Το μυστήριο με τον “Σωτήρα του Κόσμου” του Ντα Βίντσι
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Το πιο ακριβό έργο τέχνης στον κόσμο έχει μια αινιγματική λεπτομέρεια που προβληματίζει τους ειδικούς που δεν μπορούν να την εξηγήσουν.
Ο Σωτήρας του Κόσμου, του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, έχει μια λεπτομέρεια που φέρνει τους ειδικούς σε αμηχανία. Photo: Christie’s. Πηγή: Supplied
ν
ΠΡΟΣΦΑΤΑ πωλήθηκε από τον οίκο δημοπρασιών Christie’s στη Νέα Υόρκη, ένας πίνακας του Ντα Βίντσι που φέρει τον τίτλο “Σωτήρας του Κόσμου” (Salvador Mundi) έναντι 450 εκατομμυρίων δολαρίων – το μεγαλύτερο ποσό που διατέθηκε ποτέ για αγορά έργου τέχνης σε δημοπρασία.
Ο αγοραστής παραμένει άγνωστος, ενώ προηγούμενος κάτοχος του πίνακα ήταν ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος Dmitry Rybolovlev που αποφάσισε να τον πουλήσει.
Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι πέθανε το 1519 μ.Χ. και από τους πίνακές του σώζονται λιγότεροι από είκοσι. Ο “Σωτήρας του Κόσμου” πιστεύεται ότι φιλοτεχνήθηκε μετά το 1505 μ.Χ. και ήταν ο τελευταίος πίνακας του μεγάλου ζωγράφου που παρέμενε στα χέρια ιδιώτη.
Ο πίνακας είχε πωληθεί το 1958 σε δημοπρασία στο Λονδίνο έναντι μόλις 60 δολαρίων, καθώς αποδιδόταν εκείνη την εποχή σε ζωγράφο της σχολής Ντα Βίντσι κι όχι στον ίδιο τον καλλιτέχνη. Ο πίνακας ανακηρύχθηκε αυθεντικός το 2011.
Ο πεντακοσίων ετών πίνακας εικονίζει τον Ιησού με σηκωμένο το δεξί χέρι σε σχήμα ευλογίας και με το άλλο να κρατά μια κρυστάλλινη σφαίρα. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται το αινιγματικό στοιχείο.
ν
Leonardo da Vinci’s masterpiece Salvator Mundi achieves $450,312,500, a #worldauctionrecord for any work of art sold at auction. pic.twitter.com/snKxm7t3cb
— Christie’s (@ChristiesInc) November 16, 2017
ν
Τον Οκτώβριο του 2017, σε μια μελέτη που επιγράφεται Leonardo da Vinci: The Biography, ο Γουόλτερ Ισάακσον (Walter Isaacson) θέτει το ερώτημα πώς γίνεται μια ιδιοφυΐα όπως ο καλλιτέχνης της Αναγέννησης, που ήταν και επιστήμονας, να επιδείξει μια «ασυνήθιστη αδράνεια ή απροθυμία» να συνδέσει την τέχνη με την σφαίρα της επιστήμης.
Γιατί ο Ντα Βίντσι απέφυγε να απεικονίσει την παραμόρφωση που συμβαίνει στα πράγματα όταν τα κοιτάζουμε μέσα από μια κρυστάλλινη σφαίρα και βρίσκονται πίσω από αυτήν σε κάποια απόσταση, χωρίς να την αγγίζουν;
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο Ντα Βίντσι δείχνει τις πτυχές του ενδύματος του Ιησού όπως θα ήταν αν δεν παρεμβαλλόταν η σφαίρα, ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι μεγεθυσμένες και ανεστραμμένες, γιατί αυτό κάνει το φως όταν περνά μέσα από μια γυάλινη κοίλη επιφάνεια: διαθλάται και αλλάζει πορεία, παραμορφώνοντας τα πράγματα και παράγοντας ένα διαφορετικό οπτικό αποτέλεσμα.
Πώς αυτή η απλή τεχνική λεπτομέρεια διέφυγε την προσοχή του Ντα Βίντσι, ενός ανθρώπου που σχεδίασε με κάθε λεπτομέρεια μηχανές όπως το ελικόπτερο, το αεροπλάνο, το ανεμόμετρο, το ρολόι με λεπτοδείκτη, έναν σιδερένιο ιππότη-ρομπότ, μια αυτοκινούμενη άμαξα, ένα πολυβόλο, ένα τεθωρακισμένο όχημα στρατού, μια περιστρεφόμενη γέφυρα, μια στολή καταδύσεων και άλλες εφευρέσεις;
ν
Η σφαίρα που κρατά ο Ιησούς και προφανώς συμβολίζει τον κόσμο, θα έπρεπε να είναι κρυστάλλινη και όχι μια άδεια φούσκα από γυαλί που δεν διαθλά ή παραμορφώνει το φως που περνάει μέσα από αυτήν. Photo: Christie’s. Πηγή: Supplied
ν
Για τον Γουόλτερ Ισάακσον αυτό είναι απόδειξη ότι ο πίνακας δεν είναι έργο του Ντα Βίντσι, αλλά κάποιου ίσως μαθητή του ή μιμητή του μεγάλου καλλιτέχνη της Αναγέννησης.
Από την άλλη πλευρά, οι ειδικοί επισημαίνουν το γεγονός ότι οι πίνακες του καλλιτέχνη είναι γνωστοί για το μυστήριο και την ασάφεια τους. Πολύ πιθανόν, ο Ντα Βίντσι να επέλεξε να ζωγραφίσει έτσι τη σφαίρα, για να μην αποσπάσει την προσοχή του θεατή από το κύριο θέμα της παράστασης που είναι ο Ιησούς – ο Σωτήρας του Κόσμου.
Αυτό βέβαια οδηγεί στο ερώτημα: «Τι σημαίνει Σωτήρας του Κόσμου;»
Γιατί ο Ιησούς δεν ήταν ο μοναδικός Σωτήρας του Κόσμου. Πριν από αυτόν υπήρξαν πολλοί άλλοι. Η Ιστορία διασώζει τα ονόματα κάπου πενήντα Σωτήρων μαζί με τους μύθους και τους θρύλους που εξιστορούν τη ζωή και το έργο τους. Κοινός παρονομαστής όλων των Σωτήρων είναι ότι θυσιάστηκαν με μαρτυρικό θάνατο (σταύρωση) για τη σωτηρία του κόσμου.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικούς από τους πιο γνωστούς, μαζί τον τόπο όπου παρουσιάστηκαν και τη χρονολογία: Θούλις στην Αίγυπτο (1700 π.Χ.), Ασκληπιός στην Ελλάδα (1247 π.Χ.), Κρίσνα στην Ινδία (1200 π.Χ.), Άττις στη Φρυγία (1170 π.Χ.), Ταμμούζ στη Βαβυλώνα (1160 π.Χ.), Έσους στη Γαλλία (834 π.Χ.), Ίντρα στο Θιβέτ (725 π.Χ.), Βούδας στην Ινδία (600 π.Χ.), Μίθρας στην Περσία (600 π.Χ.), Άλκηστις στην Ελλάδα (600 π.Χ.), Κετζαλκοάτλ στο Μεξικό (587 π.Χ.), Προμηθέας στον Καύκασο (547 π.Χ.), Ορφέας στην Ελλάδα (530 π.Χ.), Κυρίνος στη Ρώμη (506 π.Χ.).
Παρόμοια και οι Όσιρης, Διόνυσος, Οντίν, Ζωροάστρης, Ζάλμοξις, Κάδμος, Ηρακλής, Άδωνης. Όλοι αυτοί υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο, πέθαναν (κάθοδος στον Άδη) και επέστρεψαν στη ζωή (Ανάσταση). Όλοι επίσης ήταν Υιοί του Θεού. Και όλοι έμειναν στην Ιστορία επειδή θυσιάστηκαν.
ν
Ο Σωτήρας του Κόσμου του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Photo: Christie’s. Πηγή: Supplied
ν
Η λέξη θυσία (αρχ. θύσις-εως) σημαίνει σφαγή και θυσιάζω σημαίνει σφαγιάζω, διαμελίζω και μοιράζω τα κομμάτια ως προσφορά στους μετέχοντες της θυσίας. Αυτό ερμηνευτικά σημαίνει πως όλοι όσοι έφεραν τον τίτλο του Σωτήρα, ήταν υποτίθεται Μεγάλες Ψυχές, οι οποίες αντί να βαδίσουν ένα άλλο μονοπάτι κοσμικής εξέλιξης, παρέμειναν στη γη και θυσιάστηκαν, διαίρεσαν δηλαδή τον εαυτό τους σε μικρά κομμάτια τα οποία κατόπιν μοίρασαν στους μαθητές τους που τα έφαγαν, τα ενσωμάτωσαν στον εαυτό τους, ώστε να μετουσιωθεί και να γίνει Πνευματικός Εαυτός.
Αυτό είναι ένα πανάρχαιο μυστικό, που αποκαλυπτόταν στους μυημένους των Ορφικών Μυστηρίων, μέσα από το μύθο του Διόνυσου-Ζαγρέα. Όταν ο Διόνυσος ήταν νήπιο, τον έπιασαν οι Τιτάνες, τον κατακρεούργησαν και τον έφαγαν. Για το ανοσιούργημά τους, ο Δίας κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και από την τέφρα τους ο Προμηθέας έπλασε το γένος των ανθρώπων. Οι άνθρωποι επομένως μετέχουν της «κακής» ή τιτανικής φύσης, αλλά και της «καλής» ή θείας, γιατί οι Τιτάνες είχαν φάει τον Διόνυσο.
Στη συνέχεια, ο Προμηθέας αναγκάστηκε και αυτός να θυσιαστεί, επειδή λυπήθηκε τους ανθρώπους, που ήταν σε ζωώδη κατάσταση, και τους έδωσε το Πυρ της Γνώσης που έως τότε ήταν προνόμιο των θεών.
Μέσα από τους μύθους αυτούς διακρίνουμε τις προσπάθειες που έχουν γίνει κατά καιρούς για την εξέλιξη του ανθρώπινου πλάσματος. Η ψυχή και το πνεύμα του δεν κατοικούν μόνο στο φυσικό σώμα, αλλά και στον φορέα των ζωικών και εξελικτικών δυνάμεων – το αιθερικό σώμα. Αυτοί οι δύο φορείς βρίσκονται και στα ζώα και τα φυτά. Ο άνθρωπος κατέχει, όπως και τα ζώα, τον φορέα της συναισθηματικής ζωής (συγκινησιακό ή αστρικό σώμα). Όμως μόνο ο άνθρωπος διαθέτει διάνοια – το δώρο του Προμηθέα. Με τους διάφορους Σωτήρες, συμπεριλαμβανομένου του Ιησού, ο μαζάνθρωπος ανέπτυξε το πρώτο από τα πνευματικά σώματα, μεταστοιχειώνοντας το συγκινησιακό σώμα του σε Πνευματικό Εαυτό μέσω της αγάπης και της ανιδιοτέλειας. Όμως εξακολουθεί και παραμένει ανεξέλικτος σε μεγάλο βαθμό.
ν
Το δεξί χέρι του Σωτήρα είναι υψωμένο σε ευλογία. Ποιον όμως ευλογεί; Photo: Christie’s. Πηγή: Supplied
ν
Ο πίνακας όμως του Ντα Βίντσι έχει κι ένα άλλο αινιγματικό στοιχείο: το δεξί χέρι του Ιησού που είναι υψωμένο σε σχήμα ευλογίας.
Ποιον όμως ευλογεί ο Ιησούς; Γιατί πρέπει να καταλαβαίνουμε την έννοια των λέξεων και να μην τις χρησιμοποιούμε τυφλά. Ευλογώ σημαίνει επαινώ, υμνώ, εγκωμιάζω. Ποιους όμως υμνεί και εγκωμιάζει ο Ιησούς; Αυτούς που τον σταύρωσαν; Τους μαθητές του που τον πρόδωσαν; Τις μάζες που παραμένουν ανεξέλικτες;
ν
Ο ένδον εαυτός
Κατά τη γνώμη μας, εδώ έχουμε ένα arcanum, ένα μυστικό των Μυστηρίων. Το σημείο της ευλογίας στον πίνακα, με τον δείκτη σαν να θέλει να τυλιχτεί γύρω από τον μέσο, είναι ένα Σωδ, σύμβολο της μυστικής ή μυστηριακής γνώσης που δεν επιτρέπεται να αποκαλυφθεί. Η λέξη Σωδ προέρχεται από τη λατινική sodalis, που σημαίνει σύντροφος. Στον πληθυντικό, sodales ονομάζονταν τα μέλη των ιερατικών κολεγίων και οι Σωδάλιοι ιερείς (ή sodales fitiales όπως ονομαζόταν το επίλεκτο σώμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αποφάσιζε για την ειρήνη ή τον πόλεμο) είχαν καθιερωθεί στα Ιδαία Μυστήρια της Μεγάλης Μητέρας (Κικέρων, De Senectute, 13). Ο όρκος Σωδ είναι ο μυστικός όρκος που δίνει κάποιος όταν δεσμεύεται με μια υπόσχεση που δίνει σε ένα θεό. Είναι ο πιο ιερός απ’ όλους τους όρκους και η παραβίασή του αποβαίνει μοιραία.
To arcanum αυτό συνδέεται άμεσα με την άδεια σφαίρα, που συμβολίζει πιθανώς την κενότητα και αδειοσύνη αυτού του κόσμου, που δεν πρέπει να αποσπά την προσοχή μας από το Σωδ, από τον εσωτερικό εαυτό ή θείο εγώ ή θείο σπινθήρα μέσα μας. Ο άνθρωπος πρέπει να επικεντρώνεται σε αυτόν, στον θεό που έχει μέσα του, και όχι στα εξωτερικά πράγματα ή πρόσωπα, ακόμη κι αν αυτά είναι ιερά. Η ιερότητά τους χρησιμεύει ως υπενθύμιση του ουσιώδους, έναντι των πρόσκαιρων πραγμάτων, και όχι για να προσκολληθεί κάποιος πάνω τους ως βδέλλα ή πιστός – πράγμα που είναι το ίδιο. Ο άνθρωπος οφείλει να σώσει ο ίδιος τον εαυτό του – και κάνει ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση όταν γίνεται καλύτερος. Δεν θα εξελιχθεί ποτέ αν περιμένει από άλλους να τον σώσουν. Αν δεν μπορέσει να το κάνει ο ίδιος, δεν θα τον σώσει κανείς.
ν
ν
