Αρχαία χριστιανικά ερείπια σε προπύργιο του ISIS (vid)
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Τα ερείπια αρχαίου χριστιανικού καταφύγιου ανακαλύφθηκαν στην Ιεράπολη της Συρίας ύστερα από την απελευθέρωση της πόλης από τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους.
Η είσοδος στο υπόγειο χριστιανικό καταφύγιο στην πόλη Μανμπίζ (Ιεράπολη). Image: Supplied
ν
ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ αρχαίου χριστιανικού καταφυγίου ή πρώιμης εκκλησίας, που πιθανώς χρονολογούνται από τους πρώτους αιώνες της ύπαρξης της χριστιανικής κοινότητας στα χρόνια της ρωμαϊκής ηγεμονίας, ήρθαν στο φως στο Μανμπίτζ (Ιεράπολη) της Συρίας, μια πόλη 100.000 κατοίκων, 30 χλμ. δυτικά του ποταμού Ευφράτη, που μέχρι πρόσφατα ήταν υπό τον έλεγχο του ISIS.
Για περισσότερα από δύο χρόνια από τότε που κατέλαβαν την πόλη, οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους δεν είχαν δώσει καμιά σημασία σε ένα άνοιγμα στη γη, που χρησίμευε έως τότε για να πετούν τα σκουπίδια.
Ωστόσο, αυτή ήταν η είσοδος μιας πρωτοχριστιανικής κοινότητας, που ιδρύθηκε στα πρώτα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, παρ’ όλο που δεν είναι ακόμη απολύτως ξεκάθαρο αν ιδρύθηκε τον πρώτο αιώνα μετά Χριστόν ή αργότερα.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα σπάνιο εύρημα, καθώς αναμένεται να ρίξει φως στη ζωή και την οργάνωση των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων, για τις οποίες δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα.
Την έκπληξη αλλά και τη χαρά των αρχαιολόγων για το αναπάντεχο εύρημα εξέφρασε στο Fox News ο Abdulwahab Sheko, επικεφαλής της Εξεταστικής Επιτροπής του Συμβουλίου Αρχαιοτήτων στο Μανμπίτζ.
Ο Abdulwahab Sheko ξενάγησε πρόσφατα μια ομάδα δημοσιογράφων στο καταφύγιο αυτής της πρωτοχριστιανικής κοινότητας.
ν
ν
Η αρχαία Ιεράπολη στη βόρεια Συρία (Αραμαία) βρίσκεται 30 χλμ. δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Η πόλη άκμαζε για αιώνες, καθώς αποτελούσε ένα κομβικό σημείο για το εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Πηγή: Google maps
ν
Μεταξύ των ευρημάτων σε αυτό το σημαντικό μέρος για τους χριστιανούς ήταν διάφορες παραλλαγές σταυρών, χαραγμένες σε στήλες και τοίχους, καθώς και επιγραφές χαραγμένες σε πέτρα.
«Αυτός ο τόπος είναι ξεχωριστός», εξήγησε στους δημοσιογράφους ο Sheko. «Στην είσοδο υπήρχε φύλακας, ο οποίος παρακολουθούσε τι συνέβαινε έξω. Όταν διέκρινε κάποιο κίνδυνο, μπορούσε να ειδοποιήσει τους άλλους να βγουν από το υπόγειο καταφύγιο από ένα άλλο πέρασμα».
ν
Έντεκα πέτρινα σκαλοπάτια οδηγούν τον επισκέπτη στο υπόγειο καταφύγιο. Στην είσοδο υπήρχε φρουρός για να εντοπίσει οποιονδήποτε κίνδυνο. Image: Supplied
ν
Πράγματι, τον αρχαίο χώρο διατρέχουν σε κάθε κατεύθυνση στενές σήραγγες, γεμάτες με σκαλισμένες κόγχες στους τοίχους όπου τοποθετούσαν λύχνους και άλλες φωτιστικές πηγές. Από τις σήραγγες αυτές μπορούσαν να διαφύγουν οι πιστοί σε περίπτωση κινδύνου.
Υπάρχουν επίσης μεγάλες ορθογώνιες πέτρες που κάλυπταν πίσω τους μυστικά περάσματα, καθώς και κρυφές πόρτες. Επίσης, είναι ορατά τρία οδοντωτά σκαλοπάτια που οδηγούν σε αυτό που ο Sheko ότι ήταν ένα είδος βωμού ή θυσιαστηρίου.
ν
Ένας από τους περίεργους σταυρούς που είναι χαραγμένοι στους τοίχους της άγνωστης πρωτοχριστιανικής κοινότητας. Image: Supplied
ν
Μια από τις πέτρινες επιγραφές με ελληνικά γράμματα. Image: Supplied
ν
Σύμφωνα με νομίσματα που βρέθηκαν στην Ιεράπολη της Συρίας πριν από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το όνομα της πόλης στα αραμαϊκά ήταν Mnbg που σημαίνει «τόπος άνοιξης».
Οι αρχαίοι Σύριοι αποκαλούσαν την Μανμπίτζ «Mabog ή Maambuki» και οι Μακεδόνες Βαμβύκη, όπως μας πληροφορεί ο Πλίνιος. Μετά την αναδιοργάνωση του ιερού της από τους Σελευκίδες (γύρω στο 300 π.Χ.) μετονομάστηκε σε Ιεράπολη. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η πόλη ήταν κέντρο λατρείας της συριακής θεάς Ατάργατις ή Δερκετώ, που ταυτιζόταν με την Ήρα ή την Αφροδίτη.
ν
Η θεά των Ναβαταίων Ατάργατις ή Δερκετώ, που ταυτιζόταν με την Ήρα ή την Αφροδίτη. Η παράσταση με τον αετό στην κεφαλή είναι του 100 μ.Χ. και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιορδανίας. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Σύμφωνα με τον Αμερικανό αρχαιολόγο John Wineland, καθηγητή Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Southeastern και αυθεντία σε θέματα πρωτοχριστιανισμού, ο οποίος εξέτασε το καταφύγιο από φωτογραφίες, οι σταυροί και οι επιγραφές πρέπει να έγιναν τον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ., όταν πια ο χριστιανισμός είχε γίνει αποδεκτός και δεν διωκόταν από τους Ρωμαίους.
Θυμίζουμε ότι ο χριστιανισμός αποποινικοποιήθηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το 313 μ.Χ.
Όπως εξηγεί ο Wineland, ο χριστιανισμός ήταν παράνομος στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και οι χριστιανοί διώκονταν «σποραδικά στην αρχή και αργότερα πιο συστηματικά από τη ρωμαϊκή κυβέρνηση».
Εμείς θα προσθέσουμε, ότι για να διωχθεί κάποιος από τις νόμιμες αρχές μιας χώρας πρέπει να έχει τελέσει αξιόποινες πράξεις.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι συνέβαινε εκείνη την εποχή, θα πρέπει να πούμε ότι χριστιανοί δεν γίνονταν τότε, όπως σήμερα, διάφοροι πολίτες από διάφορες χώρες, αλλά τις πρώτες χριστιανικές ομάδες τις αποτελούσαν αποκλειστικά Εβραίοι της Διασποράς, όπως συνάγεται και από τις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου.
Οι Ρωμαίοι ήταν πάντοτε καχύποπτοι με τους Εβραίους, επειδή αμφισβητούσαν την ρωμαϊκή ηγεμονία, επαναστατούσαν συχνά και ξεσήκωναν το λαό, με αποτέλεσμα να υπάρχουν συγκρούσεις και λουτρά αίματος, όπως συνέβη για παράδειγμα με την επανάσταση των Ζηλωτών που οδήγησε στην πολιορκία και καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. από τον Βεσπασιανό και τον Τίτο.
Από την άλλη πλευρά, οι Ρωμαίοι διανοούμενοι (Τάκιτος, Σουητώνιος, Πλίνιος ο Νεότερος) θεωρούσαν τον χριστιανισμό αρρωστημένη θρησκεία, αποκαλώντας τον «νέα βλαβερή δεισιδαιμονία» (superstitio nova ac malefica), «ολέθρια δεισιδαιμονία» (exitiabilis superstitio) και «νέα και κακόφημη μαγική δεισιδαιμονία» (superstitio prava et immodica).
Ωστόσο, οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τους ίδιους όρους και για τη λατρεία της Ίσιδας, αλλά και για τη λατρεία άλλων θεοτήτων, κυρίως αν προέρχονταν από την Ανατολή.
ν
Ο τρόπος φωτισμού του υπόγειου καταφύγιου τη μέρα. Image: Supplied
ν
Η δυσπιστία αυτή είχε τους λόγους της. Όπως γράφει ο ρήτορας Λιβάνιος (314-394), που κατοικούσε στην Αντιόχεια, υπήρχαν φήμες ότι από την εποχή ακόμα του αποστόλου Πέτρου οι χριστιανοί ασχολούνταν με τη μαύρη μαγεία και τη μαγγανεία, ενώ δεν δίσταζαν να ξεφορτωθούν τους αντιπάλους τους.
Στον ίδιο τον ρήτορα, είχαν στείλει επανειλημμένως ομάδες δολοφόνων για να τον σκοτώσουν. Και αυτό γιατί –παρά τη νομιμοποίησή τους από τον Κωνσταντίνο– δεν είχαν ακόμη εδραιώσει τη θέση τους στην αυτοκρατορική αυλή, όπου είχε πολλή μεγάλη επιρροή ο Λιβάνιος.
Ο Wineland πιστεύει ότι οι σταυροί στους τοίχους, μαζί με τα γεωμετρικά σχέδια που ανήκουν στη ρωμαϊκή εποχή, πρέπει να προστέθηκαν αργότερα, μετά την ευρύτερη αποδοχή της χριστιανικής πίστης.
«Αυτό θα λέγαμε ότι συνιστά δευτερεύουσα χρήση του τάφου που ίσως αρχικά να ήταν ένας χριστιανικός τόπος συνάντησης ή λατρείας», δήλωσε στο Fox News.
Από την πλευρά του ο Sheko λέει ότι μπορεί αρχικά ο συγκεκριμένος τόπος να προοριζόταν για την ταφή μελών του εκκλησιαστικού κλήρου.
Στηρίζει αυτή την εκτίμηση στο γεγονός ότι βρέθηκαν ταφικές κλίνες, καθεμιά από τις οποίες φέρει ένα υπερυψωμένο «πέτρινο μαξιλάρι» για προσκεφάλι.
Σύμφωνα με αφηγήσεις κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι είχαν επισκεφτεί το καταφύγιο πριν την έλευση του ISIS, στους τάφους υπήρχαν ανθρώπινα οστά που γίνονταν σκόνη μόλις κάποιος τα άγγιζε.
ν
Το υπόγειο καταφύγιο, που μελετούν τώρα οι ερευνητές, εισχωρούσε βαθιά μέσα στο έδαφος. Image: Supplied
ν
Δεδομένης της σημασίας που είχε η Μανμπίτζ εδώ και πολλούς αιώνες, πριν και μετά την επικράτηση του χριστιανισμού (η περιοχή προσαρτήθηκε στη ρωμαϊκή Δημοκρατία το 64 π.Χ.), οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι μπορεί να ανακαλυφθούν και άλλες τέτοιες πρωτοχριστιανικές τοποθεσίες στις περιοχές που απελευθερώθηκαν.
Όσο για τους σημερινούς χριστιανούς της Συρίας, που αποτελούσαν το 10% του πληθυσμού, πολλοί σκοτώθηκαν από τον ISIS, άλλοι έφυγαν και άλλοι εξαναγκάστηκαν να ασπαστούν το Ισλάμ.
Ο Sheko, που έχει τοποθετήσει ενόπλους να φρουρούν το υπόγειο καταφύγιο, πιστεύει ότι είναι καθήκον του να προστατεύσει με κάθε τρόπο τα αρχαία ευρήματα.
«Είμαστε μουσουλμάνοι, αλλά δεν είμαστε σαν τους φανατικούς του ISIS. Μέλημά μας είναι φροντίσουμε αυτά τα χριστιανικά ερείπια, επειδή τα σεβόμαστε. Σεβόμαστε οτιδήποτε αποτελεί κληρονομιά της ανθρωπότητας».
