Ελληνική η αρχαιότερη αναπαράσταση του ουρανού
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Από τον Νίκο Κατσινόπουλο
Ένας σκύφος από την αρχαία πόλη των Αλών στη Φθιώτιδα έχει πάνω του την αρχαιότερη απεικόνιση του ουράνιου θόλου.
Ο 2.600 ετών ερυθρόμορφος σκύφος από τις Αλές, ο οποίος σύμφωνα με τους αρχαιολόγους έχει αποτυπωμένους τους αστερισμούς του ουρανού. Πρόκειται για την αρχαιότερη απεικόνιση του ουράνιου θόλου στον κόσμο. Πηγή: Supplied
v
ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ κούπα κρασιού που απεικονίζει μια τυχαία κατάταξη των ζώων σε σκηνή κυνηγιού, στην πραγματικότητα μπορεί να αποτελεί την αρχαιότερη απεικόνιση των γνωστών αστερισμών.
Ο συγκεκριμένος σκύφος, ένα είδος πλατιού (ευρύστομου) ποτηριού με δύο λαβές, που βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λαμίας, χρονολογείται από το 625 π.Χ. Ανακαλύφθηκε κοντά σε ένα ναό στην ακρόπολη των Αλών, περίπου 40 χιλιόμετρα βόρεια της Θήβας, κοντά στον Θεολόγο.
Η αρχαία πόλη των Αλών αναπτύχθηκε στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στην ανατολική πλευρά του κόλπου της Αταλάντης. Η θέση κατοικήθηκε στη Νεολιθική εποχή (6.000-5.000 π.Χ). Η πόλη των ιστορικών χρόνων ιδρύθηκε το 600 π.Χ περίπου και ανήκε σε συμμαχία πόλεων της Ανατολικής Λοκρίδας με έδρα τον Οπούντα.
Η πήλινη κούπα απεικονίζει έναν ταύρο, ένα φίδι, έναν λαγό ή μικρό σκυλί, ένα μεγάλο σκυλί, έναν σκορπιό, ένα δελφίνι και ένα αιλουροειδές που μοιάζει με πάνθηρα ή λιοντάρι.
Να σημειωθεί ότι στον ουράνιο θόλο, γνωστοί από την αρχαιότητα, είναι σημειωμένοι οι αστερισμοί του Όφεως, της Ύδρας, του Ταύρου, του Λαγώου, του Κυνός, του Δελφίνος, του Λέοντος κ.ά.
v
Τα ερείπια της Ακρόπολης των Αλών από ψηλά. Πηγή: halai.arts.cornell.edu
v
Όπως αναφέρει το Live Science, οι σκηνές με τα ζώα υπέπεσαν στην αντίληψη του Τζον Μπαρνς (John Barnes), διδάκτορα στην κλασική αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μισούρι, ο οποίος εξέλαβε τις μορφές τους ως πιθανά σύμβολα των αστερισμών που υπάρχουν στον ουρανό.
Ο Μπαρνς παραξενεύτηκε από το γεγονός ότι σε μια σκηνή κυνηγιού, ανάμεσα στα θηράματα της ξηράς βρισκόταν ένα δελφίνι. Αρχαίες παραστάσεις με ζώα σώζονται πάρα πολλές, σε καμία όμως από αυτές τα ζώα της ξηράς δεν μπερδεύονται με αυτά της θάλασσας.
Επιπλέον, ο σκορπιός –η μορφή του οποίου δεν συνηθιζόταν στις αρχαίες σκηνές κυνηγιού– χρησιμοποιείτο μόνο ως έμβλημα σε ασπίδες.
Στη μελέτη του, που δημοσίευσε στο περιοδικό Hesperia, ο Μπαρνς υποστηρίζει ότι ο ταύρος αντιστοιχεί στον αστερισμό του Ταύρου, το φίδι αντιπροσωπεύει τον αστερισμό της Ύδρας, ο λαγός του Λαγώου, ο σκύλος τον Μικρό Κύνα (Canis Minor), ο σκορπιός τον αστερισμό του Σκορπιού, το δελφίνι αυτόν του Δελφίνος και το λιοντάρι του Λέοντος.
v
Ο αρχαίος οικισμός των Αλών αποτελείτο από ορθογώνια κτίρια, τα οποία περικλείονταν εντός λίθινου περιβόλου. Πηγή: Ancient Greece
v
Επιπλέον, ο Μπαρνς υποστηρίζει ότι τα ζώα είναι τοποθετημένα σύμφωνα με τις αντίστοιχες εποχές, με τον Ταύρο να αντιπροσωπεύει το φθινόπωρο, τον Λαγώο και τον Μικρό Κύνα τον χειμώνα, τον Σκορπιό την άνοιξη, τον Δελφίνα και τον Λέοντα το καλοκαίρι.
«Αν η υπόθεσή μου είναι σωστή, τότε τα ζωικά σύμβολα στον σκύφο δεν αντιπροσωπεύουν απλώς τους αστερισμούς, αλλά οριοθετούν τις τέσσερις εποχές του έτους. Αυτό είναι κάτι που γνωρίζουμε ότι οι Έλληνες το έκαναν αργότερα, φαίνεται όμως ότι το γνώριζαν και στην αρχαϊκή εποχή. Απλώς μέχρι τώρα δεν υπήρχε κάποιο μνημείο για να το αποδείξει», γράφει ο Μπαρνς.
Το εύρημα δείχνει αφενός τη μεγάλη πρόοδο της πρώιμης ελληνικής αστρονομίας, αφετέρου ενισχύει την υπόθεση που είχε στο παρελθόν προβάλλει ο D.R. Dicks του Πανεπιστημίου Κορνέλ, στο έργο του Early Greek Astronomy to Aristotle, ότι οι Έλληνες έθεσαν πρώτοι τις επιστημονικές βάσεις παρατήρησης του ουρανού, πολύ πριν από τους Βαβυλώνιους και τους Αιγύπτιους αστρονόμους.
Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι τα ονόματα των 48 αειφανών και αμφιφανών αστερισμών που γνωρίζουμε σήμερα και υιοθέτησε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση, τα έδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι, δημιουργώντας ταυτόχρονα κι έναν όμορφο και διδακτικό μύθο για το νόημα που κρύβεται πίσω από κάθε αστερισμό.
ν
