Το εσωτερικό νόημα των Διονυσιακών Μυστηρίων
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Ανδρέα Τσάκαλη
Βάκχος: ο μυστικός θεός των Ορφικών #4
• Ο Διόνυσος είναι η μεγάλη ψυχή που θυσιάστηκε προκειμένου να μπορέσει ο άνθρωπος ν’ αποκτήσει ατομική ψυχή και να εξελιχθεί.
• Οι βαθμοί μύησης των Διονυσιακών Μυστηρίων.
Ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης (καθισμένος) παρουσιάζει στη Σκηνή (αριστερά), ένα προσωπείο του Ηρακλή, υπό την επίβλεψη του Διονύσου (δεξιά). Image: Supplied
v
O ΟΡΦΕΑΣ, που θεωρούνταν σαν γιος του Βάκχου, ήταν ο πρώτος ιερέας της διονυσιακής λατρείας. Κέντρα των Ορφικών υπήρχαν πολλά· στη Θάσο, στη Θράκη και στα Τέμπη. Εκεί στα Τέμπη υπήρχε ναός αφιερωμένος στο Διόνυσο-Ζαγρέα. Κάθε χρόνο γίνονταν γιορτές και οι εκλεκτοί μυούνταν στα μυστήρια του θεού.
Οι τάξεις των μυημένων ήταν τρεις. Οι άντρες είχαν, ανάλογα με τη μύησή τους, τρεις βαθμούς:
• Πρώτος βαθμός: Οι «μύστες του Βάκχου βρέφους»
• Δεύτερος βαθμός: Οι «μύστες του ηρωικού Ηρακλή»
• Τρίτος βαθμός: Οι «μύστες του θυσιασμένου Βάκχου»
Οι γυναίκες είχαν επίσης τρεις βαθμούς μύησης:
• Πρώτος βαθμός: Οι «νύμφες-φίλες της Περσεφόνης»
• Δεύτερος βαθμός: Οι «μυστικές ερωμένες της Αφροδίτης»
• Τρίτος βαθμός: Οι «θρηνούσες την Περσεφόνη»
Όλοι οι λάτρεις μαζεύονταν από τις γύρω περιοχές στεφανωμένοι με κισσό και φορώντας δέρματα ελαφιού. Όταν έφταναν και οι μύστες άρχιζαν όλοι να τραγουδάνε έναν ύμνο για τον θεό. Στο τέλος αναφωνούσαν «Ευοί Βάκχε, Ευοί». Καθώς προχωρούσε η μέρα οι χοροί και τα τραγούδια δυνάμωναν κάτω από τους ήχους των αυλών και των τυμπάνων, αλλά και της λύρας που ήταν το αγαπητό όργανο του Ορφέα. Όταν έπεφτε η νύχτα, το σκηνικό άλλαζε, γιατί οι υποψήφιοι ετοιμάζονταν για τη μύηση.
Αυτή γινόταν σε ένα υπόγειο άντρο, ένα θολωτό σπήλαιο όπου έμπαινε κανείς μέσα από μια μυστική είσοδο. H σπηλιά φωτιζόταν με δαδιά, και από φυσικές ρωγμές του εδάφους έβγαινε θερμός αέρας από τα έγκατα της γης. Σε ένα βωμό έκαιγε δάφνη και η ατμόσφαιρα γινόταν πιο μυστηριακή με την παρουσία μιας Σφίγγας. Τι αποκαλυπτόταν εκεί στον υποψήφιο; Κανένας δεν άφησε γραπτή μαρτυρία.
v
Ρωμαϊκή τοιχογραφία που δείχνει ιερείς να εκτελούν μια τελετή στα Μυστήρια του Όσιρη και της Ίσιδας. Βρίσκεται στο Ερκολάνο, το αρχαίο Ηράκλειο, στην Ιταλία.
v
O Βάκχος για τους Ορφικούς ήταν το ενοποιητικό στοιχείο του σύμπαντος. Το στοιχείο αυτό υπήρχε και μέσα στον άνθρωπο και έπρεπε να καλλιεργηθεί με τη μορφή του θείου βρέφους με τη βοήθεια του Ερμή, του αγγελιαφόρου των θεών.
O Βάκχος, σαν γιος της Δήμητρας, ήταν αδελφός της Περσεφόνης. H Περσεφόνη, που αντιπροσωπεύει την Ψυχή του Κόσμου, είχε ήδη θυσιαστεί. Είχε ήδη διαμοιραστεί στους ανθρώπους, ώστε να μπορεί κάθε άνθρωπος μετέχοντας της ατομικής ψυχής να κάνει το δικό του ταξίδι στον κόσμο της ύλης. O Βάκχος ερχόταν σαν απελευθερωτής.
Αυτό το θείο δράμα δεν λαβαίνει χώρα μόνο μέσα στον κόσμο, αλλά και μέσα στον άνθρωπο. Το διονυσιακό στοιχείο θα ενεργούσε σαν απελευθερωτής. Για να γίνει αυτό, έπρεπε να λάβει χώρα η ιερογαμία ανάμεσα στην Περσεφόνη και στο Βάκχο κι αυτό θα γινόταν πάλι μέσα στον μυημένο την κατάλληλη στιγμή.
Τα Διονυσιακά Όργια
H διονυσιακή λατρεία των Ορφικών πέρασε στους Δελφούς, όπου λέγεται πως ήταν θαμμένο το σώμα του Βάκχου, γιατί σύμφωνα με μια παράδοση ο Απόλλωνας πρόλαβε και πήρε το διαμελισμένο σώμα του και το έθαψε στους Δελφούς. Κάθε δύο χρόνια γίνονταν στις πλαγιές του Παρνασσού τα λεγόμενα Διονυσιακά Όργια (από τη λέξη έργα, δηλαδή τελετές και ιερουργίες).
Σαν γιος της Δήμητρας και αδελφός της Περσεφόνης, ο Βάκχος έπαιζε μεγάλο ρόλο στα μυστικά δρώμενα των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Στην Ελευσίνα ήταν γνωστός σαν μυστικός Ίακχος (ίακχος λεγόταν και η πομπή των Αθηναίων στα Ελευσίνια Μυστήρια), δηλαδή κύριος και γνώστης των ιαχών. Αυτές οι ιαχές ήταν λέξεις δίχως κανένα νόημα, ήταν όμως «λέξεις δύναμης» που εκφωνούσαν οι ιακχάζοντες λάτρεις του μέσα στην ιερή μανία τους. Εδώ ο Ίακχος αντιπροσώπευε τον «οίνο» και η Δήμητρα τον «άρτο», αφού ήταν θεά των δημητριακών.
Από τις τελετές αυτές προήλθε το αρχαίο θέατρο, τα Μικρά και Μεγάλα Διονύσια. Τα Διονύσια όπως και τα Λήναια στην Αθήνα ήταν αφιερωμένο στον Διόνυσο.
O Βάκχος ήταν θεός νυκτάλιος, γι’ αυτό και οι τελετές του ονομάζονταν νυκτάλια. Είναι ο νυχτερινός ήλιος που φωτίζει και αποκαλύπτει τις μυστικές πτυχές του υποκειμενικού κόσμου του ανθρώπου. Με αυτό το φωτισμό η ψυχή εξαγνίζεται, ζει και πάλι τη θεία ευδαιμονία και ενώνεται με το πνεύμα. Αντιπροσωπεύει επίσης την πορεία του ήλιου από τη φθινοπωρινή ισημερία έως την εαρινή ισημερία, γι’ αυτό και όλες οι γιορτές προς τιμήν του τελούνταν σ’ αυτό το διάστημα.
H διονυσιακή λατρεία μπόρεσε και ενέπνευσε τους αρχαίους Έλληνες και τόνωσε το μειωμένο θρησκευτικό ενδιαφέρον τους στο δωδεκάθεο. O Διόνυσος έφερε ελπίδα για πνευματική αναγέννηση και πιο εύκολα μέσα για την επίτευξή της. Από τη θρησκεία αυτή προήλθε όχι μόνο το θέατρο (τραγωδία και κωμωδία), αλλά και η αγάπη προς την ελευθερία, πνευματική και σωματική. Κατά τη διάρκεια των εορτών του ελευθερώνονταν οι δούλοι, και οι Ρωμαίοι τον λάτρευαν σαν Ελευθερωτή (Liber).
Ήταν ένας ανερχόμενος Μεσσίας, ένας Μεσσίας που δεν τέλειωσε ακόμη το έργο του.
ν
© 2016 Youmagazine.gr
