Η μετενσάρκωση μιας βασίλισσας της Αιγύπτου
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Η ανακάλυψη του χαμένου τάφου μιας βασίλισσας φέρνει στο προσκήνιο τις θεωρίες περί μετενσάρκωσης των αρχαίων Αιγυπτίων.
Βρέθηκε ο τάφος μιας άγνωστης έως σήμερα βασίλισσας της 5ης δυναστείας, στη νεκρόπολη του Αμπουσίρ, νότια του Καΐρου. Photo: AP/ Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. Πηγή: AP
ν
ΤΣΕΧΟΙ αρχαιολόγοι ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του τάφου μιας βασίλισσας, το όνομα της οποίας είχε χαθεί. Πρόκειται για την Χενετακάους Γ΄, η οποία πιστεύεται ότι υπήρξε σύζυγος του φαραώ Νεφερεφρή, ο οποίος βασίλευσε στην Αίγυπτο πριν από 4.500 χρόνια.
Η ανακάλυψη έγινε στο Αμπουσίρ, τη νεκρόπολη του Παλαιού Βασιλείου, που βρίσκεται περίπου 20 χλμ. νότια του Καΐρου. Στο μέρος αυτό υπάρχουν πολλές πυραμίδες αφιερωμένες στους φαραώ της 5ης δυναστείας, ένας από τους οποίους ήταν ο Νεφερεφρή, το όνομα του οποίου σημαίνει “όμορφος”.
Για τον φαραώ Νεφερεφρή (2460–2458) λίγα είναι γνωστά καθώς βασίλευσε 1 ή 2 χρόνια πριν τον απροσδόκητο θάνατό του. Η νεκρική πυραμίδα του έμεινε ημιτελής, ενώ άγνωστο παρέμενε μέχρι σήμερα το όνομα της συζύγου του.
Όπως δήλωσε ο υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου Μαμντούχ αλ-Νταμάτι, το όνομα της βασίλισσας είναι Χενετακάους, σημειώνοντας ότι για «πρώτη φορά μαθαίνουμε το όνομα μιας βασίλισσας που ήταν άγνωστο πριν από την ανακάλυψη του τάφου της».
ν
Ο φαραώ Νεφερεφρή με το λευκό στέμμα της Άνω Αιγύπτου. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Σύμφωνα με τους Παπύρους του Αμπουσίρ, που ανακαλύφθηκαν το 1982, ο φαραώ και η σύζυγός του ήταν μυημένοι στη λατρεία του Όσιρη, του θεού της μετά θάνατον ζωής και της μετενσάρκωσης.
Όπως φαίνεται σύζυγος του φαραώ Νεφερεφρή ήταν η Χενετακάους Γ΄, καθώς υπάρχουν ήδη δύο προηγούμενες βασίλισσες με το όνομα αυτό. Αυτό που κάνει τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι η Χενετακάους ήταν η σύζυγος Νεφερεφρή είναι το γεγονός ότι ο τάφος της ανακαλύφθηκε μέσα στο ταφικό συγκρότημα του φαραώ. Η Χενετακάους ήταν η μητέρα του φαραώ Μενκερές (2430 -2420).
Τις ανασκαφές διευθύνει ο αρχαιολόγος Μίροσλαβ Βάρτας, που ηγείται της αποστολής του Τσεχικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας που διενεργεί ανασκαφές στο Αμπουσίρ από το 1976. Τις έρευνες χρηματοδοτεί το Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
ν
Συγκρότημα πυραμίδων της 5ης δυναστείας στη νεκρόπολη του Αμπουσίρ, περίπου τρία χιλιόμετρα νότια της Σακκάρα. Στην άκρη δεξιά διακρίνεται η μεγάλη πυραμίδα του φαραώ Νεφερερκαρέ. Πηγή: News media
ν
Η πίστη στη μετενσάρκωση
Στην Αίγυπτο υπήρξαν 31 Βασιλικοί Οίκοι ή “Δυναστείες” – ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον αρχαίο ιερέα και ιστορικό Μανέθωνα (3ος αιώνα π.Χ.). Ο Μανέθων ξεκινά την ιστορία του από την 1η δυναστεία, τον πρώτο φαραώ Μήνη που ένωσε την Άνω με την Κάτω Αίγυπτο (3100 π.Χ.) και φθάνει στη 30η που λήγει το 343 π.Χ. με το θάνατο του τελευταίου γηγενή φαραώ του Νεκτανεβώ.
Κατά την 31η δυναστεία η Αίγυπτος ήταν στην ουσία σατραπεία της περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (343-332 π.Χ.). Στη συνέχεια η χώρα παραδόθηκε χωρίς μάχη στον Μέγα Αλέξανδρο, που κατά κάποιο τρόπο ήταν και ο τελευταίος φαραώ.
Αν και το πρωτότυπο κείμενο του Μανέθωνα δεν σώθηκε, από άλλες πηγές, όπως ο Ηρόδοτος, και ιερατικά κείμενα όπως η Βίβλος των Νεκρών, συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο φαραώ και η σύζυγός του όταν πέθαιναν ενσαρκώνονταν ξανά για να δημιουργήσουν μια νέα δυναστεία.
Στα μάτια των Αιγυπτίων κάθε δυναστεία ήταν στην πραγματικότητα η επανεμφάνιση μιας προηγούμενης, και αυτό ισχύει από την προδυναστική περίοδο έως τον Νεκτανεβώ και τον Μέγα Αλέξανδρο.
Οι μετά θάνατον δοξασίες, στις οποίες έδιναν τόση έμφαση οι Αιγύπτιοι, δεν αφορούσαν τη μετά θάνατον ζωή, αλλά τη μετενσάρκωση. Ακόμη και η περίφημη “Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών”, μια συλλογή κειμένων που ανάγονται στο 1550 π.Χ., ενσωματώνει αυτή την πίστη. Ο τίτλος βέβαια δεν είναι σωστός, καθώς το αιγυπτιακό χειρόγραφο ονομάζεται rw nw prt m hrw, που σημαίνει “Εκείνος που έρχεται τη μέρα”, δηλαδή αυτός που ξαναγεννιέται. Πρόκειται για έναν οδηγό αθανασίας, ο οποίος καθοδηγεί την ψυχή στο μεταθανάτιο πεδίο (βασίλειο του Όσιρη) προς το Αμχ, την πύλη εξόδου, σε μια νέα επαναγέννηση.
Το ίδιο προκύπτει και από τους τίτλους που συνόδευαν το όνομα του φαραώ: “Γιος του Ρα” (του Ήλιου), “Άρχοντας της διπλής Γης” (του εδώ κόσμου και του Άδη), “Ώρος” (ξαναγεννημένος) κ.ά.
Επίσης τα ονόματα πολλών φαραώ δείχνουν αυτή την πίστη, όπως το όνομα του φαραώ Νεφερερ-κα-ρέ, που ερμηνεύεται «Η όμορφη ψυχή του Ρα», εννοώντας με τούτο το διπλό αιθερικό (κα), στο οποίο αγκιστρώνεται η συνείδηση μετά το θάνατο του φυσικού σώματος.
ν
Η ψυχή (κα) με τη μορφή ανθρωποκέφαλου γερακιού επισκέπτεται τη μούμια (σώμα) κρατώντας το σύμβολο της Ανάστασης, δηλαδή μιας νέας ενσάρκωσης. Image: Supplied
ν
Το σύμβολο της Ανάστασης
Η παράσταση του ανθρωποκέφαλου πουλιού (κα) που πετάει προς μια μούμια (σώμα) κρατώντας το σύμβολο της Ανάστασης και της Ζωής, αντιπροσωπεύει την ψυχή που προσεγγίζει ένα νέο σώμα για να ενσαρκωθεί στη γη.
Αυτό ήταν και το νόημα της Ανάστασης για τους Αιγύπτιους και όχι ανάσταση της ακρωτηριασμένης μούμιας, ή του σαπισμένου σώματος, αλλά της ψυχής που την εμψύχωνε, του Εγώ σε ένα νέο σώμα.
Η πρόσληψη σάρκας περιοδικά από την ψυχή ή το Εγώ ήταν την εποχή εκείνη καθολική πίστη. Και βέβαια τίποτε άλλο δεν θα μπορούσε να είναι πιο σύμφωνο με τη δικαιοσύνη και τον καρμικό νόμο.
Συμπερασματικά, όλες οι άνθρωποι έχουν ένα λεπτοφυή φορέα, ο οποίος μεταφέρει την ψυχή από την μια υλική διαμονή στην άλλη. Αυτό αποκαλείται “δεύτερος θάνατος” και συμβαίνει όταν μια ψυχή εμψυχώνει για δεύτερη φορά ένα σώμα.
Ο Ηρόδοτος μας λέει ότι οι Αιγύπτιοι «είναι οι πρώτοι που μίλησαν γι’ αυτή τη δοξασία, σύμφωνα με την οποία η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη και μετά την καταστροφή του σώματος εισέρχεται σε μια νεογέννητη ύπαρξη».
Τα ταφικά κείμενα των Αιγυπτίων, όπως η Βίβλος των Νεκρών, αναφέρουν καθαρά πως η λεγόμενη ανάσταση δεν ήταν παρά μια ανανέωση, που οδηγούσε σε μια νέα βρεφική ηλικία και μια καινούρια νεότητα.
ν
Αναπαράσταση του βασιλικού κοιμητηρίου του Αμπουσίρ. Από αριστερά, οι πυραμίδες των φαραώ της 5ης Δυναστείας Νεφερερκαρέ, Νίσρα και Σάγιουρη. Οι πυραμίδες συνδέονται με υπερυψωμένες στοές μήκους 600 μέτρων με τους ηλιακούς ναούς των φαραώ Γιούζερκαφ και Νίσρα στις όχθες της λίμνης του Αμπουσίρ. Πηγή: News media
