Ντάκερ Κέλτνερ: Τα παράδοξα της εξουσίας
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από την Γεωργία Μεταξά
Στο βιβλίο «Τα παράδοξα της εξουσίας» (όχι απαραίτητα πολιτικής) ο Ντάκερ Κέλτνερ εξετάζει το πώς αποκτά κανείς δύναμη, πώς τη διατηρεί αλλά και πώς μπορεί να καταστραφεί από αυτήν.
Ο καθηγητής του Μπέρκλεϋ Ντάκερ Κέλτνερ. Πηγή: Supplied
v
«ΕΙΝΑΙ πολύ πιο ασφαλές να σε μισούν από το να σε αγαπούν» έγραφε ο Μακιαβέλι στον Ηγεμόνα τον 14ο αιώνα, ενώ αρκετούς αιώνες νωρίτερα ο Πλούταρχος, βιογραφώντας τον Σύλλα εξέφραζε το ερώτημα κατά πόσον η απανθρωπία που εκδηλώνει εκείνος που κατακτά την εξουσία προέρχεται από τον χαρακτήρα του ή είναι αποκάλυψη κακίας που υπάρχει στην εξουσία.
Το ερώτημα παραμένει και σήμερα και ο καθηγητής Ντάκερ Κέλτνερ στο νέο του βιβλίο The Power Paradox: How We Gain and Lose Influence* επιχειρεί να βρει μιαν απάντηση.
Ο καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ, ύστερα από έρευνα που διήρκησε 20 χρόνια, κατέληξε σε μερικά πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα:
α) ότι η εξουσία δεν κατακτιέται, αλλά δίνεται από άλλους ανθρώπους σε έναν άνθρωπο.
β) το μυστικό για τη διατήρηση της εξουσίας δεν είναι άλλο από την καλοσύνη, το να κάνεις καλό στους άλλους ανθρώπους.
Σύμφωνα με τη μακιαβελική άποψη, η εξουσία αποκτιέται με τη βία, μέσω της εξαπάτησης ή της υπονόμευσης των άλλων. Η έρευνα όμως του Ντάκερ Κέλτνερ αποκάλυψε ότι η εξουσία δεν κατακτιέται, αλλά δίνεται σε άτομα από ομάδες ανθρώπων.
«Αυτό σημαίνει», εξηγεί ο Κέλτνερ, «ότι η ικανότητά σας να προσφέρετε στον κόσμο –η δύναμή σας όπως την ονομάζω εγώ– διαμορφώνεται από το τι πιστεύουν οι άλλοι για εσάς. Η εμπιστοσύνη που αυτοί δείχνουν στο πρόσωπό σας εξαρτάται από την ικανότητά σας να αλλάξετε την ζωή των άλλων. Και εδώ δεν χωρούν αυταπάτες. Η δυνατότητά σας να βοηθήσετε τους άλλους συνδέεται άμεσα με την προθυμία τους να δεχθούν την εξουσία που ασκείτε πάνω τους. Η δύναμή σας είναι επομένως συνυφασμένη με τη ζωή, τις αποφάσεις και τις ενέργειες των άλλων. Όταν σας παραχωρείται εξουσία, αυτό γίνεται για να μεγιστοποιηθεί η ικανότητά σας να κάνετε καλύτερη τη ζωή των άλλων – ή χειρότερη».
Η απόκτηση εξουσίας, σύμφωνα με τον καθηγητή, βιώνεται σαν τη λήψη ζωτικής δύναμης. Είναι σαν ένα κύμα ενέργειας που περνά μέσα από το σώμα αυτού που αποκτά θέση εξουσίας και του δίνει μια ώθηση για να πραγματοποιήσει τους στόχους του.
«Όταν ένα άτομο αισθάνεται ισχυρό, βιώνει υψηλότερα επίπεδα ενθουσιασμού, έμπνευσης, χαράς και ευφορίας, τα οποία του επιτρέπουν να δρα στοχευμένα. Η αίσθηση της δύναμης του χαρίζει την ικανότητα να αναγνωρίζει αμέσως τα οφέλη που μπορεί να έχει από κάθε περίσταση, αλλά παράλληλα τον κάνει λιγότερο ενήμερο για τους κινδύνους που ενυπάρχουν στο είδος δράσης που θα επιλέξει».
v
Η «μάστιγα» της εξουσίας
Αυτή ακριβώς η υπερβολική δύναμη θα ωθήσει το άτομο προς μια από τις δύο κατευθύνσεις: είτε προς την κατάχρηση της εξουσίας, σε παρορμητικές και ανήθικες ενέργειες, είτε προς μια καλοπροαίρετη συμπεριφορά που προωθεί το γενικότερο συμφέρον.
Επειδή όμως η εξουσία μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από τους άλλους, η προσοχή μας στρέφεται αποκλειστικά στους δικούς μας στόχους και στις δικές μας επιθυμίες.
Η εξουσία λοιπόν μπορεί να διαφθείρει κατά τέσσερις τρόπους:
1. Οδηγεί σε μείωση της συμπόνιας και της ηθικής.
2. Οδηγεί σε παρορμητικότητα που εξυπηρετεί το ίδιο το άτομο.
3. Οδηγεί σε αγένεια, αλαζονεία και ασέβεια.
4. Η εξουσία οδηγεί σε ένα αίσθημα ότι το άτομο είναι πάνω από τους νόμους.
Η κατάχρηση της εξουσίας είναι καταστροφική, με όποιον τρόπο κι αν τη δει κανείς: από τη μείωση της εμπιστοσύνης των ανθρώπων έως την χαμηλή απόδοση στην εργασία και την κακή υγεία. «Αντίθετα», λέει ο καθηγητής, «όταν τα άτομα χρησιμοποιούν τη δύναμή τους για να προωθήσουν το ευρύτερο καλό και εργάζονται για το κοινό συμφέρον, τόσο οι ίδιοι όσο και οι άνθρωποι πάνω στους οποίους έχουν εξουσία θα είναι πιο ευτυχισμένοι, πιο υγιείς και πιο παραγωγικοί».
Στη διάρκεια της έρευνας που πραγματοποίησε ο Κέλτνερ, παρατήρησε ότι τα άτομα που ήταν ευγενικά και επικεντρωμένα στο ευρύτερο καλό διατηρούσαν την εξουσία τους στο χώρο της εκπαίδευσης, των επιχειρήσεων ή σε στρατιωτικές μονάδες, αποφεύγοντας την πτώση και την απώλεια της θέσης τους, κάτι ιδιαίτερα συνηθισμένο στην ανθρώπινη κοινωνία.
«Το γεγονός αυτό έρχεται σε συμφωνία με τις γνώσεις που έχουμε έως τώρα», εξηγεί ο καθηγητής. «Οι ομάδες δίνουν την εξουσία στα άτομα που δείχνουν εκ των προτέρων ενδιαφέρον για το κοινό καλό και μειώνει το κύρος εκείνων που ξεφεύγουν από την αρχή αυτή».
Η «απελευθέρωση» της εξουσίας
Πώς μπορεί όμως κανείς να αποφύγει την κατάχρηση εξουσίας; Ο Κέλτνερ μας δίνει πέντε ηθικές αρχές που αν τις ακολουθήσει κανείς μπορεί να διασφαλίσει τόσο τη διατήρηση της δύναμής του, όσο και την ευτυχία των ανθρώπων που του δίνουν τη δύναμη αυτή.
1. Να έχετε συναίσθηση της δύναμής σας
Η αίσθηση της εξουσίας είναι σαν μια ζωτική δύναμη που διαπερνά το σώμα σας και περιλαμβάνει μια δυνατή αίσθηση σκοπού, η οποία προκύπτει όταν ενθαρρύνουμε τους άλλους να περάσουν στη δράση. Αυτό το συναίσθημα θα σας οδηγήσει στην ευτυχία που αποκτά κανείς όταν προσφέρει στον κόσμο.
Οι άνθρωποι που δουλεύουν συνειδητά πάνω στο αντικείμενό τους –ο γιατρός που βελτιώνει την υγεία δεκάδων ανθρώπων την ημέρα, ο δάσκαλος που βοηθά τους μαθητές του να αποκτήσουν γνώσεις, ο συγγραφέας του οποίου οι ιστορίες διεγείρουν τη φαντασία– όλοι έχουν βιώσει αυτό το συναίσθημα. Έχουν νιώσει τη συγκίνηση της ντοπαμίνης** και την ενεργοποίηση του πνευμονογαστρικού νεύρου*** ακριβώς εκείνες τις στιγμές ενδυνάμωσης των άλλων και προώθησης του γενικότερου καλού.
Εάν συνειδητοποιείς αυτό το συναίσθημα και όλα αυτά που εμπεριέχει δεν θα παγιδευτείς από τους μύθους ότι η εξουσία είναι τα χρήματα, η δόξα, το κοινωνικό status ή ένας φανταχτερός τίτλος. Πραγματική δύναμη σημαίνει να ενισχύεις το ευρύτερο καλό και η συναίσθηση της δύναμής σου θα σε κατευθύνει για να μπορέσεις να την ασκήσεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
2. Να είστε ταπεινοί
Η εξουσία είναι ένα δώρο∙ σου δίνει την ευκαιρία να πετύχεις κάτι που θα κάνει τον κόσμο καλύτερο. Αυτό ευθυγραμμίζεται άμεσα με τον ίδιο τον σκοπό της ύπαρξης: ο άνθρωπος έρχεται εδώ για να γίνει καλύτερος. Εκείνοι που ασκούν την εξουσία τους με ταπεινότητα, τη διατηρούν για πολύ περισσότερο καιρό.
Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, όσο περισσότερο πλησιάζουμε τη δύναμή μας –δηλαδή την ικανότητά μας να επηρεάζουμε τους άλλους– με ταπεινότητα, τόσο μεγαλύτερη γίνεται αυτή. Μην εντυπωσιάζεστε με τη δουλειά σας – διατηρήστε μια κριτική στάση απέναντί της. Αποδεχτείτε και ενθαρρύνετε τον σκεπτικισμό και την κριτική αυτών που σας έδωσαν τη δυνατότητα να ασκείτε αυτή την εξουσία. Να θυμάστε ότι η εξουσία που κατέχετε σάς έχει δοθεί από τους άλλους που μπορούν πάντα να την πάρουν πίσω. Θυμηθείτε επίσης ότι υπάρχει πάντα περιθώριο για να βελτιώσετε την απόδοσή σας.
3. Να είστε γενναιόδωροι
Η πιο σίγουρη μέθοδος για εξουσία που διαρκεί είναι η γενναιοδωρία. Με αυτό βέβαια ο Κέλτνερ δεν εννοεί την ευνοιοκρατία. Χαρίστε πόρους, χρήματα, χρόνο, σεβασμό και εξουσία στους άλλους αδιακρίτως ποιοι είναι. Μέσα από τέτοιες πράξεις γενναιοδωρίας αποκτούμε έναν πιο ισχυρό κοινωνικό ιστό, ενισχύοντας παράλληλα την ικανότητά μας να καλυτερέψουμε τον κόσμο. Τέτοιου είδους ενέργειες δημιουργούν καλύτερες κοινωνίες και ευτυχισμένους ανθρώπους. Όσο βοηθάμε τους άλλους να βελτιώσουν τη ζωή τους και να εξελιχθούν, τόσο πιο πολύ αυξάνεται το αίσθημα της ευτυχίας στον πλανήτη.
Γι’ αυτό πρέπει να δίνουμε παροχές με πολλούς τρόπους. Αυτό θα αποδειχθεί το πιο σημαντικό θεμέλιο όχι μόνο για να κάνετε τη δική σας προσφορά στον κόσμο, αλλά και για να αποκτήσετε μεγαλύτερη ευτυχία και αίσθηση σκοπού στη ζωή σας.
4. Δείξτε σεβασμό
Όταν δείχνουμε σεβασμό στους άλλους, τους δίνουμε αξία∙ τους «ανεβάζουμε» από τη θέση όπου βρίσκονται και τους κάνουμε πιο δυνατούς. Αυτή είναι μια θεμελιώδης αρχή ισότητας, σύμφωνα με την οποία όλα τα μέλη μιας κοινωνίας αξίζουν σεβασμό. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανταμοιβή για τους ανθρώπους από το να τους εκτιμούν και να τους σέβονται. Παρ’ όλα αυτά, το να δείχνει κανείς σεβασμό είναι κάτι που χρειάζεται δουλειά. Όταν σας μιλούν, προσέχετε αυτά που σας λένε και κάντε το με αληθινή πρόθεση. Δείξτε ενδιαφέρον για τους άλλους. Αναγνωρίστε την αξία τους. Κάντε φιλοφρονήσεις και επαίνους με χαμόγελο. Εκφράστε την ευγνωμοσύνη σας.
5. Αλλάξτε το ψυχολογικό πλαίσιο της απελπισίας
Εντοπίστε κάτι αρνητικό που υπάρχει στον κόσμο –ή στην επιχείρησή σας– και επιλέξτε να το αλλάξετε προς το καλύτερο. Υπάρχουν πολλά άσχημα που μπορεί να βρει κανείς στον κόσμο: η ανισότητα, η αύξηση της φτώχειας, το στίγμα που απαξιώνει τις γυναίκες, ο ρατσισμός. Θέστε υπό αμφισβήτηση τα στοιχεία της κοινωνίας που την καθιστούν απάνθρωπη: απομόνωση, ελλιπής χρηματοδότηση της παιδείας, αστυνομική βία, όλα όσα υποτιμούν και υποβιβάζουν τους ανθρώπους.
Δημιουργήστε ευκαιρίες στην κοινότητα και στον χώρο εργασίας σας που θα ενισχύουν εκείνους που έχουν υποστεί ζημιές και καταστροφή από δυσκολίες ή λάθη του παρελθόντος.
v
Επίλογος
Παρεμβάσεις σαν αυτές μπορεί να μην θεωρούνται κοινωνικές επαναστάσεις, αλλά είναι ήσυχες επαναστάσεις και έχουν παρόμοια αποτελέσματα. Σε κάθε επαφή μας με τους άλλους έχουμε την ευκαιρία να βοηθήσουμε, να χαρίσουμε, να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας και να πούμε ιστορίες που μας ενώνουν. «Αυτές οι πρακτικές ενισχύουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε αγνώστους, φίλους, συναδέλφους, μέλη της οικογένειας και της κοινότητας που έχουν δεσμευτεί για το γενικότερο καλό, καθώς τα οφέλη που παρέχουν υπερτερούν των άσχημων συνεπειών που προκαλούν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλο», καταλήγει ο Κέλτνερ.
Αν η Ιστορία μάς έχει διδάξει κάτι, αυτό είναι ότι πως όταν οι άνθρωποι δρουν αλαζονικά και χωρίς συνείδηση επέρχονται πολλά δεινά, τόσο στους ίδιους όσο και στους άλλους. Η εξουσία είναι ένα βαρύ φορτίο και όταν αντιμετωπίζεται επιπόλαια τιμωρεί. Αλλάζοντας το σκηνικό και στρέφοντας την προσοχή μας προς το κοινό καλό, η ανθρωπότητα έχει τη δυνατότητα να μεταμορφωθεί και να εξυψωθεί.
Στην καλοσύνη θα βρεις τη δύναμή σου.
_____________________
* Dr. Dacher Keltner: “The Power Paradox: How We Gain and Lose Influence” (Penguin Press, May 17, 2016).
** Η ντοπαμίνη (dopamine) είναι ένα μόριο με χημικό τύπο C8H11NO2 το οποίο ανήκει στις κατεχολαμίνες και δρα ως νευροδιαβιβαστής στον εγκέφαλο, μεταφέροντας μηνύματα από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο προκαλώντας ικανοποίηση, ευχαρίστηση και ευφορία. Η έλλειψη ντοπαμίνης εμπλέκεται σε ορισμένες ασθένειες όπως είναι η νόσος Πάρκινσον, η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη.
*** Το πνευμονογαστρικό νεύρο (vagus nerve) συνδέει τον εγκέφαλο με την καρδιά και την κοιλιακή χώρα. Σχετίζεται με τα συναισθήματα επαφής με τους άλλους και με τη στοργή.
ν
© 2016 Youmagazine.gr
