Ποιος ήταν ο άνθρωπος με το Σιδηρούν Προσωπείο
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Νίκο Κατσινόπουλο
Ένας καθηγητής ιστορίας πιστεύει ότι έλυσε το μυστήριο των 350 ετών σχετικά με την πραγματική ταυτότητα του ανθρώπου πίσω από τη μάσκα.
Ο Λεονάρντο ντι Κάπριο στην ταινία “Ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα” (1998).
Πηγή: YouTube / MGM
v
ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ του Αλέξανδρου Δουμά “Ο Άνθρωπος με το Σιδηρούν Προσωπείο”, αποτελεί το τελευταίο μέρος του ιστορικού έργου του “Ο Υποκόμης της Βραζελόνης”, που εκδόθηκε σε συνέχειες το διάστημα 1847-1850. Έκτοτε, έγινε για πολλούς ανθρώπους στόχος ζωής να ανακαλύψουν ποιος ήταν ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα.
Ο Αλέξανδρος Δουμάς εμπνεύστηκε το έργο του από παλαιότερα ιστορικά γεγονότα, τα οποία πέρασαν στη σφαίρα του θρύλου και της φαντασίας, δημιουργώντας τον “Άνθρωπο με τη Σιδερένια Μάσκα”. Στην πραγματικότητα, το πρόσωπο του άγνωστου φυλακισμένου ήταν μονίμως καλυμμένο με μια μάσκα από μαύρο βελούδο, την οποία ο Δουμάς τη μετέτρεψε σε σιδερένια. Έτσι, ο άνθρωπος αυτός έμεινε στην ιστορία ως ο “Ο Άνθρωπος με το Σιδηρούν Προσωπείο”, όπως αρχικά μεταφράστηκε στα ελληνικά το γαλλικό “L’ homme au masque de fer”.
Σύμφωνα με την αρχική ιστορία, ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο φυλακίστηκε για τις πολιτικές του ιδέες πριν από το 1681 στις φυλακές του Πινιερόλ (σημερινό Πινερόλο της βορειοδυτικής Ιταλίας). Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1698 μεταφέρθηκε στις φυλακές της Βαστίλης στο Παρίσι, όπου και πέθανε στις 19 Νοεμβρίου του 1703, επί βασιλείας Λουδοβίκου ΙΔ΄. Τάφηκε την επόμενη μέρα στο νεκροταφείο του Αγίου Παύλου και καταγράφηκε στα αρχεία της ενορίας αυτής ως «Μαρσιολί (Marchioly), ετών 45».
Η άγνωστη ταυτότητά του πυροδότησε την φαντασία. Το 1711 ταυτίστηκε με τον άγγλο ευγενή Ρίτσαρντ Κρόμγουελ, γιο του Όλιβερ Κρόμγουελ∙ το 1745 με τον κόμη Λουδοβίκο του Βερμαντουά, εξώγαμο τέκνο του Λουδοβίκου του 14ου και της μετρέσας του Λουίζ ντε λα Βαλιέρ∙ τέλος το 1883 με τον Μολιέρο, που δήθεν φυλακίστηκε εξαιτίας του έργου του “Ταρτούφος”.
v
Η υπόθεση του Βολταίρου
Εκείνος που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του γνωστού θρύλου ήταν ο Βολταίρος. Το 1771 υποστήριξε ότι ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο ήταν ο εξόριστος δίδυμος αδελφός του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (1638-1715). Την εκδοχή αυτή υιοθέτησε ο Αλέξανδρος Δουμάς πατήρ στο μυθιστόρημά του “Ο Υποκόμης της Βραζελόνης: Δέκα χρόνια μετά”, τελευταίο μέρος της επικής τριλογίας του “Οι Τρεις Σωματοφύλακες”, που δημοσιεύτηκε όπως ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή σε συνέχειες.
Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, το 1638, ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΓ’ και η βασίλισσα Άννα η Αυστριακή απέκτησαν διάδοχο. Όμως ο ενθουσιασμός και η χαρά των γονέων υποχώρησε μπροστά σε ένα άλλο γεγονός. Η βασίλισσα δεν γέννησε έναν διάδοχο αλλά δύο, αφού έκανε δίδυμα.
v
Ο μυστηριώδης κρατούμενος σε χαρακτικό εποχής του Jean-Joseph Regnault-Warin.
Σύμφωνα με νεώτερα στοιχεία, φορούσε τη μάσκα περιστασιακά. Πηγή: Wikimedia Commons
v
Ο Καρδινάλιος Ρισελιέ, ως βασιλικός σύμβουλος, έκρινε ότι «ένας πρίγκιπας είναι για το κράτος ειρήνη και ασφάλεια. Δύο, είναι εμφύλιος πόλεμος!» Ο βασιλιάς δέχτηκε το επιχείρημα κι έτσι το ένα από τα δίδυμα, ο Φίλιππος, έμεινε άγνωστος στο γαλλικό λαό και εξορίστηκε σε ένα μακρινό κτήμα.
Αρκετά χρόνια μετά, φυλακίστηκε στη Βαστίλη, δραπετεύει με τη βοήθεια ενός μυστηριώδη κληρικού, αλλά τελικά συλλαμβάνεται και εξορίζεται για πάντα στο νησί της Αγίας Μαργαρίτας. Όμως για να μη βλέπουν το πρόσωπό του οι κάτοικοι του νησιού και οι περαστικοί, που μπορούσαν να υποπτευθούν το μυστικό εξαιτίας της ομοιότητας με τον βασιλιά, του εφάρμοσαν στο πρόσωπο μια μάσκα σιδερένια. Η εφαρμογή της σιδερένιας μάσκας στο κεφάλι του Φιλίππου έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί να τη βγάλει χωρίς τον κίνδυνο της ζωής του. Αυτή τη σκληρή απόφαση την είχε πάρει η ίδια η μητέρα του και ο αδελφός του, για χάρη της ειρήνης του γαλλικού λαού.
Η ιστορία κέντρισε από πολύ νωρίς και το ενδιαφέρον των ανθρώπων του κινηματογράφου. Το 1909 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη και πιο πρόσφατα σε μια πανάκριβη χολιγουντιανή παραγωγή, με πρωταγωνιστές τους Λεονάρντο ντι Κάπριο, Ζεράρ Ντεπαρντιέ και Τζέρεμι Άιρονς (“Ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα”, 1998).
Να σημειωθεί πως ο θρύλος αυτός επηρέασε τους μεταγενέστερους δημιουργούς των υπερ-ηρώων (Μπάτμαν, Ζορό κτλ.) που καλύπτουν το πρόσωπό τους με μια μάσκα.
v
Ποιος ήταν πραγματικά ο άνθρωπος με τη μάσκα;
Πέρα από το μύθο και τη φαντασία, ποιος ήταν πραγματικά ο άνθρωπος με τη μάσκα; Ο καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα, Πολ Σονίνο (Paul Sonnino), πιστεύει ότι έχει ανακαλύψει την πραγματική ταυτότητα του μυστηριώδους ανθρώπου πίσω από τη μάσκα. Και την αποκαλύπτει στο βιβλίο του “The Search for the Man in the Iron Mask” που εκδόθηκε πρόσφατα.
v
Το βιβλίο του Πολ Σονίνο “The Search for the Man in the Iron Mask”. Η πραγματική μάσκα ήταν κατασκευασμένη από βελούδο και όχι από σίδηρο. Πηγή: News media
v
Σύμφωνα με τον καθηγητή, το όνομα του αγνώστου είναι Εστάς Ντοζύ (Eustache Dauger), ήταν valet, η μάσκα που κάλυπτε το πρόσωπό του ήταν βελούδινη και όχι σιδερένια και τη φορούσε μόνο περιστασιακά.
«Η πραγματικότητα είναι πιο πεζή», λέει ο Σονίνο, υποστηρίζοντας πως ο μυστηριώδης κρατούμενος δεν ήταν κάποιος γαλαζοαίματος, αλλά ένας απλός υπηρέτης. Το ερώτημα βέβαια είναι γιατί ένας κοινός θνητός φυλακίστηκε για 30 χρόνια και μάλιστα κάτω από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας;
Η έρευνα οδήγησε τον Σονίνο στο συμπέρασμα ότι ο Ντοζύ ήταν υπηρέτης του καρδινάλιου Ιούλιου Μαζαρίνου (Jules Mazarin), ο οποίος υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Γαλλίας από το 1642 έως το θάνατό του το 1661. Ο Μαζαρίνος διαδέχτηκε τον μέντορά του, καρδινάλιο Ρισελιέ. Ήταν σημαντικός συλλέκτης έργων τέχνης και κοσμημάτων, ιδιαιτέρως διαμαντιών, και κληροδότησε τα “διαμάντια του Μαζαρίνου” στον Λουδοβίκο ΙΔ΄ το 1661, ορισμένα από τα οποία παραμένουν στη συλλογή του Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, ο Ντοζύ υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της κλοπής από τον Μαζαρίνο μέρους του κρατικού θησαυρού που είχε υπό την εποπτεία του, και γι’ αυτό συνελήφθη. Πολύ πιθανόν, ως προσωπικός του υπηρέτης, να γνώριζε και τις μυστικές επαφές που είχε ο Μαζαρίνος με τους βασιλείς της Αγγλίας. Όπως και να ’χει, ο Μαζαρίνος τον φυλάκισε, προειδοποιώντας τον πως αν αποκαλύψει ποτέ την ταυτότητά του σε τρίτους, θα τον σκότωνε αμέσως.
Για να καταλάβουμε τη βάση αυτής της ιστορίας, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ορισμένα πράγματα για τον Μαζαρίνο. Ο πανίσχυρος καρδινάλιος ήταν ιταλικής καταγωγής και προερχόταν από φτωχή οικογένεια. Σπούδασε σε σχολείο Ιησουιτών στη Ρώμη και το 1624 κατατάχθηκε στον παπικό στρατό με το βαθμό του λοχαγού.
Αργότερα στάλθηκε στο Παρίσι εκ μέρους του Βατικανού, για να συναντήσει τον διαβόητο καρδινάλιο Ρισελιέ και να διαπραγματευθεί μαζί του τα του πολέμου μεταξύ Ισπανίας και Γαλλίας. Ο Μαζαρίνος γοητεύθηκε τόσο από το Παρίσι όσο και από την προσωπικότητα του Ρισελιέ, στον οποίο αφοσιώθηκε ολόψυχα. Χάρη στις εξαίρετες διπλωματικές του ικανότητες, κέρδισε την υποστήριξη του Ρισελιέ και χειροτονήθηκε καρδινάλιος, ενώ δεν είχε χειροτονηθεί ούτε ιερέας, και τελικά έφτασε να γίνει πρωθυπουργός της Γαλλίας και υπουργός Οικονομικών.
v
Αριστερά, ο καρδινάλιος Ρισελιέ (1585-1642) και δεξιά Γαλλο-Ιταλός καρδινάλιος Ιούλιος Μαζαρίνος (1602-1661). Πηγή: Wikimedia Commons
v
Παρά το γεγονός ότι έκανε τη Γαλλία μεγάλη δύναμη, ο Μαζαρίνος είχε να αντιμετωπίσει πολλούς εχθρούς. Άλλωστε για τους Γάλλους ήταν πάντοτε ο «ξένος» και ο «Ιταλός» Οι δυσβάστακτοι φόροι που επιβλήθηκαν για την αντιμετώπιση των πολεμικών δαπανών κατά τον Τριακονταετή Πόλεμο οδήγησαν στις δύο εξεγέρσεις της Σφενδόνης (Fronde).
H πρώτη εξέγερση έγινε στο Παρίσι το 1648 και κράτησε έναν χρόνο. Αιτία ήταν ότι το Δικαστήριο (Parlement) του Παρισιού αρνιόταν να εγκρίνει τους νέους φόρους που ήθελε να επιβάλει ο Μαζαρίνος, και αυτός το παρέκαμψε.
H δεύτερη εξέγερση, η λεγομένη των Πριγκίπων, είχε αιτία τη δυσαρέσκεια των μεγαλοευγενών για τα χαμένα τους προνόμια λόγω της πολιτικής την οποία είχε ξεκινήσει ο Ρισελιέ και τη συνέχισε με συνέπεια ο Μαζαρίνος. Οι ευγενείς της επαρχίας συσπειρώθηκαν και πολεμούσαν τον Μαζαρίνο επί τέσσερα χρόνια (1649-1653). Το 1651 ο Μαζαρίνος για να σωθεί κατέφυγε στην Ολλανδία. Από κει ξαναγύρισε σε τρία χρόνια στη Γαλλία. Τελικά βγήκε νικητής και από τις δύο φάσεις της Σφενδόνης ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τον θεσμό της απόλυτης μοναρχίας και την κεντρική εξουσία.
«Η ζωή δεν έχει νόημα χωρίς του ανθρώπους και οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά περίπλοκοι», λέει ο καθηγητής Σονίνο. «Ποτέ δεν είναι άσπρο ή μαύρο και γι’ αυτό δεν πρέπει να τους βλέπουμε ηθικολογικά. Είναι σύνθετοι και τα κίνητρά τους δεν είναι ποτέ τόσο εύκολο να διευκρινιστούν».
