Ο Δημοσθένης και η παγίδα της διαφθοράς

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Από τον Αντώνη Κυριαζή

 

Η διαφθορά δεν είναι νόσημα σύγχρονο, αλλά αρχαίο, εμπλέκοντας στα θανάσιμα δίχτυα της όχι μόνο άτομα, αλλά και λαούς.

Δημοσθένης. Πίνακας του Ζυλ Λεκόντ ντυ Νουί (1842–1923). Ο Αθηναίος ρήτορας αρχικά ήταν δειλός μπροστά στις θορυβώδεις εκδηλώσεις του λαού και τα έχανε εύκολα και τραύλιζε μιλώντας στην Εκκλησία του Δήμου. Για τούτο λένε πως, όταν φυσούσε δυνατός άνεμος και η θάλασσα ήταν πολύ τρικυμισμένη, βάδιζε στις παραλίες και μιλούσε, για να συνηθίσει να αντέχει τη βοή του πλήθους. Image: Supplied
v

ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ 10 Οκτωβρίου, έγινε στη Βουλή η προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση για τη διαφθορά και τη διαπλοκή. Οι αγορητές αναφέρθηκαν επί μακρόν στις δύο πληγές της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και είπαν πάρα πολλά λόγια, χωρίς να πουν απολύτως τίποτα. Είναι ένα άθλημα που διαπρέπουν τον τελευταίο καιρό οι διανοούμενοι νεοέλληνες, οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι, δηλαδή να μιλούν επί μακρόν για κάτι, χωρίς να λένε απολύτως τίποτε γι’ αυτό. Και λένε πολλά λόγια για να καλύψουν την άγνοιά τους. Είναι και αυτό μια ικανότητα.

Επειδή λοιπόν δεν βγήκε κανένα συμπέρασμα και κανείς δεν εξήλθε σοφότερος ακούγοντας τους πολιτικούς μας ταγούς, μένει σε εμάς, που δεν είμαστε ούτε ρήτορες ούτε δημοκόποι, να πούμε δυο λόγια για το τι είναι διαφθορά. Γιατί αν κανείς δεν γνωρίζει τι είναι διαφθορά, πώς μπορεί να μιλήσει γι’ αυτή; Θα μιλήσουμε λοιπόν πρώτα για τη διαφθορά, γιατί προηγείται της διαπλοκής. Και της διαφθοράς προηγείται ο εκμαυλισμός. Πρώτα εκπορνεύεις τη συνείδησή σου και μετά πιάνεις δουλειά σε πορνείο για την εξυπηρέτηση των πελατών.

Οι πολιτικοί μας απέτυχαν ακόμη μια φορά στους εντεταλμένους από το λαό και το σύνταγμα ρόλους τους, θυμίζοντας γιατρούς που τσακώνονται πάνω από το κρεβάτι του ετοιμοθάνατου για το ποιος από τους δύο έχει… καλύτερο αυτοκίνητο. Ίσως γιατί, αν δεν είναι διεφθαρμένοι οι ίδιοι, εκπροσωπούν μια χώρα έμπλεη διαφθοράς.

Αυτό αποδεικνύεται με στοιχεία. Όπως έλεγε ο Τάκιτος: «Όσο πιο διεφθαρμένο το κράτος, τόσο πιο πολλοί οι νόμοι». Μετρήστε, παρακαλώ: από τη Μεταπολίτευση (1974) μέχρι σήμερα, δηλαδή σε 40 και κάτι χρόνια, ψηφίσθηκαν 250 φορολογικοί νόμοι, 4.000 άλλοι νόμοι και 115.000 υπουργικές αποφάσεις, όταν στην Αμερική μέσα σε 250 χρόνια ψηφίσθηκαν μόνο 10 φορολογικοί νόμοι.
v

Πόσο διεφθαρμένοι είμαστε;

Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 58η θέση σε σύνολο 168 χωρών, σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια (Transparency International), πρώτη ανάμεσα σε μια «εκλεκτή» συντροφιά διεφθαρμένων κρατών όπως η Αιθιοπία, η Τουρκία, το Μπαγκλαντές, το Κόσσοβο, η Αλβανία, η Βοσνία, η Γκαμπόν, η Σομαλία, ο Λίβανος, η Ουκρανία, η Νιγηρία, η Κένυα, η Ουγκάντα, η Ζιμπάμπουε, η Βενεζουέλα, η Λιβύη, η Αγκόλα, το Σουδάν, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Βόρεια Κορέα.

Να σημειωθεί ότι τα 2/3 των χωρών του πλανήτη βρίσκονται κάτω από τη βάση, που είναι το 50. Από το 50 και κάτω αρχίζει η σήψη. Και όσο κατεβαίνουμε, έχουμε να κάνουμε με πληγές που έχουν κακοφορμίσει και τρέχει πύον. Δεν είναι τυχαίο που η Συρία καταλαμβάνει την τελευταία (168η) θέση.

Στους αντίποδες, πάνω από το 50, βρίσκονται οι «ενάρετες» χώρες, και φυσικά τις πρώτες θέσεις της κατάταξης τις καταλαμβάνουν οι χώρες της Σκανδιναβίας, με πρώτη τη Δανία, δεύτερη τη Φινλανδία και τρίτη τη Σουηδία. Ακολουθούν η Ν. Ζηλανδία, η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Ελβετία κτλ.

Η Ελλάδα όμως έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό που η έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2015 αποτυγχάνει να αποτυπώσει. Δηλαδή η έκθεση λέει πως η διαφθορά σε ένα κράτος είναι ευθέως ανάλογη της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης της χώρας. Όσο πιο φτωχή και κατεστραμμένη είναι μια χώρα, τόσο πιο διεφθαρμένοι οι κάτοικοί της – πράγμα που σε τελευταία ανάλυση είναι λογικό. Το είδαμε να συμβαίνει και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα κάνεις τα πάντα και θα πέσεις σε κάθε αναξιοπρέπεια και υποβιβασμό προκειμένου να ζήσεις μια μέρα ακόμα.

Και η έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας φέρνει το παράδειγμα χωρών που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, όπως το Ιράκ, η Συρία, η Αγκόλα, το Σουδάν, το Αφγανιστάν, η Σομαλία. Με άλλα λόγια, εξισώνει τη διαφθορά με το θάνατο! Σημειώστε το, παρακαλώ, αυτό.

Στην Ελλάδα όμως η επιδημία της διαφθοράς δεν είχε εξαπλωθεί, προσβάλλοντας το λαό, τότε που η χώρα ήταν φτωχή, δηλαδή τις δεκαετές του ’50, του ’60, του ’70 και του ’80 (πέρα από κάποια μεμονωμένα κρούσματα), αλλά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, τότε που άρχισαν ξαφνικά να ρέουν πακτωλοί χρήματος και ο κάθε «ξεβράκωτος» απέκτησε βίλα με πισίνα.
v

Διαφθορά ίσον θάνατος

Θέσαμε πιο πάνω το ερώτημα τι είναι διαφθορά. Διότι αν δεν ξέρεις τι είναι διαφθορά, δεν μπορείς να την πολεμήσεις. Στο αρχαιότερο από τα υπάρχοντα λεξικά, το Λεξικό της Σούδας, στο σχετικό λήμμα γράφει: Διαφθορά: θάνατος.

Μην κάνετε λάθος. Οι αρχαίοι λεξικογράφοι ήταν σαφείς και μιλούσαν επί της ουσίας. Η διαφθορά δεν είναι ηθικό παράπτωμα, αλλά νόσος. Στο Λεξικό του Δημητράκου η διαφθορά ερμηνεύεται ως «ολοσχερής καταστροφή, όλεθρος, αφανισμός, θάνατος». Γιατί; Γιατί αυτό είναι. Άλλωστε το ζούμε.

Αν παρομοιάσουμε την χώρα, την Ελλάδα, με οργανισμό, και τους κατοίκους της με κύτταρα, διαπιστώνουμε ότι στις δεκαετίες των «παχέων αγελάδων» που αναφέραμε, αυτοί έδρασαν όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα. Τα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται όταν για κάποιο άγνωστο λόγο το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται εναντίον του ίδιου του οργανισμού.
v

Χρυσός στατήρας, που κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, από τη Μίλητο
της Μικράς Ασίας (323-319 π.Χ.).
v

Έτσι συνέβη και με τους Έλληνες. Έντεκα εκατομμύρια κύτταρα, σαν να τρελάθηκαν από τον πυρετό του χρυσού, στράφηκαν κατά του οργανισμού τους, της ίδιας της χώρας τους, ξεσκίζοντάς την και αρπάζοντας το καθένα όσα περισσότερα κομμάτια μπορούσε από τη γη, την κρατική περιουσία, τον δημόσιο πλούτο. Όταν όμως το κάνεις αυτό στον ίδιο σου τον εαυτό, όταν τρως τις σάρκες σου, δεν μπορείς να περιμένεις ότι θα ζήσεις. Τα συμπτώματα από τη βρώση της σάρκας του έθνους, της σάρκας μας, είναι σήμερα φανερά: πυρετός, καχεξία, αναιμία, κόπωση, κατάθλιψη, γενική κακουχία. Ο θάνατος κοντά.

Γνωρίζουν άραγε οι πολιτικοί μας την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα; Όχι, δεν την γνωρίζουν, όπως δεν γνωρίζουν και τα περισσότερα θέματα για τα οποία ψηφίζουν ή ομιλούν. Δύο μόνο πολιτικοί αρχηγοί έχουν συναίσθηση του σκοταδιού και του επερχόμενου τέλους: ο ένας βρίσκεται στην συμπολίτευση (όχι, δεν είναι ο κ. Τσίπρας) και ο άλλος στην αντιπολίτευση. [Και προς θεού, μην φανταστείτε ότι είμαι οπαδός τους!] Όμως δεν ξέρουν τι να κάνουν. Όπως ανίσχυρη είναι η ιατρική στην περίπτωση των αυτοάνοσων νοσημάτων.

Η διαφθορά δεν είναι λοιπόν κάποιο ηθικό παράπτωμα, κάποια ηθική παρεκτροπή, ή έστω κάποιο έγκλημα. Αυτά είτε διορθώνονται είτε τιμωρούνται. Η διαφθορά είναι νόσος, και όταν η νόσος αυτή προσβάλλει πολλούς ταυτόχρονα, αποκτά διαστάσεις άγους.

Θα ήταν χρήσιμο να διδαχθούμε από ένα ιστορικό παράδειγμα.
v

Το χρυσάφι και ο ρήτορας

Από ειρωνεία της τύχης, ο πλέον διεφθαρμένος άνθρωπος της ύστερης αρχαιότητας συμβαίνει να είναι ο σημαντικότερος ρήτορας της αρχαιότητας και όλων των εποχών. Και είναι περίεργο που ενώ υπήρξε κίβδηλος, τα έργα του, όπως το «Περί της παραπρεσβείας» και το «Περί του στεφάνου» –δύο ομολογουμένως αριστουργήματα– διδάσκονται σήμερα στα πανεπιστήμια.

Το όνομά του περιλαμβάνεται στον αλεξανδρινό «Κανόνα των δέκα Αττικών ρητόρων» που διέσωσε ο Καικίλιος από τη Σικελία, απ’ όπου άντλησε ο Φιλόστρατος για το δικό του έργο «Βίοι σοφιστών». Πρόκειται βέβαια για τον Δημοσθένη (384-322).

Δεν μας έπιασε ξαφνικά ετεροχρονισμένη επιθυμία να κατηγορήσουμε ένα διάσημο ιστορικό πρόσωπο. Αλλά όπως ο Αριστείδης (ο επονομαζόμενος Δίκαιος) μπορεί να προβληθεί ως το πρότυπο της τιμιότητας και της αρετής, έτσι και ο Δημοσθένης ως το πρότυπο –προς αποφυγήν– της διαφθοράς και της ηθικής πτώσης.

Την ιστορία τη μνημονεύει ο Πλούταρχος και δεν έχουμε λόγους να αμφιβάλλουμε για το αν είναι αληθινή. Άλλωστε και ο Πλούταρχος γι’ αυτό την παραθέτει, για να δείξει πόσο σύνθετο είναι το ζώο που λέγεται άνθρωπος κι ότι η ψυχή του καθενός από εμάς αποτελείται από κάποια μέρη φωτός και από κάποια μέρη σκότους. Το θέμα είναι ποιο από τα δυο μέρη κυριαρχεί.

Ας μεταφερθούμε, λοιπόν, νοερά, όχι πολύ μακριά: στην αρχαία Αθήνα. Θυμίζουμε ότι ο Δημοσθένης, αφιέρωσε όλη του τη ζωή εναντίον του Φιλίππου της Μακεδονίας, που ήθελε να ενώσει όλους τους Έλληνες, σταματώντας τον εμφύλιο σπαραγμό και τη διχόνοια μεταξύ τους, για να εκστρατεύσει κατά των Περσών. Κατόπιν στράφηκε εναντίον του Αλέξανδρου, υπερασπιζόμενος τον ξεπερασμένο πλέον θεσμό της χωριστής πόλης-κράτους. Μάλιστα οδήγησε τον αθηναϊκό στρατό εναντίον του Φιλίππου με τα γνωστά αποτελέσματα. (Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ.).

Το άλλο πρόσωπο της ιστορίας –διότι κάθε εξαγορά θέλει δύο– είναι ο Άρπαλος. Αυτός ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Μακεδονίας και παιδικός φίλος του Αλέξανδρου. Επειδή έπασχε από αναπηρία, και ήταν συνεπώς ακατάλληλος για τα πολεμικά, ορίστηκε από τον Αλέξανδρο θησαυροφύλακάς του.

Ήταν η χειρότερη επιλογή που μπορούσε να γίνει, γιατί ο Άρπαλος ήταν έκδοτος στις ηδονές, συντηρούσε πλήθος ερωμένες και διασπάθιζε το χρήμα του Αλέξανδρου ενώ αυτός πολεμούσε στην Ασία. Τελικά ο Άρπαλος δραπέτευσε, υπεξαιρώντας 5.000 τάλαντα από το δημόσιο ταμείο (περίπου 5,5 δισ. ευρώ σήμερα!), και έχοντας μαζί του καράβια και έξι χιλιάδες μισθοφόρους, τους οποίους άφησε στο Ταίναρο, έφτασε το 324 π.Χ. στην Αθήνα ζητώντας άσυλο.

Οι Μακεδόνες ζήτησαν την έκδοσή του, αλλά οι Αθηναίοι ρήτορες, εποφθαλμιώντας τον πλούτο του, έπεισαν την πόλη να τον δεχτεί και να τον σώσει ως ικέτη. Μόνο ο Δημοσθένης συμβούλευσε τους Αθηναίους να απελάσουν τον Άρπαλο και να προσέξουν μην τυχόν ρίξουν την πόλη σε πόλεμο από αιτία όχι μόνο μη αναγκαία, αλλά και άδικη. Γιατί ο Άρπαλος ήταν κλέφτης δημοσίου χρήματος.

Ο Άρπαλος, δωροδοκώντας τους πάντες, απέφυγε την έκδοσή του στους Μακεδόνες. Όσο για το εμπόδιο, που λεγόταν Δημοσθένης, το απέφυγε ως εξής. Τη μέρα που οι αρχές της πόλης εξέταζαν τα χρήματα και τους θησαυρούς που είχε φέρει μαζί του, ο Άρπαλος, που όπως όλοι οι μεγάλοι απατεώνες ήταν λαμπρός φυσιογνωμιστής, παρατήρησε ότι ο Δημοσθένης, όπως κατέγραφε, κοντοστάθηκε μπροστά σε μια χρυσή βαρβαρική κύλικα, ζητώντας να μάθει για το σκάλισμά της, ποιος την κατασκεύασε και πόσο αξίζει.

Ο Άρπαλος του είπε να την πάρει στα χέρια του, για να νιώσει το βάρος του χρυσού. Όταν ο ρήτορας ρώτησε ξανά πόσο αξίζει, ο Άρπαλος χαμογέλασε: «Για σένα κάνει μόνο 20 τάλαντα».

Ο Δημοσθένης έφυγε απογοητευμένος που δεν μπόρεσε να αποκτήσει αυτόν τον ανεκτίμητο θησαυρό.

Σαν νύχτωσε, ο Άρπαλος έστειλε στον Δημοσθένη την κύλικα μαζί με χρυσά νομίσματα βάρους 20 ταλάντων (περίπου 22 εκατομμύρια ευρώ) για να τον εξαγοράσει.

Γράφει ο Πλούταρχος: «Γιατί ο Άρπαλος ήταν πολύ ικανός ν’ ανακαλύπτει από την όψη, την έκφραση και το βλέμμα το ήθος του ανθρώπου που ποθεί το χρυσάφι». (Βίοι Παράλληλοι, Δημοσθένης, 25,5).

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Πλούταρχος χρησιμοποιεί τη λέξη «ήθος». Η διαφθορά, ως ψυχικό νόσημα, προσβάλλει τους ανθρώπους που δεν έχουν ήθος. Δεν αποτελεί επομένως παράβαση της ηθικής, δηλαδή των συμφωνημένων κανόνων διαγωγής των ανθρώπων που συμβιούν σε μια κοινωνία. Μπορεί να είσαι ηθικός, αλλά να μην έχεις ήθος. Τώρα, τι είναι το ήθος, ας το ψάξει κανείς μέσα του.
v

Επιμύθιο

Το να ρίξουμε το φταίξιμο στον Άρπαλο (όπως σήμερα ρίχνουμε το φταίξιμο π.χ. στον Χριστοφοράκο και στη Siemens), το να κατηγορήσουμε τον απατεώνα για απάτη και τον διεφθαρμένο για διαφθορά, είναι σαν να αποκαλούμε βρεγμένο εκείνον που βγαίνει μέσα από τη θάλασσα. Ο Άρπαλος ήταν έτσι πλασμένος, αυτή ήταν η δουλειά του: ο εκφαυλισμός, η δωροδοκία, η εξαγορά συνειδήσεων. Ο Δημοσθένης όμως;

Φυσικά το πράγμα μαθεύτηκε αμέσως. Έτσι, την άλλη μέρα, που επρόκειτο να μιλήσει στην Εκκλησία του Δήμου εναντίον του Άρπαλου, έπαθε ότι παθαίνουν σήμερα ορισμένοι πολιτικοί και δημόσιοι άνδρες (ή και γυναίκες), που αραδιάζουν ένα σωρό παιδιάστικες δικαιολογίες για να υπερασπιστούν την κωλοτούμπα που έχουν κάνει. Γιατί η διαφθορά φυραίνει και το μυαλό και κάνει εκείνον που πρώτα ήταν διανοητικά συγκροτημένος, ανόητο και γελοίο. Τύλιξε λοιπόν το λαιμό του με ένα μάλλινο φουλάρι και όταν τον κάλεσαν να ανέβει στο βήμα, προσποιήθηκε τον κρυωμένο, κάνοντας νόημα ότι είχε κοπεί η φωνή του. Οι γύρω του άρχισαν τότε να τον γιουχάρουν, λέγοντας ότι ο δημαγωγός δεν είχε πάθει συνάχι (συνάγχη) αλλά αργυράγχη!

Κανείς από τους δυο δεν είχε καλό τέλος. Οι Αθηναίοι απέλασαν τον Άρπαλο μαζί με το χρυσάφι του, αφού πρώτα μάζεψαν από τα σπίτια όσα χρήματα είχε δώσει σε όσους είχε δωροδοκήσει. Ο Άρπαλος πήγε στο Ταίναρο, στους μισθοφόρους του, κι από εκεί έπλευσε στην Κρήτη, όπου δολοφονήθηκε από τον Θίβρωνα, έναν από τους φίλους του.

Ανάξιο όμως για το ανάστημα του ανδρός ήταν το τέλος του Δημοσθένη. Οι Αθηναίοι τον εξόρισαν, επειδή όμως έτυχε τότε να πεθάνει ο Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα (Ιούνιος 323 π.Χ.), επέστρεψε πίσω στην πατρίδα του. Όχι όμως για πολύ. Δύο στρατηγοί του Αλέξανδρου, ο Αντίπατρος και ο Κρατερός, βάδιζαν ήδη κατά της Αθήνας, ενοχλημένοι από τη στάση των Αθηναίων. Η Εκκλησία του Δήμου, εκεί όπου κάποτε θριάμβευε ο Δημοσθένης και μεγαλοφρονούσε, τον καταδίκασε σε θάνατο για να εξευμενίσει τους Μακεδόνες και να σώσει την πόλη. 

Και δεν καταδίκασε μόνο αυτόν, αλλά όλους όσους είχαν συναλλαγές με τον Άρπαλο – δηλαδή όλους τους διαπλεκόμενους.

Αυτοί δραπέτευσαν από την Αθήνα, αλλά τους συνέλαβαν οι Μακεδόνες στην Αίγινα όπου είχαν καταφύγει –τον ρήτορα Υπερείδη, τον Αριστόνικο και τον Ιμεραίο, τον αδελφό του Δημήτριου του Φαληρέα– και τους σκότωσαν. Για τον Υπερείδη μάλιστα λένε ότι, επειδή είχε υπερασπιστεί τον Άρπαλο, τον κλέφτη του δημοσίου χρήματος, του έκοψαν τη γλώσσα ενώ ήταν ακόμη ζωντανός.

Ο Δημοσθένης κατέφυγε στον Πόρο, στο ναό του Ποσειδώνα. Εκεί τον βρήκαν οι στρατιώτες του Αντίπατρου κι άρχισαν να τον κοροϊδεύουν αποκαλώντας τον δειλό και άνανδρο. Για να μην πέσει στα χέρια τους, ήπιε το δηλητήριο που είχε κρυμμένο στη γραφίδα του από καλάμι. Πέθανε στις 12 Οκτωβρίου του 322 π.Χ. σε ηλικία 62 ετών.

 

 

---