Οι σύγχρονοι Σαμάνοι της Σιβηρίας (vid)
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ 2015
Από την Γεωργία Μεταξά
Οι παραδόσεις των αρχαίων σαμάνων διατηρούνται ζωντανές έως σήμερα και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των κατοίκων της Σιβηρίας.
Μια εικόνα που μοιάζει να έρχεται από άλλη εποχή. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Η ΑΡΧΑΙΑ πρακτική του σαμανισμού εξακολουθεί να υπάρχει σε κάθε μέρος του κόσμου όπου υπάρχουν ακόμη αρχέγονες φυλές, από τη Σιβηρία μέχρι τη Νότια Αμερική και από τη Γροιλανδία μέχρι την Ινδονησία. Αν και η κάθε περιοχή έχει τους δικούς της θεούς και τη δική της μυθολογία, στην καθεμιά από αυτές, η κεντρική ανθρώπινη μορφή είναι ένας σαμάνος, άνδρας ή γυναίκα, που έχει προσωπικές πνευματικές εμπειρίες που τον έχουν φέρει σε επαφή με το υπερφυσικό.
Σύμφωνα με τον Γάλλο ερευνητή Πατρίς Ρας, συνήθως αυτές οι εμπειρίες αρχίζουν με κάποια προσωπική κρίση. Μερικές φορές συμβαίνουν ολοκληρωτικά μέσα στο νου του ατόμου. Για παράδειγμα, ο μελλοντικός σαμάνος μπορεί να περάσει μια μεγάλη περίοδο μελαγχολίας και εσωστρέφειας – ένα είδος προσωπικής διαταραχής, που οι Δυτικοί ψυχίατροι ονομάζουν «κατάθλιψη».
Σε άλλες περιπτώσεις, η κρίση προκαλείται από ένα καθαρό φυσικό γεγονός, όπως το χτύπημα από κεραυνό ή από ένα εξωτερικό αίτιο, όπως μια σοβαρή ασθένεια, κατά την οποία ο ασθενής μπορεί να πλησιάσει το θάνατο και να επιστρέψει ξανά στη ζωή. Στη συνέχεια, οι μελλοντικοί σαμάνοι επισκέπτονται τον κάτω κόσμο όπου περνάνε από δοκιμασίες και τελικά διδάσκονται τη θεραπεία και άλλες μαγικές τέχνες από τους θεούς.
v
Γυναίκες σαμάνοι. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Σε αναζήτηση των χαμένων ψυχών
Σύμφωνα με τον Πατρίς Ρας, ο σαμάνος θεωρεί ότι ο φυσικός κόσμος είναι κατώτερος και καθορίζεται από τον κόσμο των πνευμάτων, με τον οποίο αυτός επικοινωνεί και στον οποίο ταξιδεύει όταν βρίσκεται σε έκσταση. Σε πολλές σαμανιστικές φυλές η σωματική ασθένεια, ειδικά η ασθένεια που σχετίζεται με πυρετό και ντελίριο, οφείλεται σε μια επίθεση από κακοποιά πνεύματα.
Ίσως το άτομο δεν έδειξε τον απαιτούμενο σεβασμό προς τους θεούς, προκαλώντας τη δυσαρέσκειά τους. Έτσι, ένα μέρος από το πνεύμα του περιπλανιέται -χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο ίδιος- μακριά από το σώμα του και έχει χαθεί ή έχει αιχμαλωτιστεί από κακούς δαίμονες.
Στις φυλές των Αλτάι της Σιβηρίας, οι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι σοβαροί πυρετοί προκαλούνται από τη «φυλάκιση» της ψυχής του αρρώστου στην περιοχή του Έρλικ Χαν, ενός από τους ανώτερους κυβερνήτες του κάτω κόσμου.
v
Οι φορεσιές των σαμάνων έχουν το δικό τους συμβολισμό. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Είναι φανερό ότι η λέξη που μεταφράζεται σαν «ψυχή» σημαίνει κάτι που συγγενεύει περισσότερο με τη «ζωτικότητα» ή τη «ζωτική δύναμη». Οι Αλτάι πιστεύουν ότι είναι απόλυτα δυνατό ένας άνθρωπος να παραμένει συνειδητός, ακόμα και να μετέχει σε μια λογική συνομιλία, ενώ η ψυχή του απουσιάζει από το σώμα του.
Πιστεύεται ότι ο σαμάνος, όπως ακριβώς έχει τη δυνατότητα να ανέρχεται στους ουρανούς όταν το σώμα του βρίσκεται σε έκσταση, έτσι έχει και την ικανότητα να κατέρχεται στις επτά πούντακ (στην κυριολεξία σημαίνει εμπόδια, αλλά η έννοια της λέξης εκφράζεται καλύτερα σαν «κόλαση») των υποχθόνιων περιοχών.
Αυτό το ταξίδι στον κάτω κόσμο είναι πολύ πιο δύσκολο και επικίνδυνο από τις ανοδικές μεταμορφώσεις της συνείδησης. Μόνο οι πιο ικανοί σαμάνοι μπορούν να το επιχειρήσουν και ακόμη και αυτοί διατρέχουν τον κίνδυνο του θανάτου ή της τρέλας. Εξαιρούνται οι «γαλάζιοι σαμάνοι» -άνθρωποι που έχουν ειδικευτεί στην ενασχόληση με τα κακά πνεύματα- οι οποίοι μπορούν να εκτελέσουν το ταξίδι με πλήρη ασφάλεια. Ένας σαμάνος, πριν ταξιδέψει στο μαύρο παλάτι του Έρλικ Χαν ψάχνοντας για την ψυχή του αρρώστου, θα την αναζητήσει πρώτα σε πιο κοντινές και ασφαλείς περιοχές.
v
Σκηνή από την σαμανιστική τελετή. Φωτογραφία: Alexander Nikolsky
v
Η μαρτυρία ενός σαμάνου
Σαμάνοι υπάρχουν έως σήμερα και στη μακρινή χώρα της Δημοκρατίας της Τουβά ή Τιβά που βρίσκεται στη νότια Σιβηρία και ανήκει στη Ρωσική Ομοσπονδία. Εκεί ζουν νομαδικοί λαοί και από την γλώσσα τους, την Tungusic, η οποία χρησιμοποιείται σε μεγάλο μέρος της Σιβηρίας και της Μαντζουρίας, προέρχεται η λέξη «σαμάνος». Ένας από αυτούς τους λαούς είναι και οι Tuvans.
Οι Tuvans έχουν κρατήσει ζωντανή την πρακτική του σαμανισμού και στην περιοχή υπάρχουν αρκετές σαμανιστικές κοινότητες, οι οποίες συχνά οργανώνουν τελετές, φεστιβάλ και διεθνείς συναντήσεις. Ένας από τους επικεφαλής μιας τέτοιας κοινότητας είναι ο σαμάνος Kara-ool Dopchun-ool (Καρά-ουλ Νταπτσά-ουλ), ο οποίος εξηγεί το ρόλο του σύγχρονου σαμάνου:
«Ένα από τα χαρακτηριστικά του σαμανισμού στην περιοχή Τιβά είναι ότι παραμένει ο ίδιος από την αρχαιότητα, από την εποχή των ανθρώπων των σπηλαίων έως σήμερα. Δεν έχει αλλάξει. Ο σαμανισμός της Τιβά προσφέρει θεραπεία μέσα από την επικοινωνία με τα πνεύματα των βουνών, των ποταμών, των λιμνών, της τάιγκα (κάτι μεταξύ τούντρας και στέπας) και των ζώων.
v
Ο Καρά-ουλ Νταπτσά-ουλ. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Μιλάμε με αυτά τα πνεύματα και τα ελέγχουμε, ενώ κατανοούμε την ανθρώπινη ψυχή πολύ καλά. Είναι ενδιαφέρον ότι στην αρχαιότητα οι άνθρωποι νοιάζονταν ο ένας για τον άλλον, δεν ζήλευαν, γι’ αυτό και όλοι ζούσαν πάνω από τα 90 τους χρόνια, έως ότου κουράζονταν από τη ζωή πια και αποφάσιζαν να την εγκαταλείψουν με δική τους πρωτοβουλία.
Τώρα υπάρχει πολύς θόρυβος, οργισμένα λόγια και πολύ ζήλια, επειδή υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην οικονομική κατάσταση των ανθρώπων που τους κάνει να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και να γίνονται φθονεροί. Νομίζω ότι αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι δέχονται «επιθέσεις» από ασθένειες. Όταν ζούμε ειρηνικά, όταν δεν ανησυχούμε, δεν κουτσομπολεύουμε, δεν «τρέχουμε» να προλάβουμε, δεν λέμε άσχημα πράγματα για τους άλλους, μπορούμε να ζήσουμε ολόκληρη τη ζωή μας χωρίς ασθένειες.
v
Οι σαμάνοι εκτελούν τις τελετές τους σε ανοιχτούς χώρους ή ξέφωτα που είναι ερημικά. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Οι άνθρωποι έρχονται σε εμάς με προβλήματα που έχουν εκ γενετής, όπως εγκεφαλική παράλυση και υδροκεφαλία ή για ένα παιδί που αργεί να περπατήσει, έχει καθυστερημένη ανάπτυξη ή πάσχει από επιληψία ή υπνοβασία. Τον τελευταίο καιρό, πολλοί ενήλικες ζητάνε βοήθεια για τον καρκίνο. Οι γυναίκες έρχονται με καρκίνο της μήτρας και καρκίνο του μαστού. Οι άνδρες έρχονται με κίρρωση και προστατίτιδα.
Δεν υπήρχε ούτε μία φορά που να μην μπορούσα να βοηθήσω. Μια φορά μας είχαν φέρει ένα παιδί του οποίου το δέρμα έμοιαζε με λέπια ψαριού και καταφέραμε να το κάνουμε καλά.
Ο άνθρωπος είναι παιδί της φύσης, είναι αδύνατο να θεραπεύσεις έναν άνθρωπο χωρίς να ζητήσεις τη βοήθεια της φύσης. Ένας σαμάνος προσφέρει τις υπηρεσίες του και δεν βλάπτει ποτέ κανέναν. Αν το κάνει αυτό, θα χάσει τη δύναμή του».
v
Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι της τελετής. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Πώς γίνεται κανείς σαμάνος
«Με επισκέπτονται άνθρωποι από διάφορες χώρες, από τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Νορβηγία. Πρόσφατα ήμουν στην Τουρκία, όπου μου δόθηκε ο υψηλότερος βαθμός του σαμάνου στην περιοχή. Μπορεί να γίνει κανείς σαμάνος, αν έχει κάποιον πρόγονο σαμάνο και του μεταδώσει τις γνώσεις του. Πολλοί άνθρωποι θέλουν να γίνουν σαμάνοι, αλλά θα πρέπει να βρουν πνεύματα που θα τους δώσουν εξουσία και αυτό είναι πολύ δύσκολο.
Στο παρελθόν, οι σαμάνοι έπρεπε να βρίσκονται σε πολλά μέρη στον κόσμο επειδή έπρεπε να ζουν με τέτοιο τρόπο ώστε να αφουγκράζονται τη φύση, να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους και να μην υποφέρουν από τίποτα. Έτσι, εάν ψάξει κανείς αρκετά, είναι πιθανό να βρει έναν τέτοιο πρόγονο και να αναπτύξει το χάρισμα. Θέλουμε να ξεκινήσουμε μια διεθνή ακαδημία σαμάνων για να διδάξουμε ανθρώπους από διάφορες χώρες.
Πιστεύω ότι οι μορφωμένοι άνθρωποι θα έπρεπε να δείξουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους σαμάνους. Συμβαίνει όμως το αντίθετο: δεν τους σέβονται καθόλου. Μας αντιμετωπίζουν σαν απομεινάρια του παρελθόντος και προσπαθούν να απαλλαγούν από εμάς σαν να ήμασταν φθαρμένα ρούχα. Δεν είναι όμως έτσι. Οι σαμάνοι είμαστε ισχυροί και οι δυνάμεις μας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το καλό.
Πάντα βοηθάμε τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή τη θρησκεία τους. Αν κάποιος χρειάζεται βοήθεια, ακόμη κι αν δεν έχει χρήματα, ένας σαμάνος πρέπει να τον βοηθήσει. Δεν υπάρχει εθνικότητα για ένα σαμάνο, είμαστε όλοι το ίδιο. Όλοι πρέπει να ζήσουμε μαζί σαν μια μεγάλη οικογένεια, χωρίς πολέμους».
v
Οι σαμάνοι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινότητας της Τιβά. Φωτογραφία: Vera Salnitskaya
v
Η σχέση των σαμάνων με την κοινότητα
Μέσα στις χιλιετίες, οι σαμάνοι έχουν αποκτήσει πολύ σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των κατοίκων της σύγχρονης Δημοκρατίας της Τιβά, ένα από τα πιο εξωτικά και μαγικά μέρη της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η πίστη στους σαμάνους είναι ιδιαίτερα ισχυρή εκεί, όπως ανακάλυψε η Vera Salnitskaya, η ρεπόρτερ που μίλησε με τον Καρά-ουλ.
Κανείς δεν αμφισβητεί την ύπαρξη πνευμάτων, το μόνο ερώτημα είναι πώς να επικοινωνήσεις μαζί τους. Η ευημερία, η υγεία και όλοι τομείς της ζωής ενός κατοίκου της Τιβά εξαρτώνται από τα πνεύματα που ζουν στα βουνά, τις λίμνες και τα ποτάμια. Επιπλέον, μετά το θάνατό του, τα πνεύματα μπορούν να επηρεάσουν τις ζωές των συγγενών του.
Μέσω της επικοινωνίας και του ελέγχου των πνευμάτων, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι σαμάνοι μπορούν να λύσουν σχεδόν οποιοδήποτε πρόβλημα. Μπορούν να εξασφαλίσουν καλή τύχη κατά τη διάρκεια του κυνηγιού ή καλή συγκομιδή, να εξαλείψουν ασθένειες από το σώμα ή να προκαλέσουν βροχή. Από παλιά, οι σαμάνοι ζούσαν όλοι μαζί, αλλά απομακρυσμένοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Όποιος ήθελε τη βοήθειά τους έπρεπε να πάει να τους βρει ο ίδιος.
Μέχρι το 1932 – κατά τη διάρκεια της εποχής του Στάλιν και περίπου δεκαπέντε χρόνια μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων – είχαν απομείνει περίπου 700 σαμάνοι στην Τιβά, αν και κατά τη σοβιετική εποχή πολλοί από αυτούς είχαν εκδιωχθεί και εξοντωθεί. Τώρα ο σαμανισμός είναι και πάλι σε άνοδο, αν και με διαφορετικό τρόπο.
Προκειμένου να διατηρηθούν και να καταπολεμήσουν τους απατεώνες, οι σαμάνοι δημιουργούν οργανισμούς. Στα χωριά υπάρχουν ακόμη σαμάνοι που ζουν μόνοι τους, ενώ στην πρωτεύουσα Κιζίλ υπάρχουν μερικές ενώσεις σαμάνων όπου μπορεί κανείς να απευθυνθεί για να ζητήσει βοήθεια για ένα πρόβλημα.
Οι πιο κοινές υπηρεσίες ενός σαμάνου είναι οι τελετουργίες την 7η και 49η ημέρα μετά το θάνατο ενός ανθρώπου, προκειμένου να βοηθήσουν στην ομαλή αποχώρηση της ψυχής του. Οι σαμάνοι καλούνται σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της πόλης και συχνά ξένοι δημοσιογράφοι έρχονται να δουν τελετές τους, αν και ορισμένοι κάτοικοι αντιτίθεται στην ιδέα της προβολής στα μέσα ενημέρωσης.
v
Ο Καρά-ουλ Νταπτσά-ουλ, ο μεγάλος σαμάνος της κοινότητας «Το πνεύμα της αρκούδας»,
πραγματοποιεί μια τελετή για θεραπεία από άσθμα και την ασθένεια του ήπατος
χρησιμοποιώντας το πέλμα μιας αρκούδας, στην κατοικία του στο Κιζίλ,
την πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Τιβά, στις 13 Σεπτεμβρίου 2011.
Φωτογραφία: Reuters/Ilya Naymushin
v
Ένας σύγχρονος σαμάνος
Ο υψηλότερος σε βαθμό σαμάνος της Τιβά, ο Καρά-ουλ Νταπτσά-ουλ, γεννημένος το 1948, έχει το παρατσούκλι Big Bear (Μεγάλη Αρκούδα) και είναι ο επικεφαλής μιας τέτοιας οργάνωσης, της Adyg-eeren, γνωστής και ως «πνεύμα της αρκούδας». Στη Σιβηρία, η αρκούδα πιστεύεται ότι μεσολαβεί μεταξύ των ζωντανών και των νεκρών, ως αγγελιοφόρος στον υπερφυσικό κόσμο και ως μεγάλη θεραπεύτρια.
Ο Καρά-ουλ αποπνέει πράγματι κάτι από το πνεύμα μιας αρκούδας και είναι επιβλητικός ακόμη και όταν δεν φοράει τα ρούχα του σαμάνου. Είναι δύσκολο να κοιτάξει κανείς μέσα στα μάτια του, αναφέρει η Salnitskaya.
Όταν ήταν νέος, έκανε τη στρατιωτική του θητεία στην αερομεταφερόμενα στρατεύματα – ήταν αλεξιπτωτιστής – και είναι ένας εκπαιδευμένος μαχητής Σάμπο. Αργότερα, εργάστηκε ως οδηγός λεωφορείου και έκανε εμπόριο με γούνες και δερμάτινα.
Το 1982, η γιαγιά του, η οποία ήταν επίσης μεγάλη σαμάνος, τον επισκέφθηκε στο όνειρό του και του μετέδωσε τις γνώσεις της. Οι παππούδες του είχαν καεί ζωντανοί στη σκηνή τους επειδή ήταν σαμάνοι, σύμφωνα με τον Καρά-ουλ. Όταν ξύπνησε, βρήκε ένα κομμάτι πανί στο χέρι του και το κράτησε σαν φυλαχτό.
ν
ν
© 2015-18 Youmagazine.gr
