Χρ. Γιανναράς: Πολιτική υποθήκη ποιητικής ενάργειας
OPINION
Youmagazine Newsroom
Από το βιβλίο του Οδυσσέα Eλύτη «Tα Δημόσια και τα Ιδιωτικά» στο σύγχρονο «Mπα, έχει και μπάρμπα το παιδί;» του πεζογράφου Θεόδωρου Παντούλα.
ΤΟ ΜΙΚΡΟ, λιγοσέλιδο βιβλίο του Οδυσσέα Ελύτη «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά» («Ίκαρος» 1983) είναι η πολιτική υποθήκη του ποιητή στην κοινωνία που τον γέννησε. Μπορεί η ποίησή του να βραβεύτηκε με την υψηλότερη διεθνή διάκριση και αυτή η βράβευση, όπως και η μελοποίηση ποιημάτων του, να διασώζει στη μνήμη των σύγχρονων Ελλήνων το όνομα του Οδυσσέα Ελύτη και κάποια εκτίμηση (αναιτιολόγητη συχνά) της προσφοράς του. Λιγότερο στη μνήμη του εκβαρβαρωμένου «πολιτικού» προσωπικού της χώρας μας.
H πολιτική του ωστόσο υποθήκη, «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά», αγνοήθηκε προκλητικά από όλες τις κυβερνήσεις, από ολόκληρο το φάσμα των συντεχνιών που αυτοονομάζονται «κόμματα». Ακόμα και από τα σχολειά απέκλεισαν την υποθήκη του Ελύτη όλοι ανεξαιρέτως οι υπουργοί Παιδείας και οι «επιτελείς» τους. Tο μικρό βιβλίο είναι άγνωστο στα Ελληνόπουλα, δεν έφτασε ποτέ στα χέρια τους, η ελλαδική πολιτεία – κοινωνία δεν φιλοδόξησε ποτέ να το παραδώσει, κριτική πυξίδα προσανατολισμού και στοχεύσεων, στους σημερινούς και αυριανούς πολίτες της.
Να μου συγχωρεθεί η αυτοαναφορά, αλλά το είδος του πολιτικού λόγου που κατέλιπε στο βιβλίο αυτό ο Ελύτης, με ενδιαφέρει και το ψάχνω. Δεν είχα βρει έως τώρα κάτι ανάλογο και άξιο σύγκρισης στην τρέχουσα βιβλιογραφία, παρόλο που η δεκάχρονη, περίπου, παντοδαπή καταστροφή της οικονομικής, πολιτικής, οργανωτικής λειτουργίας και δομής του ελλαδικού κράτους μας έχει προκαλέσει πλήθουσα σχετική εκδοτική φλυαρία.
Εντόπισα, όμως, πρόσφατα ένα επίσης μικρό βιβλίο, μόλις 109 σελίδων, που ήταν για μένα έκπληξη. Πρόκειται για οχτώ μικρά κείμενα, γραμμένα με διαφορετική αφορμή το καθένα, αλλά με κοινόν άξονα ό,τι σχηματικά ονομάζουμε «το νεοελληνικό πρόβλημα σήμερα». Όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω συναντήσει προβληματισμό, θεματικές, οπτική γωνία ή προοπτική θεωρήσεων, ποιητική γλώσσα και εκφραστική, που να αντιστοιχούν συνεπέστερα στη γραφή της πολιτικής υποθήκης του Ελύτη. Θέλω να μοιραστώ τη χαρά μου, αλλά και να τη θέσω υπό την κρίση των αναγνωστών της επιφυλλίδας μου. Με ελάχιστες αποσπασματικές παραθέσεις:
v
v
«Δεν είμαι ο τρελός του χωριού, αλλά νιώθω κάπως άβολα βλέποντας να με περιβάλλουν τόσοι γνωστικοί. Είμαι, ξέρετε, από τους αφελείς που πιστεύουν ότι ο Τρωικός πόλεμος έγινε για την ωραία Ελένη. Πιθανώς να κάνω λάθος, αλλά είμαι σίγουρος ότι, όσοι δεν το πιστεύουν αυτό, δεν έχουν καμιά πιθανότητα στη ζωή τους να συναντήσουν ούτε την ωραία ούτε και καμιά άλλη Ελένη.
Έχοντας κατά νου όλες του κόσμου τις Ελένες λοιπόν, θέλω να πω όσο πιο ξεκάθαρα μπορώ ότι είναι καιρός να τελειώνουμε (κι αργήσαμε νομίζω) με την αυταπάτη και την τυραννία της προόδου. Μια αυταπάτη και μια τυραννία που γεννήθηκε μαζί με τη βιομηχανική επανάσταση, η οποία έκτοτε μας ταλαιπωρεί με διάφορους -ισμούς και κοντεύει να μας ξεκάνει, κυριολεκτικώς.
Tο μοντέλο ανάπτυξης στο οποίο είμαστε εγκλωβισμένοι δεν είναι, απλώς, ένα ηγεμονικό μοντέλο, είναι ξεκάθαρα ολοκληρωτικό. Στο όνομα μάλιστα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διευθετεί τις ζωές των ανθρώπων όπως το βολεύει ή, όταν δυσκολεύεται, κάνει… ανθρωπιστικές παρεμβάσεις – αυτή είναι η μετωνυμία για τους πολέμους των “καλών” και συνεχίζει.
Τι συνεχίζει;
Συνεχίζει να μετακινεί εμπορεύματα, κεφάλαια κι ανθρώπους. Μαζί με τους ανθρώπους εκριζώνονται πολιτισμοί χιλιετιών, δηλαδή εταιρότητες, για τις οποίες, κατά τα λοιπά, υποκριτικώς κοπτόμεθα…
… Πέρασαν κουτσά – στραβά δύο σχεδόν αιώνες από τότε που ο νεοελληνισμός αποχαιρέτισε την Οικουμένη και θρονιάστηκε στο κράτος. Επρόκειτο για έναν ακρωτηριασμό κι αυτό δεν έχει μόνο γεωγραφικές συνδηλώσεις. Μιλάμε για δυο αιώνες προσφυγιάς… Μπαίνουμε σε λίγο στον τρίτο αιώνα της κρατικής μας συγκρότησης δημογραφικά απισχνασμένοι και, εκτός από χρεοκοπημένοι, οι μισοί και πλέον Έλληνες βρίσκονται εκτός Ελλάδος, με τους άλλους μισούς να μακαρίζουν κατά πλειοψηφία όσους, δυο φορές ξένοι, έφυγαν εγκαίρως για τα ξένα…
… Δύο αιώνες τώρα προσπαθούμε να συγκεράσουμε τα σουσούμια τα δικά μας με αυτά της επείσακτης νεωτερικότητας. Αποτέλεσμα της σύζευξης, η τερατογένεση του ελληνικού κράτους. Ούτε Ευρωπαίοι ούτε Βαλκάνιοι. Σχεδόν τραβεστί. Και ακριβώς ντεμί. Φουστανέλα με ημίψηλο και περικεφαλαία με σακάκι. Στο ένα πόδι το τσαρούχι και στο άλλο την δωδεκάποντη γόβα…
… Αν η Μεγάλη Ιδέα μας είναι να μας ξαναδανείσουν οι Αγορές, καλά το πάμε και μπορούμε να τελευτήσουμε τις ζωές μας δίνοντας, με σκυμμένη κεφαλή, λόγο στους πιστωτές μας. Αν όμως (λέω αν) έχουμε να δώσουμε κι αλλού λόγο, είναι κι ο γιαλός στραβός και το αρμένισμά μας θεόστραβο…
… Ξέρω, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος για να βουλιάξουμε στης ακροποταμιάς τα βαλτόνερα, αιτούμενοι περισσότερη “πρόοδο” και “ανάπτυξη”. Φτάνει πια, μπουκώσαμε. Και μη σκανδαλίζεστε, δεν λέω να φύγουμε από την Ευρώπη, διότι η Ευρώπη ήδη ξεσκόλισε από τη ρίζα της όσο εμείς, εγκαταλείποντας τη δική μας ποίηση, προσπαθούσαμε να οικειωθούμε τη δική της αντιποίηση. Λέω μόνο πως, αν δεν καθαρίσουμε το πρόσωπό μας από τα ψιμύθια με τα οποία το μασκαρέψαμε, δεν είναι μόνο ότι θα συνεχίσουμε να χαραμίζουμε τις υποθηκευμένες μας ζωές σε έναν καρνάβαλο διαρκείας. Είναι ότι δεν θα μπορέσουμε να σταθούμε ούτε ως ουραγοί του “θαυμαστού καινούργιου κόσμου” τους».
Το βιβλίο είναι του πεζογράφου και δοκιμιογράφου Θεόδωρου Παντούλα (1968). Και ο τίτλος του βιβλίου: «Μπα, έχει και μπάρμπα το παιδί; – Ολίγα τινά για τη νεοελληνική ταυτότητα και παράδοση».
__________________
* Ο Χρήστος Γιανναράς γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, της Βόννης και της Σορβόννης. Επιφυλλιδογραφεί σε εφημερίδες παρεμβαίνοντας στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα.
