Ο Αλέξανδρος και οι Γυμνοσοφιστές
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Από τον Δημήτρη Παντερμαλή*
Η συνάντηση του Μακεδόνα στρατηλάτη
με τους Ινδούς σοφούς
v
Συνεχίζοντας την ορμητική προέλασή του, ο Αλέξανδρος έφτασε μέχρι τον Γάγγη όπου συνάντησε τους Γυμνοσοφιστές. Αυτοί ήταν τάξη σοφών που ζούσαν στα δάση γυμνοί. Διακρίνονταν σε δύο τάσεις, τους Βραχμάνους και τους Σαμαναίους.
Ανάγλυφο από το Πακιστάν. Στο μέσον εικονίζεται ο Σιντχάρτα, που σύμφωνα με τη βραχμανική φιλοσοφία προσπαθεί με καρτερία, νηστεία και αυτοσυγκέντρωση να πλησιάσει το θείον. O γενειοφόρος πίσω αριστερά με το ειλητάριο στο χέρι είναι μορφή παρμένη από την ελληνική τέχνη. Image: Supplied
v
ΚΟΝΤΑ στη Λαχώρη του Πακιστάν, οι στρατιώτες του Αλέξανδρου ζήτησαν να σταματήσει η εκστρατεία και να γυρίσουν στην πατρίδα. Είχαν αποκάμει ύστερα από εννιά χρόνια αδιάκοπης πορείας και σκληρού πολέμου. Επιτέλους ήθελαν να ξαναδούν τους δικούς τους και να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους ήρεμα στον τόπο όπου γεννήθηκαν.
O Αλέξανδρος εκνευρίστηκε φανερά στο άκουσμα αυτών των λόγων και έκανε μια ύστατη προσπάθεια να κεντρίσει το φιλότιμό τους και να τους μεταπείσει. Ήρθαν όμως στη συνέχεια οι κακοί οιωνοί για τη συνέχιση της εκστρατείας και ο βασιλιάς αποφάσισε να διατάξει την επιστροφή.
Σ’ αυτή την τελευταία φάση της εκστρατείας, ο Αλέξανδρος δοκίμασε μια νέα εμπειρία. Οι Βραχμάνες ιερείς υποκινούσαν το λαό και τους τοπικούς ηγεμόνες σε μόνιμη αποστασία και αντίσταση. Χρειάστηκαν δραστικές ενέργειες εναντίον τους και σκληρές ποινές για να επιβληθεί η μακεδονική δύναμη και να υποτάξει την περιοχή.
Περίφημοι για την ασκητική διαβίωσή τους, οι ιερείς των Ινδιών είχαν μεγάλη δημόσια επιρροή και αναμειγνύονταν φανερά στα δημόσια πράγματα. Οι Βραχμάνες αποτελούσαν την πιο ολιγάριθμη αλλά και την πιο ισχυρή κάστα των Ινδών. Δεν δούλευαν ποτέ τους ούτε συνεισέφεραν στο Δημόσιο. Αποκλειστική τους υποχρέωση ήταν να τελούν τις θυσίες στους θεούς και να μαντεύουν για μεγάλα ζητήματα. Το χειμώνα ήταν διαρκώς στον ήλιο και το καλοκαίρι ζούσαν στα λιβάδια και τα τέλματα τρώγοντας μόνο καρπούς και φλούδες δένδρων.
O Αλέξανδρος τους πρωτογνώρισε στα Τάξιλα και είχε εντυπωσιαστεί βλέποντας δύο Βραχμάνους που τους είχε καλέσει για φαγητό να υπομένει ο μεν γηραιότερος, με το ξυρισμένο κεφάλι, ξαπλωμένος ανάσκελα τον καυτό ήλιο και τη βροχή, ο δε νεώτερος, με την πλούσια κόμη να στέκεται όλη την ημέρα στο ένα πόδι σηκώνοντας με τα χέρια ένα βαρύ ξύλο.
Μια άλλη φορά ο Μακεδόνας βασιλιάς συνάντησε σ’ ένα λιβάδι Βραχμάνους που χτυπούσαν με τα πόδια τους τη γη αδιαφορώντας για την παρουσία του βασιλιά και του στρατού. Κι όταν εκείνος δεν άντεξε και ρώτησε, του απάντησαν ότι κάθε άνθρωπος κατέχει όλο κι όλο ένα κομμάτι γης σαν αυτό που πατάμε τώρα. Ακόμα και εσύ, του είπαν, που άφησες την πατρίδα σου πολυπράγμων και φιλόδοξος, δημιουργώντας προβλήματα με την εκστρατεία στον εαυτό σου και στους άλλους, δεν θα χρειαστείς όταν θα πεθάνεις περισσότερη γη από αυτήν που αρκεί για να ταφεί το σώμα σου.
Αυτή η ασυνήθιστη στάση απέναντι στη ζωή και τα πράγματα των Ινδών σοφών κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του Αλέξανδρου.
v
Ο Αλέξανδρος επισκέπτεται τους Γυμνοσοφιστές. Μινιατούρα του 15ου αιώνα. Από το βιβλίο του Ψευδο-Καλλισθένη «Αλεξάνδρου βίος». Image: Supplied
v
Στα Τάξιλα έστειλε τον Ονησίκριτο, μαθητή του κυνικού Διογένη, να γνωρίσει και να μιλήσει στους σοφιστές που είχε ακούσει ότι περπατούν γυμνοί (γι’ αυτό και οι Έλληνες τους ονόμασαν Γυμνοσοφιστές) και είναι αφοσιωμένοι στην καρτερία των πόνων.
Αυτός πήγε στον καταυλισμό τους, κάπου 3,5 χιλιόμετρα έξω από την πολυάνθρωπη πόλη όπου βρήκε 15 άνδρες γυμνούς, ακίνητους σε ποικίλες στάσεις να υπομένουν τον καύσωνα δίχως να γογγύζουν. Πλησίασε έναν απ’ αυτούς ονόματι Κάλανο, που ήταν ξαπλωμένος πάνω στις ζεματιστές πέτρες, ο οποίος του μίλησε για τον επικείμενο αφανισμό του ανθρώπινου γένους.
Ένας άλλος πιο ηλικιωμένος και πιο σοφός άνδρας είπε ότι ο Αλέξανδρος αξίζει κάθε έπαινο αφού είναι ο μόνος που διοικεί μια αυτοκρατορία και επιθυμεί να μάθει για σοφούς και να φιλοσοφήσει. Στο ερώτημα αν επιθυμούσε να του δώσει κάτι ο Αλέξανδρος, o Γυμνοσοφιστής αποκρίθηκε ότι η Ινδία, η πατρίδα του, είχε αρκετά γι’ αυτόν και ότι ο Αλέξανδρος ούτε να του δώσει ούτε να του στερήσει κάτι μπορούσε. Πεθαίνοντας μάλιστα θα απαλλασσόταν και από το σώμα του, αυτόν τον τόσο δύστροπο ένοικο.
O νεαρός βασιλιάς θαύμασε την τόλμη και την ελευθερία των Γυμνοσοφιστών και αποφάσισε να τους επισκεφθεί ο ίδιος.
Όταν τους ρώτησε για τη ζωή και το θάνατο, ποιο είναι ισχυρότερο κακό, πήρε την απάντηση: «H ζωή, γιατί φέρνει τόσα κακά».
Από τους άλλους, ένας που ρωτήθηκε πώς ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει θεός, απάντησε: «Αν πράξει κάτι που είναι αδύνατο να πραχθεί από τον άνθρωπο».
Τέλος, ένας που ρωτήθηκε έως πότε είναι καλό να ζει ο άνθρωπος, απάντησε: «Έως τότε που δεν θα νομίζει τον θάνατο προτιμότερο από τη ζωή».
O Αλέξανδρος εντυπωσιασμένος αποφάσισε να πάρει κοντά του τον Kάλανο από τα Tάξιλα ως σύμβουλο του θρόνου. (Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, το όνομά του ήταν Σφίνης, αλλά επειδή έλεγε κατά την ινδική γλώσσα «Καλέ» αντί του «Χαίρε», χαιρετώντας όσους συναντούσε, ονομάστηκε από τους Έλληνες Κάλανος). O Ινδός ασκητής πήγε μαζί του στην Περσίδα και έζησε ένα διάστημα στην αυλή με μοιραίες όμως συνέπειες για την υγεία του. H τρυφηλή και μαλθακή ζωή έγινε αιτία μιας ενοχλητικής αρρώστιας που τον οδήγησε στην απόφαση για εκούσιο θάνατο πάνω στην πυρά.
Έτσι τέλειωσε η εφήμερη σχέση του Αλεξάνδρου με τους Γυμνοσοφιστές που φάνηκε για μια στιγμή να σημαδεύει την ψυχή του.
__________________
* Ο Δημήτρης Παντερμαλής είναι καθηγητής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, πρόεδρος του ΔΣ του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως.
