Το ποίημα του Πίνδαρου για την ψυχή
ΠΟΙΗΣΗ
Posted by Youmagazine Staff
Ένα υπέροχο ποίημα από τον αρχαίο λυρικό ποιητή Πίνδαρο για την ψυχή και το ταξίδι της μετά την αποχώρησή της από το θνητό σώμα.
v
Η αποθέωση του Ηρακλή. Αττική ερυθρόμορφη εικόνα πάνω σε πελίκη (τύπος αρχαίου ελληνικού αγγείου), 410 π.Χ. Η Αθηνά μεταφέρει την ψυχή του Ηρακλή στον Όλυμπο πάνω σε άρμα, μετά την καύση του θνητού του σώματος. Antikensammlungen, Μόναχο, Γερμανία. Image: Supplied
v
Η ΠΕΡΙΩΝΥΜΗ επινίκια ωδή, Ολυμπιόνικοι ΙΙ, γραμμένη από τον Πίνδαρο το 476 π.Χ., για τον Θήρωνα τον Ακραγαντίνο από τη Σικελία, νικητή στο άρμα, στηρίζεται πάνω στις πυθαγόρειες δοξασίες για την τύχη της ψυχής μετά θάνατον. Με υπέροχες εικόνες και βαθιές αλήθειες, ο ποιητής καταφέρνει να μας οδηγήσει σε έναν άλλο κόσμο, αυτόν της αιώνιας Άνοιξης και θεϊκής ευτυχίας.
«…κι όποιος προβλέπει το μέλλον
ξέρει πως
οι ψυχές των υβριστών και των ανόσιων
πληρώνουν για
τ’ αμαρτήματά τους – ενώ όσοι αδίκησαν,
εδώ στη γη, και στου Διός την επικράτεια,
τους δικάζει κάτω απ’ τη γη
κάποιος σκληρός κι ανελέητος που αμετάκλητα κρίνει.
Μα οι καλοί, που αδιάκοπα ο ήλιος τους φωτίζει,
τόσες νύχτες
όσες και μέρες, ζούνε μια ζωή δίχως κόπους,
δίχως το χώμα να ανασκαλεύουν
με του χεριού τη δύναμη,
και δίχως να σκίζουνε τα κύματα,
κυνηγώντας τον επιούσιο άρτο.
Όσοι πιστά τον όρκο τους κρατούν,
θ’ αξιωθούν αδάκρυτη ζωή
πλάι στους τιμημένους θρόνους των θεών·
τους άλλους –πώς να σας το πω–
ασήκωτα πάθη και βάσανα φριχτά τους περιμένουν.
Όσοι όμως κατόρθωσαν να διατηρήσουν την ψυχή τους
καθαρή για τρεις διαδοχικές ζωές, μακριά
από κάθε αδικία, αυτοί παίρνουν τον δρόμο του Δία
και φτάνουν στον πύργο του Κρόνου, εκεί όπου οι αύρες
του ωκεανού φυσούν γύρω απ’ τα νησιά των Μακάρων.
Κι άνθη χρυσά στραφτοβολούν εκεί,
άλλα σε φεγγοβόλα δέντρα της στεριάς
κι άλλα θρεμμένα από το κύμα,
για να γίνουν πλεχτά βραχιόλια των χεριών και της κεφαλής
στεφάνια.
Γιατί αυτή είν’ η δίκαιη βουλή του Ραδάμανθη,
που κάθεται συμβουλάτορας πλάι στον μεγάλο πατέρα,
τον κύρη της Ρέας, με το θρόνο του
στημένο ψηλότερα απ’ το καθετί.
v
Στη μετενσάρκωση πίστευαν όλοι οι φιλόσοφοι και οι ποιητές της αρχαιότητας, αρχής γενομένης από τον Πυθαγόρα, ο οποίος θυμόταν όλες τις προηγούμενες ζωές του. Ο Πυθαγόρας ισχυριζόταν ότι είχε προϋπάρξει ως Πύρρος και πρωτύτερα ως Εύφορβος που τραυματίστηκε θανάσιμα από τον Μενέλαο κατά τον Τρωικό Πόλεμο. Μάλιστα είχε αναγνωρίσει την ασπίδα του, την οποία ο Μενέλαος είχε αφιερώσει μαζί με άλλα λάφυρα στον ναό του Απόλλωνος στα Δίδυμα της Μικράς Ασίας.
Στο αιώνιο ταξίδι που κάνει η ψυχή, κάθε άνθρωπος γεννιέται πολλές φορές με στόχο να γίνει καλύτερος από ενσάρκωση σε ενσάρκωση. Οι ψυχές που αδικούν, μας λέει ο Πίνδαρος, δικάζονται από κάποιον ανελέητο κριτή και επιστρέφουν στη γη για να τιμωρηθούν. Όσοι όμως μένουν πιστοί στους όρκους τους ζουν μιαν ανέμελη ζωή, δίχως κόπους και βάσανα.
Και εδώ, στο μέσον του ποιήματος, ο Πίνδαρος κάνει μια συνταρακτική αποκάλυψη: όσοι καταφέρουν να κρατήσουν την ψυχή τους καθαρή για τρεις διαδοχικές ζωές, αυτοί τότε ολοκληρώνουν τον κύκλο των μετενσαρκώσεων και ελευθερώνονται, χωρίς να είναι πλέον αναγκασμένοι να πηγαίνουν από τη ζωή στο θάνατο κι από το θάνατο στη ζωή. Και αυτή η πληροφορία είναι ίσως το πιο σημαντικό μήνυμα που μας μεταφέρει η συγκεκριμένη ωδή του Πινδάρου.
Ο Πίνδαρος (522 Θήβα – 438 Άργος) ήταν από τους μεγαλύτερους λυρικούς ποιητές, ο τελευταίος εκπρόσωπος της αρχαϊκής ποίησης. Υπήρξε μαθητής του Σκοπελίνου, της Κορίννης και της Μύρτιδος. Από το εκτεταμένο έργο του σώθηκαν ακέραιοι μόνο οι Επίνικοι (ύμνοι στους νικητές των τεσσάρων πανελληνίων αγώνων).
Αιρόμενος υπεράνω της απλής πραγματικότητας, ο Πίνδαρος ανάγεται στον κόσμο του μύθου και με βαθύ θρησκευτικό αίσθημα του δίνει ζωή. Το ύφος του υψιπετές, ο λόγος του ιδιότυπος. Υμνεί τη σοφία, την αρετή, το κάλλος, σύμφωνα με τα ιδεώδη της δωρικής αριστοκρατικής αντίληψης, μέσα από μεγαλειώδεις εικόνες απαράμιλλης εκφραστικότητας.
Λέγεται ότι ποτέ δεν δημοσίευε ένα ποίημά του, αν προηγουμένως αυτό δεν είχε την έγκριση του θεού Πάνα, ο οποίος τον επισκεπτόταν στο σπίτι του, όπου ο Πίνδαρος του διάβαζε τα ποιήματά του.
Εθεωρείτο ιερό πρόσωπο και το σπίτι του έγινε ένα από τα αξιοθέατα των αρχαίων Θηβών. Ο Αρριανός αναφέρει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος, ως ένδειξη τιμής προς τον ποιητή, το εξαίρεσε από την καταστροφή με την οποία τιμώρησε το 335 π.Χ. την υπόλοιπη πόλη.