαυτός.

Οι θεοί, που αγαπούν τους ανθρώπους, φρόντισαν λοιπόν να τους δώσουν αυτό το «γλυκό μέλι», ένα φως που να τους οδηγεί μέσα στα σκληρά, σκοτεινά σοκάκια που τους ρίχνει η θνητή φύση τους:

Όπως εκείνος που ετοιμάζεται να ταξιδέψει μια νύχτα του χειμώνα
λυχνάρι ετοιμάζει, με φλόγα λαμπρή,
που το κλείνει μέσα σ’ ένα λαδοφάναρο,
που του ανέμου την πνοή σκορπίζει όταν φυσάει,
αφήνοντας το φως να ξεπηδήσει έξω από τον φανό,
λάμποντας με αδάμαστες αχτίδες πέρα από το κατώφλι (στον ουρανό),
έτσι και το προαιώνιο πυρ, κλεισμένο στους υμένες και τους λεπτούς
χιτώνες του ματιού, χύνεται στην στρογγυλή κόρη.
Και οι χιτώνες συγκρατούν τα βαθιά νερά που κυλούν ολόγυρα,
κι αφήνουν να βγει έξω το φως το πιο ανάερο³.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πρόκειται για τον αρχαίο Έλληνα γραμματικό (φιλόλογο) Αίλιο Ηρωδιανό (2ος αιώνας μ.Χ.) που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και υπήρξε δάσκαλος του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. Ο Αίλιος Ηρωδιανός δεν πρέπει να συγχέεται με τον ομώνυμο ιστορικό από την Αντιόχεια, ο οποίος άκμασε τον 3ο αιώνα μ.Χ. και έγραψε ρωμαϊκή ιστορία σε οκτώ βιβλία με τίτλο: Της μετά Μάρκον βασιλείας ιστορία.

2. Αντονέν Αρτώ (1896-1948). Γάλλος ηθοποιός, σκηνοθέτης, ποιητής και θεωρητικός του θεάτρου. Υπήρξε από τα πρώτα μέλη του κινήματος του υπερρεαλισμού και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού La Revolution Surrealiste.

3. Αριστοτέλης, Περί αισθήσεως και αισθητών (Κεφ. Β΄, 5). Οι στίχοι ανήκουν στον Εμπεδοκλή και προέρχονται από το έργο του Περί φύσεως.

 

© 2016 Youmagazine.gr

 

---