Στόουνχεντζ: Ένας κώδικας μνήμης
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Μια Αυστραλή ερευνήτρια αποκαλύπτει ένα ακόμη μυστικό του μεγαλιθικού μνημείου στο Σόλσμπερι Πλέιν της Αγγλίας, που εδώ και αιώνες προκαλεί ερωτηματικά στους επιστήμονες.
Το προϊστορικό Στόουνχεντζ, χτισμένο μεταξύ του 3000 π.Χ. και του 2000 π.Χ. στην κομητεία Γουίλτσιρ της Αγγλίας, αρνείται να αποκαλύψει τα μυστικά του Πηγή: News media
v
ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ το πιο αινιγματικό μνημείο στον κόσμο. Τώρα μια Αυστραλή, η Λυν Κέλλυ (Lynne Kelly), συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων, ερευνήτρια και εκπαιδευτικός, πιστεύει ότι έχει βρει την άκρη του νήματος, που οδηγεί στην αποκάλυψη των μυστικών του μεγαλιθικού μνημείου. Τα συμπεράσματα της έρευνάς της περιέχονται στο βιβλίο της “Stonehenge – The Memory Code” που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Allen & Unwin.
Για το Στόουνχεντζ έχουν προταθεί κατά καιρούς διάφορες θεωρίες: αρχαίος μεγαλιθικός υπολογιστής, αστρονομικό παρατηρητήριο, ναός των Δρυίδων, μαγική κατασκευή του Μέρλιν, δείγμα εξωγήινης αρχιτεκτονικής, ατλάντεια σύλληψη. Το αρχαίο αυτό μνημείο γοήτευε και γοητεύει με τα αινίγματά του τους απανταχού ερευνητές.
Το μεγαλιθικό αυτό κτίσμα που ορθώνεται στην πεδιάδα του Σόλσμπερι, στα νότια του Λονδίνου, παραμένει αναλλοίωτο εδώ και 5.000 χρόνια περίπου. Με την πρώτη ματιά νιώθει κανείς έντονα συναισθήματα και δέος. Τεράστιες μακρόστενες παρατεταγμένες κολώνες, ορισμένες ύψους άνω των επτά μέτρων, στέκονται όρθιες σχηματίζοντας έναν κύκλο με διάμετρο που φθάνει τα 100 μέτρα. Στην κορυφή τους, με μια ισορροπία που μοιάζει εξαιρετικά εύθραυστη, τα πέτρινα επιστήλια, που ζυγίζουν αρκετούς τόνους, φαίνονται σαν να κρέμονται από τον ουρανό. Το εσωτερικό μοιάζει με ένα μαγικό αμφιθέατρο, και δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους αρχαίους ιερείς να εκτελούν μυστηριώδεις επικλήσεις. Έπειτα από μια πανοραμική ματιά 360°, ο επισκέπτης σηκώνει τα μάτια του στον ουρανό και τα άστρα: μήπως εκεί κρύβεται η απάντηση των πολυάριθμων ερωτημάτων που υπάρχουν σχετικά με το Στόουνχεντς;
Μέχρι και σήμερα, έχουν διατυπωθεί πολλές επιστημονικές και μη θεωρίες σχετικά με τη λειτουργία του πιο γνωστού μεγαλιθικού μνημείου του κόσμου. Ήταν κέντρο θρησκευτικών ή μαγικών τελετών; Ή μήπως ένα παρατηρητήριο με σκοπό την πρόβλεψη σημαντικών αστρονομικών γεγονότων; Ποιος το κατασκεύασε και για ποιον λόγο;
v
Το Στόουνχεντζ από ψηλά όπως είναι σήμερα. Πηγή: News media
v
Η Λυν Κέλλυ προτείνει μια νέα θεωρία, ίσως πιο περίπλοκη από τις άλλες που έχουν προταθεί έως τώρα, και για τούτο πιο αληθινή. Η θεωρία άρχισε να σχηματίζεται στη συνείδησή της τον καιρό που έκανε την διδακτορική διατριβή της στο Πανεπιστήμιο La Trobe, πάνω στην πολυπλοκότητα μετάδοσης της γνώσης από τους πρεσβύτερους Αβορίγινες της Αυστραλίας στους νεώτερους. Οι Αβορίγινες της Αυστραλίας ήταν η πρώτη πολιτισμική ομάδα από ένα αρχαίο παρελθόν, την εποχή του ονειρέματος, τότε που δεν υπήρχε γραπτός λόγος, την οποία η Λυν Κέλλυ μελέτησε σε βάθος.
Οι Αβορίγινες μπορούσαν να απομνημονεύσουν μια τεράστια ποσότητα πληροφοριών σχετικά με τα ζώα, την ταυτοποίηση και τη συμπεριφορά τους, τα ενδιαιτήματα και τις συνήθειές τους. Αυτό το κατόρθωναν πλάθοντας μια ιστορία σχετικά με κάθε ζώο. Μέσα από αυτές τις ιστορίες, οι Αβορίγινες μπορούσαν να περιγράψουν με ακρίβεια –και να μεταδώσουν στους νεώτερους της φυλής– έναν τεράστιο αριθμό πουλιών, θηλαστικών, ερπετών και ασπόνδυλων, ακόμα και όταν δεν είχαν καμία εμφανή πρακτική χρήση για τον άνθρωπο.
Η Αυστραλή ερευνήτρια συνειδητοποίησε ότι οι πρεσβύτεροι της φυλής μπορούσαν να εντοπίσουν αμέσως και να αναγνωρίσουν όλα τα ζώα μόλις έφταναν σε έναν τόπο, τη στιγμή που η ίδια αγωνιζόταν να εντοπίσει και να αναγνωρίσει κάποιο είδος πουλιού, με βάση ένα βιβλίο οδηγό που είχε μαζί της. Προσπαθώντας να καταλάβει πώς οι Αβορίγινες κατάφερναν κάτι που η ίδια, παρά τις γνώσεις της, δεν μπορούσε να κάνει, συνειδητοποίησε ότι το έκαναν έχοντας οδηγό τη μνήμη.
Αυτή ζωντανή μνήμη τους ευθυγράμμιζε αμέσως με όλα τα ζωντανά πλάσματα του περιβάλλοντος. Και σε αυτό είχαν βοηθό το περιβάλλον.
v
To Ουλουρού (Άγερς Ροκ) στην Κεντρική Αυστραλία. Κάθε πτυχή και κάθε χαραμάδα σε όλη την περίμετρο της βάσης του βράχου χρησιμοποιείται από τους αυτόχθονες Αυστραλούς ως μέρος αποθήκευσης πληροφοριών. Photo: Ian Rowland. Πηγή: Supplied
v
Στην Λυν Κέλλυ έγινε έμμονη ιδέα να μπορεί και αυτή να θυμάται τόσα πράγματα. Και όταν λέμε «πράγματα» εννοούμε ένα πλήθος γνώσεων σχετικά με τα ζώα, με τα φυτά και τις χρήσεις τους, με τη διατροφή, με την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους και τη διαχείριση της γης. Επιπρόσθετα, με τους νόμους και τους κανόνες της ηθικής∙ τη γεωλογία και την αστρονομία∙ τις γενεαλογίες, ώστε να εξασφαλίζονται τα δικαιώματα των συγγενών και των κληρονόμων και ν’ αποδίδεται δικαιοσύνη∙ τη γνώση πλοήγησης ώστε να εξασφαλιστεί ότι μπορούσε κάποιος να ταξιδέψει με ασφάλεια σε μεγάλες αποστάσεις από μέρη όπου δεν υπάρχουν δρόμοι ή χάρτες∙ ένα πλήθος γνώσεων σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπινου είδους∙ το ρόλο και την αποστολή του.
Στους Αβορίγινες της Αυστραλίας όλα αυτά, τα φυσικά και πολιτισμικά πράγματα, τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους είναι καταγεγραμμένα στη μνήμη τους.
Πώς όμως τα θυμούνται; Και πώς τα μεταδίδουν στους νεώτερους;
Σύντομα η Λυν Κέλλυ ανακάλυψε ότι το κλειδί με το οποίο οι αυτόχθονες Αυστραλοί οργάνωναν αυτή την τεράστια αποθήκη πληροφοριών, έτσι ώστε να μην μπορεί να ξεχαστεί, ήταν το τραγούδι (songlines).
Βέβαια όχι το οποιοδήποτε τραγούδι. Πρόκειται για παραδοσιακά τραγούδια, που περιέχουν μέσα τους ιστορίες από την εποχή του ονειρέματος, δηλαδή μια πολύ παλιά εποχή κατά την οποία δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί η γραφή και ο αστικός τρόπος ζωής. Τα τραγούδια αυτά έχουν ενσωματωμένες πληροφορίες σχετικά με τους τόπους και τις διαδρομές, καθώς και μια σειρά από ορόσημα που πιστεύεται ότι σχετίζονται με γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτής της ξεχασμένη σήμερα περιόδου.
Αυτές οι τραγουδιστικές αφηγήσεις –κάτι σαν τις ωδές των αρχαίων Ελλήνων– περιλαμβάνουν κομμάτια που διατρέχουν σαν τα νήματα ενός υφαντού ολόκληρη την ήπειρο, επιτρέποντας στους Αβορίγινες τη γνώση κάθε τόπου που είναι σημαντικός. Σαν ένα πλέγμα από ενεργειακές γραμμές. Στα σημεία που αυτές οι γραμμές διασταυρώνονται υπάρχει κι ένας σημαντικός τόπος και μια τελετουργία που συμπυκνώνει τις γνώσεις που σχετίζονται με το συγκεκριμένο μέρος.
v
Πίνακας των Αβορίγινων με θέμα την εποχή του ονειρέματος (Dreamtime). Τον όρο εισήγαγε ο ανθρωπολόγος A.P. Elkin το 1938 για να περιγράψει την εκτός ιστορικού χρόνου εποχή στη μυθολογία των Αβορίγινων, κατά την οποία κυριαρχούσαν τα «προγονικά στοιχεία», δηλαδή όντα με ηρωικές διαστάσεις ή με υπερφυσικές ικανότητες, που όμως δεν θεωρούνται θεοί, καθώς δεν ελέγχουν τον υλικό κόσμο και δεν απαιτούν προσκύνημα. Πηγή: News media
v
Ένας πρεσβύτερος εξήγησε στην Λυν Κέλλυ ότι τα τραγούδια τους επιτρέπουν τη μετακίνηση μέσα στο χώρο, στην πραγματικότητα ή στη φαντασία.
Επαναλαμβάνοντας τις ιστορίες των μυθολογικών όντων μέσα από τα τραγούδια και τους χορούς στους ιερούς τόπους, οι πληροφορίες αποθηκεύονται στη μνήμη του συγκεκριμένου τόπου, και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη κι όταν έχουν περάσει δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια.
Με αυτό τον τρόπο ένας απλός τόπος μετατρέπεται σε τόπο δύναμης, ένα μέρος όπου κανείς μπορεί να μάθει για κάθε ζώο, για κάθε φυτό και για κάθε πρόσωπο.
Εκφωνώντας δυνατά τα ονόματα των τόπων και επαναλαμβάνοντας τις ιστορίες των μυθολογικών όντων μέσα από τα τραγούδια και τους χορούς στους ιερούς τόπους, οι πληροφορίες αποθηκεύονται και μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι λειτουργούν όπως τα ακασικά αρχεία, δηλαδή σαν παλάτια μνήμης, σαν απέραντες βιβλιοθήκες στις οποίες υπάρχουν ταξινομημένα όλα τα γεγονότα.
Αυτή η αποκάλυψη ώθησε την Λυν Κέλλυ στην έρευνα μεγαλιθικών κτισμάτων όπως το Στόουνχεντς, το Καρνάκ στη Βρετάνη της Γαλλίας ή τα ντόλμεν της Ιρλανδίας. Μήπως οι μεγάλιθοι σε αυτούς τους τόπους χρησίμευαν ως τράπεζες πληροφοριών;
v
Ντόλμεν στην Ιρλανδία. Μια μεγάλη πέτρινη πλάκα στηριγμένη πάνω σε κάθετους ογκόλιθους, μακρόστενους σαν πασσάλους. Η οριζόντια τράπεζα δεν στηρίζεται άμεσα πάνω στις κάθετες πέτρες, αλλά ανάμεσα έχουν μπει μικρές στρόγγυλες πέτρες, που βαστούν έτσι όλο το βάρος της πλάκας, το οποίο πολλές φορές φτάνει τους 50-60 τόνους. Η πέτρα είναι ακατέργαστη, ώστε να διατηρείται η δονητική ικανότητά της. Πηγή: News media
v
Ο Πλάτωνας, στους δύο ατλαντικούς διαλόγους του, τον Τίμαιο και τον Κριτία, χρησιμοποιεί τον μύθο της καταστροφής της Ατλαντίδας για να δείξει ότι κατά καιρούς στη γη συμβαίνουν μεγάλες φυσικές καταστροφές, με αποτέλεσμα να χάνονται τα έργα του πολιτισμού που είχε αναπτυχθεί έως εκείνη την εποχή. Εκείνοι που επιζούν σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αγράμματοι βουνίσιοι που γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα. Η ιστορία χάνεται, η συλλογική μνήμη σβήνει και όσοι επιζούν ξεχνούν με τον καιρό ή αγνοούν τις αρετές και τους νόμους των προγενέστερων. Εκείνο που προέχει είναι η επιβίωση των ίδιων και των παιδιών τους. Οι ιστορικές γνώσεις και η έρευνα του παρελθόντος εμφανίζονται πολύ αργότερα, όταν οι άνθρωποι έχουν πια εξασφαλίσει τα απαραίτητα για τη ζωή τους.
Καθώς όμως όλα έχουν σβηστεί, γεννάται το ερώτημα από πού βρίσκουν τις απαραίτητες για την επιβίωσή τους γνώσεις οι μεταγενέστεροι και από πού αντλούν τις πληροφορίες για το παρελθόν. Εδώ ακριβώς να απαντήσει στο ερώτημα η Λυν Κέλλυ λέγοντας ότι τα μεγαλιθικά κτίσματα, λόγω του ότι αντέχουν στις φυσικές καταστροφές, λειτουργούν ως συσσωρευτές μνήμης και γνώσης, που μπορούν κατόπιν να διαβάσουν οι επιζήσαντες. Οι Δρυίδες του Στόουνχεντζ και των ντόλμεν, οι ιερείς της Αιγύπτου με τις πυραμίδες, όλοι αυτοί οι γνώστες χρησιμοποιούν τα κτίσματα αυτά ως μνημονικά κέντρα, με στόχο την ανάκτηση πληροφοριών όταν ο πολιτισμός έχει χαθεί. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκαν οι προϊστορικές κοινωνίες. Είναι μια αιρετική άποψη που δεν την ασπάζονται πολλοί.
v
Η Αυστραλή ερευνήτρια και συγγραφέας Λυν Κέλλυ. Πηγή: News media
v
Η Λυν Κέλλυ αγωνίστηκε πάνω από δέκα χρόνια για να γίνουν αποδεκτές οι απόψεις της από το αρχαιολογικό κατεστημένο. Έκανε ταξίδια στο Τσάκο Κάνυον στο Νέο Μεξικό, όπου μεταξύ του 800 μ.Χ. και του 1100 μ.Χ. αναπτύχθηκε ο αινιγματικός πολιτισμός των Ανασάζι, καθώς και στη Βρετανία για να επισκεφθεί τα μεγαλιθικά μνημεία. Η επιστημονική εργασία της ωστόσο δεν γινόταν δεκτή από καμιά από τις επιθεωρήσεις που δημοσιεύουν τέτοιες εργασίες. Μια αρχαιολογική επιθεώρηση απέρριψε την εργασία της με τη δικαιολογία ότι ήταν πολύ ανθρωπολογική, και μια ανθρωπολογική επιθεώρηση την απέρριψε επειδή τη βρήκε πολύ αρχαιολογική. Μια τρίτη την απέρριψε χωρίς καμιά δικαιολογία.
Παρ’ όλα αυτά η Αυστραλή ερευνήτρια παρέμεινε πιστή στη θέση της ότι τα μεγαλιθικά μνημεία λειτουργούν ως κώδικες αφύπνισης για την ανθρώπινη συνείδηση, όταν αυτή, εξαιτίας των υλικών συνθηκών, πέφτει σε λήθαργο.
Όσον αφορά το Στόουνχεντζ, η Κέλλυ αναγκάστηκε να τροποποιήσει κάπως τις απόψεις της ώστε να μην έρχονται σε πλήρη αντιπαράθεση με την αντίληψη περί της ιστορίας που έχει η επίσημη αρχαιολογία. Υποστηρίζει λοιπόν πως όταν οι πρώτοι κάτοικοι της Βρετανίας, που ήταν νομάδες, σταμάτησαν την περιπλάνηση και εγκαταστάθηκαν σε μόνιμους τόπους, κατασκεύασαν το Στόουνχεντζ ώστε να χρησιμεύει μέσα στο τοπίο ως μνημονικό εργαλείο, «αποθηκεύοντας» σε αυτό τις γνώσεις τους. Οι κύκλοι από πέτρες ή ξύλα πέριξ αυτού συσχετίστηκαν με ένα τμήμα του γνωστικού τους συστήματος.
Εδώ δηλαδή επαναλαμβάνει την θέση που ανέπτυξε από εμπειρία, σύμφωνα με την οποία οι Αβορίγινες της Αυστραλίας χρησιμοποιούν ορισμένους τόπους, που βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις, ως κώδικες μνήμης.
v
Ηλιοβασίλεμα στο Στόουνχεντζ. Πηγή: News media
v
Παρά τις καινοφανείς απόψεις που περιέχει, η θεωρία της Κέλλυ έγινε δεκτή από την Neolithic Britons’ Society επειδή εξηγεί την ύπαρξη ορισμένων οπών, κύκλων ή γραμμών κοντά στα μεγαλιθικά κτίσματα, που έως τώρα οι αρχαιολόγοι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν σε τι χρησίμευαν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα 4.500 ετών τείχη του Ντάρινγκτον (Durrington Walls) και ο κύκλος του Αβέμπερυ (Avebury) που δεν είχαν εξηγηθεί.
Σε κάθε περίπτωση, η θεωρία της Κέλλυ για τις μνημονικές τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι λαοί για τη διατήρηση και μετάδοση της γνώσης είναι αν μη τι άλλο πρωτότυπη. Αργότερα, όταν έγινε η μετάβαση από τις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες στις τροφοπαραγωγικές, και η γνώση πέρασε στα χέρια μιας ελίτ που τη μεταδίδει μέσω του θεσμού της μαθητείας, κώδικες μνήμης όπως το Στόουνχεντζ περιέπεσαν σε αχρηστία και ο αρχικός σκοπός τους ξεχάστηκε.
Δεν μπορεί κανείς να μην σκεφτεί το πώς είμαστε εμείς σήμερα σε σχέση με τους προϊστορικούς λαούς. Εάν μας έβγαζε κάποιος από το αστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε προστατευμένοι, δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε παρά λίγες μόνο ώρες. Δεν γνωρίζουμε τίποτε σχετικά με το πώς μπορεί να ζήσει κάποιος εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης. Από τότε που δημιουργήσαμε πόλεις και κράτη εκχωρήσαμε όλα τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας σ’ εκείνους που φροντίζουν για την συντήρησή μας. Τα σημάδια που κάποτε μας οδηγούσαν έχουν χαθεί. Ή μήπως όχι;
ν
© 2016 Youmagazine.gr
