O Στήβεν Χόκινγκ πέρασε στην αιωνιότητα (βίντεο)
AD MEMORIAM
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
Έφυγε από τη Γη για τα άστρα που τόσο λάτρευε, περνώντας από τον χρόνο στην αιωνιότητα, ο θρυλικός θεωρητικός φυσικός και κοσμολόγος Στήβεν Χόκινγκ σε ηλικία 76 ετών.
Λίγες μέρες πριν τον θάνατό του, ο Στήβεν Χόκινγκ διατύπωσε την επαναστατική άποψη ότι ο χρόνος δεν ξεκίνησε ταυτόχρονα με τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang). Image: Supplied
ν
Ο ΦΗΜΙΣΜΕΝΟΣ Βρετανός φυσικός και κοσμολόγος γεννήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1942 στην Οξφόρδη και πέθανε ειρηνικά, όπως ανακοίνωσε η οικογένειά του, στο σπίτι του στο Κέιμπριτζ στις 14 Μαρτίου 2018. Πήγε να συναντήσει τον Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος γεννήθηκε τη ίδια μέρα το 1879.
Σε ηλικία 21 ετών και ενόσω σπούδαζε κοσμολογία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, ο Χόκινγκ διαγνώστηκε ότι πάσχει από μια ασθένεια που είναι γνωστή ως αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση (ALS), μια προοδευτική νευροεκφυλιστική πάθηση που επηρεάζει τα νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο και στην σπονδυλική στήλη. Σύντομα καθηλώθηκε σε αναπηρικό καροτσάκι. Εκείνη την εποχή οι γιατροί του έδωσαν ένα προσδόκιμο ζωής δύο ετών.
Τα περιστατικά εκείνη της εποχής έχουν αποτυπωθεί στην ταινία του 2014 Η Θεωρία των Πάντων, που κατέκτησε το Όσκαρ. Η ταινία ακολουθεί τα βήματα του Στήβεν Χόκινγκ από το 1963, τότε που σπουδάζει στο Κέιμπριτζ, όπου γνωρίζει κι ερωτεύεται τη συμφοιτήτρια και μετέπειτα σύζυγό του Τζέιν Γουάιλντ, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, μέχρι τη συνεχιζόμενη, από τα 21 του χρόνια έως το τέλος της ζωής του, μάχη με τη νόσο που τον καθήλωσε στο αναπηρικό καροτσάκι, επιτρέποντάς του την επικοινωνία μόνο μέσω μια συσκευής ομιλίας.
Παράλληλα, παρακολουθούμε τις καινοτόμες και αιχμηρές απόψεις του Χόκινγκ για τη Φυσική και κυρίως την πρωτοποριακή έρευνά του που προκάλεσε τον θαυμασμό των καθηγητών του και τελικά οδήγησε στη ρηξικέλευθη θεωρία του για το σύμπαν. Βλέπουμε επίσης και τη γεμάτη αγάπη περίπλοκη σχέση του με τη γυναίκα που τον στήριξε σε όλα τα πρώτα δύσκολα χρόνια προκειμένου εκείνος να συνεχίσει να ψάχνει τη μια και μοναδική αιτιολογική εξίσωση για το Σύμπαν και τον Χρόνο.
ν
ν
Συζητώντας ένα καλοκαίρι στο υπαίθριο καφενείο του CERN, μαζί με τον θεωρητικό φυσικό Δημήτρη Νανόπουλο και τον πειραματικό φυσικό Σπύρο Μαργέτη, και βλέποντας την Τζέιν να ταΐζει με ένα κουταλάκι τον Χόκινγκ στο στόμα, αναρωτήθηκα γιατί δεν είχαν δώσει ακόμη το Νόμπελ Φυσικής στον μεγαλύτερο κοσμολόγο από την εποχή του Γαλιλαίου. Τότε ο Δημήτρης Νανόπουλος, ένας εξίσου λαμπρός φυσικός και δάσκαλος, είπε: «Αν πρέπει να πάρει κάποιο βραβείο ο Χόκινγκ, αυτό είναι το Νόμπελ Θέλησης».
Πράγματι, ο Χόκινγκ έδειξε ότι διαθέτει υπερανθρώπινη θέληση, αφού και τους γιατρούς διέψευσε και καθηλωμένος, χωρίς να μπορεί να κινήσει ούτε έναν μυ του σώματός του, διατύπωσε μερικές από τις πιο έξοχες θεωρίες για το σύμπαν, όπως ότι ο ορίζοντας γεγονότων μιας μαύρης τρύπας δεν μπορεί ποτέ να γίνει μικρότερος. Η ανακάλυψη αυτή του Χόκινγκ έγινε γνωστή ως ο δεύτερος νόμος της δυναμικής των μαύρων οπών.
ν
Στο προαύλιο του CERN με τον Δημήτρη Νανόπουλο (αριστερά) ένα μακρινό καλοκαίρι.
Τη λήψη έκανε ο Σπύρος Μαργέτης. (Ανατύπωση από το περιοδικό Ανεξήγητο).
ν
Ο Χόκινγκ έχει γράψει πολλά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, στα οποία συζητά τις θεωρίες και τις απόψεις περί κόσμου. Το βιβλίο του Το Χρονικό του Χρόνου, που μεταφράστηκε σε 40 γλώσσες, έμεινε στη λίστα με τα best-seller της βρετανικής Sunday Times για 237 εβδομάδες σπάζοντας κάθε ρεκόρ.
Λίγο πριν πεθάνει, διατύπωσε την ρηξικέλευθη άποψη ότι ο χρόνος δεν ξεκίνησε ταυτόχρονα με τη Μεγάλη Έκρηξη που δημιούργησε το σύμπαν, αλλά ακολούθησε μια εντελώς διαφορετική πορεία.
Η θέση αυτή του Χόκινγκ, που θα μπορούσε να ονομαστεί το “Χρονικό του Άχρονου”, κινείται, κατά παράδοξο τρόπο, στην ίδια κατεύθυνση με την άποψη που έχει διατυπώσει ο Πλάτωνας στον Τίμαιο (37 d-e), όπου λέει ότι πρώτα δημιουργήθηκε ο κόσμος και κατόπιν ο χρόνος, και μάλιστα ως κινητή εικόνα του Αιώνα (μένοντος αιώνος εν ενί κατ’ αριθμόν).
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όταν δημιουργήθηκε το σύμπαν, δεν υπήρχαν μέρες και νύχτες ούτε μήνες και έτη πριν ξεκινήσει ο χρόνος, ο οποίος όμως βρισκόταν πάντα εκεί. Την κατάσταση αυτή του σύμπαντος ο Πλάτωνας αποκαλεί Αιώνα – μια έννοια που δεν σχετίζεται με το διάστημα των 100 ετών, ούτε με την αιωνιότητα, δηλαδή την ακαθόριστη διάρκεια χρόνου. Είναι κάτι διαφορετικό.
ν
Ο Στήβεν Χόκινγκ, λίγο πριν το θάνατό του, είπε ότι δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι υπήρχε πριν από την αυγή του χρόνου, επειδή το ρολόι του χρόνου δεν ξεκίνησε ταυτόχρονα με τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang). Image: Supplied
ν
Την Παρασκευή 2 Μαρτίου παρουσιάστηκε στην εκπομπή “Star Talk” του National Geographic, η συζήτηση που είχε ο Χόκινγκ με τον Αμερικανό αστροφυσικό Νιλ ντεΓκρας Τάισον. Απαντώντας στο ερώτημα «Τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη», ο Χόκινγκ είπε ότι πρώτα δημιουργήθηκε το σύμπαν και κατόπιν ο χρόνος. Κατά συνέπεια το σύμπαν έχει κάποια αρχή και δεν γεννήθηκε εκ του μηδενός, όπως υποστηρίζει η κλασική φυσική.
«Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το σύμπαν δεν υπήρχε από πάντα, αλλά ότι είχε μια αρχή, περίπου 15 δισεκατομμύρια χρόνια πριν», είπε ο Χόκινγκ.
«Το σύμπαν πρέπει να έχει αρχή. Διαφορετικά, θα ήταν σε κατάσταση πλήρους ανωμαλίας μέχρι σήμερα και τα πάντα θα είχαν την ίδια θερμοκρασία. Σε ένα άπειρο και αιώνιο σύμπαν, κάθε οπτική επαφή θα τελείωνε στην επιφάνεια ενός άστρου. Με άλλα λόγια, ο νυχτερινός ουρανός θα ήταν τόσο λαμπρός όσο η επιφάνεια του Ήλιου. Ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα θα ήταν αν, για κάποιο λόγο, τα άστρα δεν έλαμπαν πριν από κάποιο χρονικό διάστημα».
Σύμφωνα με τον Χόκινγκ, εν μέσω του απείρως μικρού «κβαντικού αφρού», μικρότερου και από το μέγεθος ενός πρωτονίου, όπου το σύμπαν στο οποίο ζούμε τώρα αποτελούσε τότε ένα μικροσκοπικό μόνο κομμάτι του αφρού, ο χρόνος υπήρχε σε μια «λυγισμένη» κατάσταση.
Πριν τη δημιουργία του σύμπαντος επικρατούσε η κατάσταση που ο Πλάτωνας περιγράφει ως «Αιώνα», με τον χρόνο παραμορφωμένο κατά μήκος μιας άλλης διάστασης.
ν
Οι επιστήμονες ανίχνευσαν ένα σήμα 180 εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, όταν άρχισαν να σχηματίζονται τα πρώτα άστρα. Πηγή: News Media
ν
Για να το κάνουμε κάπως πιο συγκεκριμένο, θα πρέπει να αναφερθούμε σε αυτό που οι φυσικοί ονομάζουν “singularity” (μοναδικότητα), μια έννοια που προσεγγίζει το «εν τω ενί» του Πλάτωνα, δηλαδή μια κατάσταση ταύτισης με το όλον.
Αυτή η κατάσταση μοναδικότητας αλλά και ανωμαλίας, αφού στη μοναδικότητα όλοι οι νόμοι της Φυσικής καταρρέουν, αντικαταστάθηκε από την ολογραφική αρχή – δηλαδή τον φαινομενικά τρισδιάστατο χώρο ο οποίος άρχισε να κινείται με την προσθήκη του χρόνου. Ο χρόνος επομένως είναι μεταγενέστερος του χώρου.
Ο Χόκινγκ, αναφερόμενος σε αυτό που υπήρχε πριν το εκδηλωμένο σύμπαν, αντί του Αιώνα χρησιμοποίησε τον όρο φανταστικός χρόνος.
«Η κβαντική θεωρία εισάγει μια νέα ιδέα, αυτήν του φανταστικού χρόνου. Ο φανταστικός χρόνος μπορεί να ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία ή σαν να έχει βγει από τον Doctor Who. Ωστόσο, είναι μια αυθεντική επιστημονική αντίληψη. Κάποιος μπορεί να την απεικονίσει με τον ακόλουθο τρόπο. Μπορεί να σκεφτεί τον συνηθισμένο, πραγματικό χρόνο ως μια οριζόντια γραμμή. Αριστερά, βρίσκεται το παρελθόν και στα δεξιά το μέλλον. Αλλά υπάρχει μια άλλη φορά στην κατακόρυφη κατεύθυνση. Αυτός ο κάθετος άξονας ονομάζεται φανταστικός χρόνος, επειδή δεν είναι το είδος του χρόνου που κανονικά βιώνουμε. Αλλά υπό μια έννοια, είναι εξίσου πραγματικός με αυτόν που ονομάζουμε πραγματικό χρόνο».
ν
ν
«Ο καθοριστικός όρος του σύμπαντος είναι… ότι δεν έχει όρια!» είπε στον Τάισον στην εκπομπή “Star Talk” του National Geographic. Και συνέχισε:
«Ο Τζέιμς Χαρτλ (James Hartle) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα και εγώ έχουμε την ιδέα ότι ο χώρος και ο φανταστικός χρόνος είναι μαζί, σε πεπερασμένη μεν έκταση, αλλά χωρίς σύνορα. Είναι σαν την επιφάνεια της Γης, αλλά με δύο ακόμη διαστάσεις – τον χρόνο και κάτι άλλο απροσδιόριστο. Η επιφάνεια της Γης είναι περιορισμένη σε έκταση, αλλά δεν έχει όρια ή άκρα. Πήγα παντού στον κόσμο αλλά δεν έπεσα».
Ο Χόκινγκ μας καλεί να φέρουμε στο νου τα απεριόριστα μικρά κβαντικά δομικά στοιχεία του κόσμου μας που εκφράζουν την αβεβαιότητα, καθώς και η απλή παρατήρησή τους τα αναγκάζει να αλλάξουν. Μπορούν να βρίσκονται σε δύο μέρη –ή σε δύο καταστάσεις, ύλη και ενέργεια– ταυτόχρονα.
Κατά τον ίδιο τρόπο Χρόνος και Αιώνας μπορούν να συνυπάρχουν. Και ο θάνατος ίσως να μην είναι τίποτε άλλο παρά η μετάβαση από τον Χρόνο στον Αιώνα.
ν
«Η κβαντική θεωρία
περιγράφει τη φύση σαν
παράλογη από τη σκοπιά
της κοινής λογικής,
όμως επαληθεύεται από
τα πειράματα. Έτσι,
ελπίζω να μπορείτε
να δεχτείτε το γεγονός
ότι η ίδια η φύση
είναι παράλογη».
— Ρίτσαρντ Φάινμαν
