Ιερή μέλισσα: Η χαμένη παράδοση (βίντεο)

ΙΕΡΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ  1|2

Από τον Νίκο Κατσινόπουλο (*)
ν

Η μέλισσα, συνώνυμο της δημιουργίας και δώρο των θεών, τιμήθηκε στον αρχαίο κόσμο όσο κανένα άλλο έμβιο ον στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Χρυσά κοσμήματα της θεάς Μέλισσας με τη μορφή αιγυπτιακής Σφίγγας που βρέθηκαν στην Κάμειρο της Ρόδου (330 π.Χ.). Image: Supplied

ν

Μέλισσα ηλικίας 100 εκατ. ετών, μέσα σε κεχριμπάρι, από ορυχείο στην κοιλάδα Hukawng, στην πολιτεία Kachin, στη Β. Μυανμάρ (Βιρμανία).

ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΕΣ μέσα σε κεχριμπάρι, έχουν βρεθεί μέλισσες, η ηλικία των οποίων ξεπερνάει τα 100 εκατομμύρια χρόνια – παγωμένες στον χρόνο, σαν να έχουν μείνει αθάνατες μέσα στο ίδιο τους το μέλι.

Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το κεχριμπάρι ήλεκτρον και το συνέδεαν με τον αρχαίο ηλιακό θεό Ηλέκτωρα, ο οποίος, σύμφωνα με τον βυζαντινό χρονογράφο Ιωάννη Ζωναρά, ήταν γνωστός ως ο «αφυπνιστής».

Αυτός ο προσδιορισμός αποδίδεται και στο μέλι – μια αναζωογονητική τροφή που την τιμούσαν στην αρχαία εποχή. Και αυτή η σύνδεση είχε ως αποτέλεσμα να επιτείνει τον υψηλό σεβασμό που απολάμβανε η μέλισσα στους αρχαίους λαούς.
ν

Προϊστορικές εμμονές

Η προϊστορία είναι γεμάτη από στοιχεία που υποδηλώνουν την εμμονή των ανθρώπων με τις μέλισσες. Στην επονομαζόμενη «Σπηλιά της Αράχνης», κοντά στην Βαλένθια της Ισπανίας, μια σπηλαιογραφία 15.000 ετών απεικονίζει μια ανθρώπινη φιγούρα που αποφασιστικά διακινδυνεύει τη ζωή της προκειμένου να συλλέξει το μέλι από την κηρήθρα ενός μελισσιού που βρίσκεται σε έναν επικίνδυνο, απότομο βράχο (δεξιά).

Παράσταση κυνηγού μελιού από την «Σπηλιά της Αράχνης» ηλικίας 15.000 ετών.

Και φυσικά, είναι η μέλισσα που οδηγεί τους αρχαίους σαμάνους στα παραισθησιογόνα φυτά, η δράση των οποίων μεταφέρει τη συνείδησή τους στον πνευματικό κόσμο των θεών.

Πρόσφατες έρευνες έχουν αποκαλύψει, προς έκπληξη πολλών, ότι ένας ήχος που θυμίζει βούισμα μέλισσας, παρατηρείται κατά τη στιγμή της αλλαγής επιπέδου της ανθρώπινης συνείδησης. Το φαινόμενο αυτό έχει αναφερθεί ότι συμβαίνει και σε άτομα που έχουν υποστεί την λεγόμενη «απαγωγή από εξωγήινους», που βλέπουν οπτασίες ή έχουν επιθανάτιες εμπειρίες. Μήπως γνώριζαν αυτό το φαινόμενο οι αρχαίοι και πίστευαν ότι είναι ένα στοιχείο που προσδίδει κάποια ιδιαιτερότητα στη μέλισσα;

Στην Ανατολία έχει βρεθεί άγαλμα 10.000 ετών, που απεικονίζει τη Μεγάλη Μητέρα με κάλυμμα κεφαλής (τιάρα) σε σχήμα κυψέλης – ένα στοιχείο που έχει οδηγήσει τους ειδικούς στο συμπέρασμα ότι εκείνη την περίοδο η Μεγάλη Μητέρα είχε αρχίσει να μεταλλάσσεται σε βασίλισσα μέλισσα ή μέλισσα θεά.

Στον νεολιθικό οικισμό του Τσατάλ Χουγιούκ (6540 π.Χ.) υπάρχουν υποτυπώδεις απεικονίσεις μελισσών γύρω από το κεφάλι κάποιας θεότητας, σχηματίζοντας άλω (φωτοστέφανο).
ν

Η οργανωμένη μελισσοτροφία

Άγαλμα από τη Φρυγία με τη Μεγάλη Μητέρα, προστάτιδα της φύσης.

Όπως αναφέρει ο Άντριου Γκος στο έργο του “The Bee”, oι Σουμέριοι ήταν αυτοί που έθεσαν τις πρώτες βάσεις της οργανωμένης μελισσοτροφίας. Επινόησαν επίσης την απιθεραπεία, δηλαδή την ιατρική χρήση των προϊόντων της μέλισσας, όπως του μελιού, της γύρης, του βασιλικού πολτού, της πρόπολης και του δηλητηρίου της μέλισσας.

Σουμεριακά ανάγλυφα που απεικονίζουν τη λατρεία κάποιων παράξενων φτερωτών πλασμάτων έχουν συχνά ερμηνευτεί ως ενδείξεις εξωγήινης επέμβασης. Στα πλαίσια όμως του οφέλους της μελισσοτροφίας, είναι πιθανότερο να αποτυπώνουν τη λατρεία των μελισσών.

Οι Σουμεριακές απεικονίσεις άλλωστε, ήταν που οδήγησαν στη δημιουργία του μοτίβου της θεάς που χορεύει, μια θηλυκή χορεύτρια με τα χέρια κυρτωμένα γύρω από το κεφάλι της, για την οποία οι μελετητές πιστεύουν ότι αναπαριστά μια ιέρεια της θεάς Μέλισσας.

Το μοτίβο, το οποίο απέκτησε κεντρικό ρόλο στον αιγυπτιακό συμβολισμό, φαίνεται να βασίζεται στη μοναδική ικανότητα των μελισσών να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ενός ρυθμικού χορού.

Μια μέλισσα μπορεί να πετάξει σε απόσταση μεγαλύτερη από 5 χιλιόμετρα από την κυψέλη της για να εντοπίσει τροφή, και επιστρέφει για να μεταδώσει την πληροφορία στις υπόλοιπες μέσω του χορού – ένα είδος φυσικού συστήματος πλοήγησης.

Οι μέλισσες, αφού επισκεφθούν πολλά λουλούδια και συλλέξουν ένα πλήρες φορτίο νέκταρ ή μελίτωμα και γύρη, το αποθηκεύουν στο μελόσακό τους και επιστρέφουν στην κυψέλη τους, όπου εκεί παραλαμβάνουν το νέκταρ άλλες μέλισσες, και αυτές φεύγουν ξανά για να επισκεφτούν και άλλα άνθη και να συνεχίσουν την ίδια διαδικασία.
ν

Οι μέλισσες, αφού συλλέξουν από τα άνθη ένα πλήρες φορτίο νέκταρ ή μελίτωμα και γύρη, το αποθηκεύουν στο μελόσακό τους. Image: Supplied
ν

Οι μέλισσες ζουν σε μεγάλες κοινότητες που απαριθμούν 40.000 έως 50.000 μέλη. Η κοινωνία τους έχει σαφή ιεράρχηση, οργάνωση και καταμερισμό εργασιών. Συνήθως οι εργάτριες μέλισσες εξειδικεύονται στη συλλογή ενός αγαθού (π.χ. νεκταροσυλλέκτριες, γυρεοσυλλέκτριες) ή ασχολούνται με διάφορες εργασίες μέσα στην κυψέλη.

Στην κυψέλη οι οικιακές μέλισσες επεξεργάζονται το νέκταρ, το κάνουν μέλι και το αποθηκεύουν στα κελιά της κηρήθρας. Για να εξατμιστεί το μεγάλο ποσοστό υγρασίας που έχει το νέκταρ, οι μέλισσες κουνώντας συνεχώς τα φτερά τους το συμπυκνώνουν και έτσι σταδιακά γίνεται το μέλι. Όταν είναι έτοιμο, οι μέλισσες σφραγίζουν κάθε κελί γεμάτο με μέλι με φυσικό κερί μέλισσας.

Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται συνεχώς και όταν η κηρήθρα σφραγιστεί κατά τα 2/3, τότε ο μελισσοκόμος μπορεί να πάρει το μέλι.
ν

Στην κυψέλη οι μέλισσες επεξεργάζονται το νέκταρ των λουλουδιών, το κάνουν μέλι και το αποθηκεύουν στα κελιά της κηρήθρας. Αρκούν 300 μέλισσες για να παράγουν 450 γραμμάρια μέλι. Image: Supplied
ν

Τα κελιά της κηρήθρας είναι εξαγωνικά και σε κάθε κηρήθρα υπάρχουν και από τις δύο πλευρές 6.900 κελιά.

Ήταν επόμενο, η εκπληκτική εργασία των μελισσών να εντυπωσιάσει τον άνθρωπο και να του διδάξει τα αγαθά της βιομηχανικής παραγωγής, της λιτότητας και της συνεργασίας.

Πολλές ανθρώπινες κοινότητες προσπάθησαν να τις μιμηθούν. Μάλιστα η Γιούτα, στις ΗΠΑ, αυτοαποκαλείται «κράτος των μελισσών». Σε ένα άρθρο, που δημοσιεύτηκε στη Deseret News στις 11 Οκτωβρίου 1881, διαβάζουμε:

«Η κυψέλη και οι μέλισσες αντιπροσωπεύουν το κοινοτικό όραμά μας … [Η κυψέλη] είναι μια αναπαράσταση σε μικρογραφία της βιομηχανίας, της αρμονίας, της τάξης και της εγκράτειας του λαού, δείχνοντας τους γλυκούς καρπούς του μόχθου, της ένωσης και της ευφυούς συνεργασίας…»

Επομένως δεν είναι περίεργο που η μέλισσα θεοποιήθηκε και έγινε έμβλημα πολλών πόλεων, κρατών και ηγεμόνων. Η συμβολή της στην ισορροπία της φύσης, στη διατήρηση της ζωής και στον πολιτισμό είναι ανυπολόγιστη. Η διαφορά είναι ότι οι αρχαίοι λαοί είχαν το μορφωτικό επίπεδο να το εκτιμήσουν.
ν

Επόμενο: Αιγύπτιοι και Κρήτες >

1 2