Τα ζωντανά αγάλματα του αρχαίου κόσμου
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Ανδρέα Τσάκαλη
Τα θαυματουργά αγάλματα της αρχαιότητας λέγεται ότι μπορούσαν να μιλούν και να κινούνται, όντας τέλεια «οχήματα» για τους θεούς.
Η ιστορία του Πυγμαλίωνος και της Γαλάτειας ενέπνευσε πολλούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες. Απόσπασμα από πίνακα του Franz von Stuck (1863-1928). Πηγή: Wikimedia Commons
v
ΕΙΝΑΙ γνωστή σε όλους η ιστορία του Πυγμαλίωνος και της Γαλάτειας. Ο Πυγμαλίων ήταν βασιλιάς της Κύπρου, αλλά και ικανός γλύπτης. Έφτιαξε λοιπόν ένα γυναικείο άγαλμα τόσο ωραίο, ώστε το ερωτεύθηκε! Βέβαια όλοι οι καλλιτέχνες «δένονται» με τα έργα τους και τα θεωρούν σαν παιδιά τους, αλλά ο Πυγμαλίων το παράκανε κάπως, αφού όσο περνούσε ο καιρός τόσο τον φλόγιζε το παράφορο πάθος για το δημιούργημά του.
Έτσι, απευθύνθηκε στην Αφροδίτη και την θερμοπαρακάλεσε να δώσει ζωή στο άγαλμα. Η Αφροδίτη του έκανε τη χάρη και ο Πυγμαλίων παντρεύτηκε τη Γαλάτεια –αυτό ήταν το όνομα του αγάλματος– και μάλιστα έκανε και μια κόρη μαζί της, την Πάφο.
Αν και η περίπτωση του Πυγμαλίωνος, όπου ένα άγαλμα ζωντανεύει και μεταμορφώνεται σε άνθρωπο, είναι πράγματι ακραία, δεν είναι και μοναδική. Στην αρχαιότητα, πέτρες και αγάλματα μπορούσαν να βγάζουν ήχους και να εκδηλώνουν υπερφυσικές ιδιότητες.
Στα Μέγαρα υπήρχε η Εστία των Θεών και δίπλα μια πέτρα, όπου λέγεται ότι κάποτε ο Απόλλων είχε ακουμπήσει την κιθάρα του. Εκεί, λοιπόν, αν έριχνε κάποιος ένα πετραδάκι, ακουγόταν ένας ήχος κιθάρας!
Είναι επίσης γνωστό ότι στις αιγυπτιακές Θήβες υπήρχε ένα άγαλμα που έβγαζε ήχο. Πολλοί έλεγαν ότι παρίστανε τον Μέμνονα, τον βασιλιά της Αιθιοπίας που πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, αλλά οι ίδιοι οι Θηβαίοι ισχυρίζονταν ότι ήταν το άγαλμα ενός Αιγύπτιου, του Φαμένοφα. Όταν πέρασε από εκεί ο Ηρόδοτος, τον 5ο αιώνα π.Χ., το άγαλμα ήταν κομμένο στα δύο από τον Καμβύση, τον βασιλιά της Περσίας. Κάθε μέρα, με την ανατολή του Ήλιου, το σπασμένο άγαλμα έβγαζε έναν ήχο σαν ξεκούρδιστης χορδής!
v
Ένα άγαλμα επιλέγει τον βασιλιά
Ο Γάλλος αιγυπτιολόγος Αύγουστος Μαριέτ Μπέης, στο βιβλίο του Ερευνητές Μνημείων, περιγράφει μια αρχαία πινακίδα (Πινακίδα 9, περσική εποχή, Μουσείο Boulak, Κάιρο) όπου εξιστορείται η εκλογή του βασιλιά των Αιθιόπων από τον θεό Άμμωνα-Ρα.
Στρατιώτες και πολίτες συγκεντρώνονταν στο ιερό βουνό της Ναπάτα, στη Νουβία. Επιλέγονταν έξι αξιωματικοί, οι οποίοι, μαζί με τους αντιπροσώπους της πολιτείας, θα επόπτευαν σε όλη την τελετή. Όλοι οι αντιπρόσωποι έπρεπε πρώτα να καθαρθούν και μετά μπαίνοντας στο ναό διατύπωναν το αίτημά τους μπροστά στο άγαλμα του Άμμωνα-Ρα.
«Ελάτε», έγραφε η πινακίδα, «να επιλέξουμε τον Κύριο που θα είναι ακατανίκητος σαν νεαρός ταύρος». Μετά ο στρατός άρχιζε να θρηνεί λέγοντας: «Ο Κύριός μας είναι μαζί μας κι όμως δεν τον ξέρουμε ακόμα! Κανένας δεν τον ξέρει, εκτός από τον ίδιο τον Ρα».
Ύστερα, όλος ο στρατός αναφωνούσε: «Εκεί είναι ο θεός Άμμων-Ρα του ιερού βουνού, κι αυτός είναι ο θεός της Αιθιοπίας. Ας πάμε σ’ αυτόν. Ας αφήσουμε να διαλέξει αυτός και να δώσει το βασίλειο στον γιο που αγαπά».
Στη συνέχεια, όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας άρχισαν να περνούν μπροστά από το άγαλμα, που όμως δεν έδινε κανένα σημάδι, μένοντας ακίνητο. «Αλλά», συνεχίζει το χρονικό, «μόλις ο Ασπαλούτ το πλησίασε, το άγαλμα ζωντάνεψε, αγκάλιασε τον Ασπαλούτ και αναφώνησε: “Αυτός είναι ο βασιλιάς σας! Αυτός είναι ο κύριος που θα σας κάνει να ζήσετε!” Ύστερα οι αρχηγοί του στρατού χαιρετούν τον νέο Φαραώ. Έπειτα ο βασιλιάς μπαίνει στο άδυτο του ναού και στέφεται από τον ίδιο τον θεό! Μετά βγαίνει και ενώνεται με τους υπηκόους του. Και η γιορτή τελειώνει με μοίρασμα τροφών και μπύρας».
v
Οι δύο Κολοσσοί του Μέμνονος στην είσοδο του ναού του Αμενχοτέπ Γ΄. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, μόλις το πρωί εμφανιζόταν ο ήλιος, άρχιζαν να τραγουδούν! Πηγή: Wikimedia Commons
v
Με το νόμο των αντιστοιχιών
Οι Αιθίοπες ιερείς ήξεραν να φτιάχνουν θαυματουργά αγάλματα, που μπορούσαν να κινούνται και να μιλούν, δηλαδή τέλεια «οχήματα» για τους θεούς. Κατασκευάζονταν από ορισμένα υλικά και πολύτιμους λίθους, κάτω από ορισμένες αστρολογικές συνθήκες που καθορίζονταν από τη μυστική γνώση. Διαφορετικά, οι θείες δυνάμεις που αναμένονταν να εμψυχώσουν τα αγάλματα δεν θα μπορούσαν να ενεργήσουν.
Όπως μια μπαταρία φτιάχνεται με τις κατάλληλες χημικές ουσίες για να μπορεί να λειτουργήσει, έτσι και αυτά τα θρυλικά αγάλματα φτιάχνονταν με βάση το νόμο των αντιστοιχιών, δηλαδή με τις ουσίες που αντιστοιχούσαν στους διάφορους πλανήτες και στον ίδιο τον θεό.
Οι αγαλματοποιοί που διδάσκονταν αυτές τις τεχνικές ως μέλη μυητικών συλλόγων, ονομάζονταν –τουλάχιστον στον ελληνορωμαϊκό κόσμο– Τεχνίτες του Διονύσου ή Διονυσιακοί Τεχνίτες.
Όσον αφορά τις θεϊκές μορφές, αυτές τις εντυπώνονταν μέσω ονείρων, αντικρίζοντας τις «επιφάνειες» των θεών, δηλαδή τις μορφές με τις οποίες παρουσιάζονταν οι θεοί, όπως μας πληροφορεί ο Ιάμβλιχος στο έργο του Περί των Αιγυπτίων μυστηρίων. (Πρβλ. Πλάτωνα Επινομίδα, 984a: θεών εικόνας ως αγάλματα υπολαβείν γεγονέναι, θεών αυτών εργασαμένων).
v
Το “τρίτο μάτι” του Δία
Ο Ρωμαίος ιστορικός Σουητώνιος αφηγείται ένα ανάλογο φαινόμενο, που συνέβη το 40 μ.Χ. Ο Γάιος Καλιγούλας είχε διατάξει να του προσκομίσουν από την Ελλάδα όσα αγάλματα θεών ήταν περίφημα για την ιερότητα και την καλλιτεχνική τους αξία, ανάμεσα σε αυτά και το άγαλμα του Διός της Ολυμπίας. Σκόπευε να τους αφαιρέσει τα κεφάλια και στη θέση τους να τοποθετήσει το δικό του, επειδή πίστευε ότι από αυτοκράτορας είχε γίνει θεός.
Όταν οι εργάτες πλησίασαν το άγαλμα –έργο του Φειδία και ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου– και επιχείρησαν να το διαλύσουν και να το μεταφέρουν στη Ρώμη, εκείνο ξέσπασε ξαφνικά σε τέτοιο καγχασμό, ώστε οι σκαλωσιές κατέρρευσαν και οι εργάτες τράπηκαν πανικόβλητοι σε φυγή.
v
Το άγαλμα του Μειλίχιου Διός στην Ολυμπία. Το ύψους 12 μέτρων άγαλμα από χρυσό και ελεφαντόδοντο είχε φιλοτεχνήσει ο Φειδίας (5ος αι. π.Χ.). Πηγή: Supplied
v
Αξίζει εδώ να σημειωθεί και κάτι άλλο. Στην Ανατολή ήταν συνηθισμένο να απεικονίζονται θεοί με τρία κεφάλια, ή με τρία μάτια και πολλά χέρια, και στην αρχαία Ελλάδα είναι γνωστή η τρίμορφη Εκάτη. Όμως ο Παυσανίας λέει ότι είδε στο Άργος ένα ξύλινο άγαλμα του Διός, που είχε, εκτός από τα δύο φυσιολογικά μάτια, και ένα άλλο στο κούτελο!
Το άγαλμα αυτό λέγεται ότι ήταν κειμήλιο που το κρατούσε ο Πρίαμος στο παλάτι του. Όταν οι Έλληνες κατέλαβαν την Τροία, ο Σθένελος, γιος του Περσέα και διάδοχός του στον θρόνο των Μυκηνών, έφερε το άγαλμα στο Άργος.
Εκείνος που έφτιαξε το άγαλμα αυτό του Δία να βλέπει με τρία μάτια, θέλησε να δείξει ότι ο πατέρας θεών και ανθρώπων εξουσιάζει και τους τρεις κόσμους.
Όλοι παραδέχονταν ότι βασίλευε στον ουρανό, αλλά ο Όμηρος προσθέτει, «Ζευς του Κάτω Κόσμου και η φοβερή Περσεφόνη», ενώ ο Αισχύλος αποκαλεί «Δία» και τον άρχοντα της θάλασσας. Έτσι, εδώ ο Δίας παριστάνεται σαν Κύριος του φυσικού, του αιθερικού και του νοητικού πεδίου.
© 2016 Youmagazine.gr
