Ένας 35χρονος Έλληνας καθηγητής στο ΜΙΤ
PERSONA GRATA
Posted by Youmagazine Staff
v
Η επιστήμη των υπολογιστών συναντά την οικονομία
v
Ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης έγινε καθηγητής έχοντας λύσει τον γρίφο του Νας που απασχολούσε τους επιστήμονες της πληροφορικής για 60 χρόνια.
Μεγάλο μέρος των εργασιών του Δασκαλάκη επικεντρώνεται στην εφαρμογή των τεχνικών της επιστήμης των υπολογιστών στη Θεωρία των Παιγνίων, μια προσπάθεια να εξαχθεί ένα ποσοτικό συμπέρασμα για τον ανθρώπινο στρατηγικό συλλογισμό. Photo: ΜΙΤ
v
ΤΟ 2008, ο 27χρονος Κωνσταντίνος Δασκαλάκης έλυσε τον λεγόμενο «γρίφο του Νας», με τον οποίο «μονομαχούσαν» οι μαθηματικοί από το 1950. Την ίδια χρονιά γινόταν το παγκόσμιο συνέδριο «GAMES» της Game Theory Society, που διοργανώνεται κάθε τέσσερα χρόνια με αντικείμενο την έρευνα πάνω στη Θεωρία των Παιγνίων.
Στη διοργάνωση του 2008 ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, ο Χρίστος Παπαδημητρίου και ο Πολ Γκόλντμπεργκ βραβεύτηκαν για την εργασία τους πάνω στην υπολογιστική πολυπλοκότητα της «Ισορροπίας Νας». Και την ώρα που στην αίθουσα Τζέικομπς της Σχολής Διοίκησης Κέλογκ του Πανεπιστημίου Νορθγουέστερν στο Σικάγο, ο Δασκαλάκης ξεκινούσε την παρουσίαση της έρευνάς του, άνοιξε η πόρτα και εμφανίστηκε ένας ηλικιωμένος κύριος για να ακούσει την ομιλία του. Ο κύριος αυτός δεν ήταν άλλος από τον Τζον Νας.
Ο Τζον Νας έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο το 2001 από την ταινία A Beautiful Mind, στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Ράσελ Κρόου. Η ταινία περιγράφει την μεγάλη άνοδό του ως ενός μαθηματικού που ήταν ικανός να λύνει περίπλοκα προβλήματα, καθώς και το πώς κατάφερε να κερδίσει το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών. Επίσης η ταινία περιγράφει το πώς προσβλήθηκε από σχιζοφρένεια και ποιες ήταν συνέπειες γι’ αυτόν και για την οικογένειά του.
v
Ο γρίφος Νας
Ο Δασκαλάκης βραβεύτηκε εκείνη τη χρονιά (ένα από τα 10 βραβεία που έχει πάρει συνολικά) επειδή έλυσε τον γρίφο Νας. που απασχολούσε τους επιστήμονες της πληροφορικής για 60 χρόνια.
Η «Ισορροπία Nash» (Nash equilibrium) εισήχθη από τον Τζον Νας το 1951, ο οποίος χρησιμοποιώντας το τοπολογικό θεώρημα του Βrower (1912) για τις υπερ-σφαίρες και το λήμμα του Sperner, απέδειξε ότι κάτω από πολύ γενικές συνθήκες πάντα υπάρχει ένα τέτοιο σημείο ισορροπίας. Για την συνεισφορά αυτή ο Νας τιμήθηκε το 1994 με το Νόμπελ.
Με απλά λόγια ο Νας, στο πεδίο της θεωρίας των παιγνίων, είχε δημιουργήσει ένα απλοποιημένο σύστημα των σχέσεων και των ενεργειών κάποιων ανθρώπων που βρίσκονταν σε καταστάσεις με διαφορετικά συμφέροντα, όπως το να είναι αντίπαλοι σε ένα παιχνίδι.
Μεταφέροντάς το στο χώρο της οικονομίας, ισχυρίστηκε ότι σε κάθε αγορά, ακόμη και όταν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, υπάρχει τρόπος να βρεθεί η ισορροπία. Ο Δασκαλάκης, όμως, απέδειξε ότι οι μέχρι τότε προσπάθειες στρέφονταν προς λάθος κατεύθυνση. Έδειξε δηλαδή ότι η ισορροπία αυτή, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι υπολογιστικά αδύνατη, δηλαδή ότι δεν υπάρχει τρόπος για να προβληθεί η ισορροπία. Γι’ αυτή του την απόδειξη βραβεύθηκε από τον διεθνή οργανισμό ΑCΜ Αssociation for Computing Μachinery το 2008.
«Είχα την τιμή να παρουσιάσω τη δουλειά του διδακτορικού μου μπροστά στον άνθρωπο που έδωσε το όνομά του στην Ισορροπία Νας», θυμάται ο νεαρός Έλληνας μαθηματικός. «Τα σημάδια της περιπέτειας που πέρασε λόγω της ασθένειάς του ήταν φανερά, αλλά η εξυπνάδα και η καθαρότητα του νου του ήταν εντυπωσιακή. Στη δουλειά μου έχω το προνόμιο να αλληλεπιδρώ με εξαιρετικά έξυπνους και ταλαντούχους ανθρώπους, και η συνομιλία μου με τον Νας ήταν από τις πιο συναρπαστικές».
v
Διαφορετικές τροχιές
Παρ’ όλο που οι δρόμοι τους διασταυρώθηκαν, Νας και Δασκαλάκης είχαν διαφορετικές τροχιές και διαφορετική κατάληξη. Το 2011, σε ηλικία μόλις 30 ετών, ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης γίνεται καθηγητής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Τζον Νας βραβεύεται με το Βραβείο Άμπελ, που αποτελεί το «Νομπέλ» των Μαθηματικών. Λίγες μέρες μετά, ο Τζον Νας και η σύζυγός του Αλίσια Λόπες θα χάσουν τη ζωή τους σε αυτοκινητικό δυστύχημα. Ήταν 23 Μαΐου 2015.
Ο Δασκαλάκης ήταν στο μέσο των σπουδών στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όταν είδε την ταινία A Beautiful Mind, με τον Ράσελ Κρόου να υποδύεται τον Τζον Νας που σταδιακά «βυθίζεται» στη σχιζοφρένεια.
Αν και οι περισσότεροι ίσως θυμόμαστε την κινηματογραφική σκηνή της «μεγάλης ανακάλυψης», με την ξανθιά κοπέλα και τις μελαχρινές φίλες της στο μπαρ, για τον Δασκαλάκη η πιο συγκινητική στιγμή του φιλμ είναι άλλη: «Είναι η τραγική σκηνή όπου η Αλίσια ανακαλύπτει το σπιτάκι στην αυλή τους με τα αμέτρητα αποκόμματα εφημερίδων που μελετάει ο Νας προσπαθώντας να βρει μοτίβα συνωμοσίας, ενώ ο ίδιος έχει αναλάβει να κάνει μπάνιο το μωρό τους και αφηρημένος παραλίγο να το αφήσει να πνιγεί ».
Αν και έχει ασκηθεί κριτική στην ταινία ότι έχει «λειάνει» τις σκοτεινές γωνίες του Νας, η πορεία του στον κόσμο των παραισθήσεων είναι χαρακτηριστική.
Για τουλάχιστον δύο δεκαετίες ο μεγάλος μαθηματικός του 20ού αιώνα μπήκε σε έναν νοητικό λαβύρινθο όπου έβλεπε παντού θεωρίες συνωμοσίας και ανθρώπους που ήθελαν να τον βλάψουν και κατάφερε να βρει την έξοδο με σημαντικές προσωπικές και επαγγελματικές απώλειες.
«Ξανασυνάντησα τον Νας και άκουσα ομιλίες του αργότερα σε διάφορες ευκαιρίες όπου διέκρινα τα σκαμπανεβάσματα του νου του», λέει ο Δασκαλάκης.
v
Ο Αμερικανός μαθηματικός και οικονομολόγος Τζον Φορμπς Νας (13 Ιουνίου 1928 – 23 Μαΐου 2015). Πηγή: Wikimedia Commons
v
«Πάντως η Ισορροπία Νας έθεσε τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίχθηκε το οικοδόμημα της Θεωρίας των Παιγνίων. Και δεν είναι μόνο το μαθηματικό εργαλείο αυτό καθεαυτό, αλλά μια ολόκληρη αισθητική που το συνοδεύει, αυτή της ισορροπίας», επισημαίνει.
Το θεώρημα του Νας παρείχε μια «διέξοδο» στην επιστημονική κοινότητα, εξηγεί ο νεαρός Έλληνας καθηγητής, που προσπαθούσε μάταια να προσδιορίσει τη δυναμική συμπεριφορά των οικονομικών συστημάτων.
«Αυτό που μας λέει είναι ότι τα οικονομικά συστήματα δεν χρειάζεται να έχουν τελεολογία, κάποια τάση να ελαχιστοποιούν την ενέργειά τους, που συχνά συναντάμε στη Φυσική, για να μπορούμε να τα αναλύσουμε. Παρ’ όλα αυτά δύνανται πάντα να φτάσουν σε σταθερή κατάσταση. Οι επιστήμονες άρχισαν να μελετούν όχι το πώς αλλά το πού ισορροπεί ένα οικονομικό σύστημα», σημειώνει, ενώ η «αισθητική της ισορροπίας», υποστηρίζει ο Δασκαλάκης, καθόρισε την εξέλιξη και άλλων επιστημών, όπως της εξελικτικής βιολογίας από τα μέσα του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα.
v
Απόγονος του Δαίδαλου
Ο Δαίδαλος, ο οποίος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, σχεδίασε τον Λαβύρινθο –μια σύνθετη οικοδομική κατασκευή στην Κνωσό, μέσα στην οποία κλείστηκε ο Μινώταυρος– αποτελεί ένα από τα παλαιότερα σύμβολα της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Ο Δαίδαλος κατασκεύασε επίσης την πρώτη πτητική μηχανή, ενώ πιστώνεται, μεταξύ άλλων, και με την εφεύρεση του πριονιού, του τσεκουριού, της κόλλας και των ιστίων των πλοίων.
Ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης (γεν. 1981), καθηγητής σήμερα στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ, έχει κρητικές ρίζες, καθώς ο πατέρας του κατάγεται από τις Βουκολιές Χανίων και η μητέρα του από την Ιεράπετρα. «Η εφευρετικότητα του έργου του», αναφέρει ένα άρθρο του ΜΙΤ, «πάνω στη θεωρία των υπολογιστών θυμίζει το παράδειγμα του Δαίδαλου, αφού τα προβλήματα που εξερευνά είναι αναμφίβολα δαιδαλώδη».
Την αγάπη του για τα μαθηματικά μάλλον την κληρονόμησε, όπως λέει ο ίδιος, από τον μαθηματικό πατέρα του, ενώ τις «μεγάλες ιδέες» που είναι χρήσιμες στην έρευνα τις χρωστάει στη φιλόλογο μητέρα του.
Ξεκίνησε τις σπουδές του από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ των ΗΠΑ. Αυτή την περίοδο ερευνά τον σχεδιασμό οικονομικών μηχανισμών και δημοπρασιών, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα τη σχετική εργασία του νομπελίστα Ρότζερ Μάιερσον.
v
Οι δημοπρασίες
«Οι δημοπρασίες χρησιμοποιούνται εκτενώς στο Ίντερνετ, όπου για παράδειγμα είναι η κατ’ εξοχήν πηγή εσόδων για την Google, αλλά και από κυβερνήσεις. Η οικονομική θεωρία δεν έχει λύσει το πρόβλημα του πώς ένας δημοπράτης στήνει μια δημοπρασία πολλαπλών αντικειμένων βέλτιστα, καθώς η θεωρία του Μάιερσον σταματά στον σχεδιασμό βέλτιστων μηχανισμών ενός αντικειμένου. Οι μαθητές μου στο ΜΙΤ κι εγώ πρόσφατα απαντήσαμε σε αυτό το πρόβλημα, συνδυάζοντας οικονομικά και αλγοριθμικά εργαλεία», επισημαίνει.
v
Κωνσταντίνος Δασκαλάκης: συνδυάζοντας τεχνικές από τη θεωρία των υπολογιστών με τη Θεωρία των Παιγνίων. Photo: Bryce Vickmark
v
Με τον θεσμό της Αντίδοσης του νομοθέτη Σόλωνα οι επιλεγμένοι πλούσιοι Αθηναίοι χορηγοί των εξόδων της πόλης μπορούσαν να επικαλεστούν την «Αντίδοση» και να κατονομάσουν έναν άλλον πολίτη που ήταν κατά τη γνώμη τους πλουσιότερος. Εάν δεύτερος ενώ μπορούσε να πληρώσει αρνιόταν, ο πρώτος είχε το δικαίωμα να προτείνει την ανταλλαγή των περιουσιών με τον δεύτερο. Εάν ο δεύτερος αρνιόταν την ανταλλαγή, τη διαφορά έλυνε το δικαστήριο και στο τέλος ο πλουσιότερος πλήρωνε τη χορηγία.
Η Αντίδοση είναι ένα πρώιμο παράδειγμα οικονομικής στρατηγικής και μηχανισμών που έστηναν οι πολιτικοί της εποχής, εξηγεί ο Δασκαλάκης, πολύ πριν από το Θεώρημα του Νας, για να πετύχουν τον σκοπό τους. Η επιστήμη μπαίνει στο «παιχνίδι» όταν οι μεταβλητές αυξάνονται και οι «παίκτες» δεν είναι μόνο μεμονωμένα άτομα, αλλά χώρες και κυβερνήσεις.
«Στην οικονομική πολιτική, για παράδειγμα, η ικανότητα να κάνουμε προβλέψεις είναι ταυτόσημη με την ικανότητα να κάνουμε οικονομική πολιτική. Θα υποστηρίζαμε μια αλλαγή στο φορολογικό σύστημα αν δεν είχαμε προβλέψεις ότι η αλλαγή θα είναι ωφέλιμη;», σημειώνει.
Μπορούμε όμως να τα προβλέπουμε όλα; «Θα ήμασταν κακομαθημένοι αν θεωρούσαμε ότι μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις που δεν ενέχουν στοιχείο τυχαιότητας. Εξάλλου η κβαντομηχανική μάς λέει ότι ο κόσμος είναι εγγενώς τυχαίος», λέει ο νεαρός καθηγητής.
v
Για την κατάσταση στην Ελλάδα
Μπορούν άραγε οι επιστημονικές θεωρίες και προσεγγίσεις να λύσουν τον ελληνικό γρίφο της κρίσης; Σε αυτό ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης απαντά ότι το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι μαθηματικό. «Υπάρχει τόσο μεγάλο χάσμα μεταξύ πραγματικότητας από τη μια πλευρά και ορθολογισμού και ηθικής από την άλλη, που δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος ότι η επιστημονική προσέγγιση θα φέρει λύση στο ζήτημα αν δεν αλλάξει η νοοτροπία μας», σημειώνει.
«Η Ελλάδα υποφέρει επειδή έχασε την ταυτότητά της. Όμως δεν θα χάσει το γόητρό της λόγω της αρχαίας ιστορίας της. Η χώρα τραβάει όσα τραβάει γιατί επέλεξε η ίδια τη μοίρα της – να ζήσει ασύδοτα και μετά να πληρώσει το τίμημα της ασυδοσίας».
Τι ακριβώς πρέπει να γίνει; «Η χώρα χρειάζεται αναβάθμιση. Είναι ευνοημένη, όμως για να συνεχίσει να είναι ο τόπος αυτός ευνοημένος, πρέπει να βρει ξανά τις βάσεις του, τα θεμέλια και τις αξίες του. Τις πραγματικές αξίες που είχε κάποτε».
Είναι χαρακτηριστική η άποψή του για τις προωθούμενες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: «Πολύ επιεικώς, δεν έχω ακούσει καμία αλλαγή που να με βρίσκει σύμφωνο. Ό,τι άκουσα μας γυρνάει πίσω».
________________
Η παρουσίαση χρησιμοποιεί στοιχεία από το άρθρο του Σάκη Ιωαννίδη που δημοσιεύτηκε στις 30/5/2015 στην «Καθημερινή».
