Ιερή μέλισσα: Η χαμένη παράδοση (βίντεο)

ΙΕΡΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ  2|2

Από τον Νίκο Κατσινόπουλο (*)

 

Από τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας, η λατρεία της μέλισσας και οι παραδόσεις γι’ αυτήν έγιναν συνώνυμα του πολιτισμού.

Δείτε πώς γίνεται το μέλι στο τέλος του άρθρου.

Χρυσό δαχτυλίδι με εγχάρακτη παράσταση του χορού της θεάς Μέλισσας από τη μινωική Κρήτη. Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Image: Supplied

ν

Η ΤΑΞΗ και η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης στην κοινωνία των μελισσών, δεν μπορούσαν να διαφύγουν της προσοχής δύο άλλων μεγάλων λαών της αρχαιότητας, των Αιγυπτίων και των Μινωιτών Κρητών.

Τα περίφημα αφρικανικά Ουαντί (κοίτες ξεροπόταμων, στις οποίες δημιουργούνται περιστασιακά οάσεις) φημίζονται για τις προδυναστικές βραχογραφίες τους που παρουσιάζουν ιπτάμενες μορφές με εξογκωμένα χαρακτηριστικά σαν φτερά.

Ασυνήθιστες γραμμές εκτείνονται προς τα επάνω, πίσω από το κεφάλι της κεντρικής μορφής, θυμίζοντας τις κεραίες της μέλισσας, ενώ παραπέμπουν στο σχήμα των εξογκωμάτων που χαρακτηρίζουν τα αιγυπτιακά στέμματα στους αιώνες που θα ακολουθήσουν.

Αποτυπώνεται ακόμη το μοτίβο της Θεάς που Χορεύει, μια γυναίκα με τα χέρια της κυρτωμένα επάνω από το κεφάλι της, όπως ακριβώς η «χορεύτρια» θεά Μέλισσα που παρουσιάζεται σε ανάγλυφα των Σουμερίων και των κεντρο-Ευρωπαϊκών λαών, χιλιάδες χρόνια νωρίτερα. Η απεικόνιση είναι διαδεδομένη στην αιγυπτιακή μυθολογία και φαίνεται να προέρχεται από την μοναδική ικανότητα της μέλισσας να επικοινωνεί με τον «χορό».
ν

Συλλογή μελιού στην Αίγυπτο από κυλινδρικές κυψέλες. Κατασκευασμένες από πηλό, οι κυψέλες τοποθετούνταν η μια πάνω στην άλλη. Λούξορ, τάφος του Pabasa (7ος αιώνας π.Χ.).
ν

Ένα άλλο στοιχείο για την καλλιτεχνική επιρροή που φαίνεται να έχει ασκήσει η μέλισσα, εντοπίζεται στα τελετουργικά ενδύματα των Αιγυπτίων, τα οποία παρουσιάζουν στιλιστικές ομοιότητες με αυτήν. Το στέμμα νέμες, για παράδειγμα, αποτελείται από εναλλασσόμενες χρυσαφιές και σκούρες μπλε οριζόντιες λωρίδες.

Τέτοιες οπτικές ομοιότητες είναι εμφανείς σε πολλά ανάγλυφα και αγάλματα.
Ο φαραώ Μένες, ιδρυτής της Πρώτης Αιγυπτιακής Δυναστείας, έφερε το αξίωμα του «Μελισσοτρόφου», ένας τίτλος που αποδιδόταν σε όλους τους Φαραώ που ακολούθησαν, και η απεικόνιση μιας μέλισσας βρισκόταν δίπλα στην σφραγίδα που έφερε το όνομά τους.

Ο αιγυπτιακός θεός Μιν έφερε τον τίτλο «Κύριος των Άγριων Μελισσών» και χρονολογείται από το 3000 π.Χ. ή νωρίτερα. Παρόμοια, η αιγυπτιακή θεά Νέιθ ήταν μια πολεμική θεότητα που της αποδίδονταν ο συμβολισμός της γονιμότητας και ιδιότητες παρθένου, χαρακτηριστικά της Βασίλισσας μέλισσας. Στη Σάιδα, η Νέιθ θεωρούνταν ως η Θεά του «Οίκου των Μελισσών» και μητέρα του Ρα, του «κυβερνήτη των πάντων».

Η αιγυπτιακή μυθολογία περιέχει αναρίθμητες αναφορές στις μέλισσες, συμπεριλαμβανομένης και της πεποίθησης ότι οι μέλισσες δημιουργούνταν από τα δάκρυα του πιο σημαντικού θεού τους, του Ρα.

Μέλισσες απεικονίζονται σε αιγυπτιακούς τάφους, και οι συνήθεις προσφορές στις πιο σημαντικές θεότητες ήταν το μέλι. Πραγματικά, το μέλι ήταν το «νέκταρ των θεών» και, όπως οι Σουμέριοι πριν από αυτούς, οι Αιγύπτιοι γιατροί το χρησιμοποιούσαν ως βασικό συστατικό για πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα και θεραπείες, συμπεριλαμβανομένων και των πρώιμων μορφών μουμιοποίησης.
ν

Η νεκρική μάσκα του φαραώ Τουταγχαμών της 18ης δυναστείας (1323 π.Χ.), με το στέμμα νέμες
που είναι εμπνευσμένο από τις λωρίδες στο σώμα της μέλισσας. Image: Supplied
ν

Ένα αιγυπτιακό μνημείο που παρουσιάζει μια παράξενη μορφή συμβολισμού μέλισσας είναι η βαθμιδωτή πυραμίδα της Σακκάρα, η οποία παραπέμπει στα εξάγωνα κελιά της κηρήθρας, με τις έξι βαθμίδες της επάνω από το έδαφος, και μια ιδιαίτερη κάτω – τη νεκρόπολη του ταύρου Άπι, που ονομάζεται Σεράπειο.

Οι Αιγυπτιολόγοι πιστεύουν ότι στον ταύρο Άπι αποδίδονταν οι αναγεννητικές ιδιότητες του θεού Πτα, της Μέμφιδας – του αιγυπτιακού θεού της μετενσάρκωσης. Πίστευαν επίσης, ότι αυτοί που εισέπνεαν την ανάσα του ταύρου Άπι λάμβαναν το δώρο της προφητείας, και το σημαντικότερο από όλα, οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο ταύρος μεταμορφωνόταν σε Άπι-Όσιρι μετά θάνατον.

Το λατινικό Άπις, που σημαίνει μέλισσα, προέρχεται πιθανόν από τον μεσοποταμιακό Σίπα-Ασίπα, που σημαίνει ο Μεγάλος Ποιμένας στον Ουρανό, και Άπις σημαίνει Όσιρις. Αυτό συνδέεται με την πίστη ότι μετά θάνατον η ψυχή του Φαραώ συνδεόταν με τον Όσιρι ως ένα άστρο στον αστερισμό του Ωρίωνα.

Ένας ταύρος Άπις, σύμφωνα με τους αιγυπτιακούς μύθους, δημιουργούσε 1.000 μέλισσες, και οι μέλισσες αντιπροσώπευαν ψυχές.
ν

Το περίφημο μινωικό κόσμημα με τις μέλισσες. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Image: Supplied

ν

Η μέλισσα ως σύμβολο της σοφίας

Ένας άλλος αρχαίος πολιτισμός που επηρεάστηκε από τη δομή της κοινωνίας των μελισσών ήταν ο Μινωικός. Είχε στενή σχέση με τους Αιγύπτιους, οι οποίοι ήταν ειδικοί στη μελισσοκομία, μια Τέχνη που αργότερα εισήχθη στην Ελλάδα. Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο εντυπωσιακό μυστήριο του αιγυπτιακού συμβολισμού για τη μέλισσα.

Η Σφίγγα, το περίφημο μνημείο της χώρας, ονομαζόταν Χουν-νμπ στα αιγυπτιακά, όμως οι Έλληνες του έδωσαν το όνομα με το οποίο είναι σήμερα γνωστό – Σφίγγα. Πώς όμως συνδέεται αυτό με τη μέλισσα;

Η μινωική λέξη για τη μέλισσα ήταν σφεξ και οι Έλληνες έδωσαν αυτό το όνομα στη θεά που απεικονίζει το περιώνυμο μνημείο στις πυραμίδες της Γκίζας. Μήπως η Σφίγγα υπήρχε ήδη όταν ο Μένες δημιούργησε το αιγυπτιακό βασίλειο, και ήταν γνωστό ότι αναπαριστούσε μια μέλισσα θεά, και έτσι αποδόθηκε στον φαραώ ο τίτλος Μελισσοτρόφος; Η πιθανότητα είναι προκλητική, και δεδομένης της γοητείας που ασκούσαν οι μέλισσες στους Αιγύπτιους, δεν φαίνεται και τόσο εξωπραγματική.

Σύμφωνα με τον Έλληνα μαθηματικό, φαρμακοποιό, γεωπόνο, βοτανολόγο, γιατρό και γραμματικό Νίκανδρο τον Κολοφώνιο (2ος αι. π.Χ.), η Κρήτη, από τα μυθικά ακόμη χρόνια, διεκδικούσε τον τίτλο της κοιτίδας του συγκεκριμένου βιολογικού είδους. Μια Νύμφη με το όνομα Μέλισσα, τάιζε μέλι τον μικρό Δία, εθίζοντάς τον στην γεύση του, την οποία εξακολούθησε να αγαπά ακόμη και όταν έγινε κύριος του Ολύμπου.

Άλλη παραλλαγή του μύθου αναφέρει ότι ο πρώτος που τίμησε με προσφορές τους θεούς ήταν ο Κρης βασιλιάς Μελισσεύς (δηλ. μελισσουργός), οι δύο θυγατέρες του οποίου, η Αμάλθεια και η Μέλισσα, τάισαν το βρέφος με γάλα και μέλι.

Ο περιηγητής Παυσανίας περιγράφοντας τον δεύτερο κατά σειρά ναό του Μαντείου των Δελφών, αναφέρει πως τον είχαν κατασκευάσει μέλισσες, από το κερί και τα φτερά τους.

Ο Φιλόστρατος γράφει πως όταν οι Αθηναίοι έστειλαν την πρώτη τους αποικία στην Ιωνία, τους οδήγησαν οι ίδιες οι Μούσες που είχαν μεταμορφωθεί σε μέλισσες.

Στην κρητική λατρεία, ο Μελισσεύς (που άλλοτε εμφανίζεται ως Τιτάνας, γιος του Ουρανού και της Γαίας, και άλλοτε ως ένας από τους Κουρήτες ή τους Ευβοείς Κορύβαντες) είναι δαίμων-προστάτης της μελισσουργίας, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής μελοίνου (οινοπνευματώδους ποτού από την ζύμωση του μελιού με άλλους χυμούς).
ν

Η μέλισσα και το ελάφι, σύμβολα της θεάς Αρτέμιδος, σε τετράδραχμο
της Εφέσου (300 π.Χ.). Image: Supplied
ν

Συγγενής θεότητα ήταν ο Αρισταίος (γιος του Καρύστου ή του Απόλλωνος και της Νύμφης Κυρήνης), που στην Εύβοια τον τιμούσαν ως δαίμονα-προστάτη της μελισσουργίας.

Σύμφωνα με μια ύστερη μυθολογική παράδοση, στον Αρισταίο, ο οποίος χάρισε στους ανθρώπους το μέλι, όπως ο Διόνυσος τον οίνο, οφείλεται η εφεύρεση της κυψέλης, της λινής φόρμας και της τεχνικής του καπνίσματος των μελισσών (το αρχαιότερο έως τώρα σκεύος για το κάπνισμα των μελισσών, έχει βρεθεί στο Σέσκλο και ανάγεται στην 5η χιλιετία π.Χ.).
ν

Η μέλισσα σε κρίση – ο άνθρωπος σε κρίση

Ο Αϊνστάιν (1879-1955) είπε κάποτε πως εάν οι μέλισσες εξαφανιστούν, δεν θα απομένουν για τον άνθρωπο περισσότερα από 4 χρόνια ζωής. Από το 2008, οι μέλισσες άρχισαν να εκλείπουν με ανησυχητικούς ρυθμούς. Πρόκειται για οιωνό;

Σήμερα βρισκόμαστε στη δίνη μια πολύπλευρης και πολυσύνθετης κρίσης με κορυφή του παγόβουνου την οικονομία. Το τι θα συμβεί, θα το δείξει ο χρόνος. Ωστόσο, φαίνεται ότι η μέλισσα, η ιερή μέλισσα, είναι διαχρονικά συνυφασμένη με την εξέλιξη του πολιτισμού, ακόμη ίσως και με την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου στον πλανήτη.

Σημειώστε πως από τα 20.000 και πλέον είδη μελισσών που υπάρχουν στον κόσμο, μόνο επτά (7) είδη παράγουν μέλι

Επομένως, κάθε άνθρωπος πρέπει να δείχνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη μελισσοκομία, διότι η ζωή μας εξαρτάται από αυτό.
ν

Κάθε άνθρωπος πρέπει να δείχνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη μελισσοκομία, διότι η ζωή μας εξαρτάται από αυτό. Image: Supplied
ν

Σημειώστε επίσης πως το μέλι έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Όπως αναφέρει ο «Πατέρας της Ιατρικής», ο Ιπποκράτης, το μέλι και η γύρη θερμαίνουν, καθαρίζουν και επουλώνουν πληγές και έλκη, μαλακώνουν τα σκληρά έλκη των χεριών και θεραπεύουν τον στρεπτόκοκκο και τον σταφυλόκοκκο. Μάλιστα χρησιμοποιούσε παρασκευάσματα με μέλι όπως το μελίκριτον (μέλι με νερό) και το οξυμέλι (μέλι με ξύδι), για να ανακουφίσει ασθενείς με οξεία νοσήματα. Επίσης έλεγε ότι το μέλι ζωηρεύει το χρώμα του προσώπου και είναι ωφέλιμο σε αρρώστους αλλά και σε υγιείς.

Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι το μέλι παρατείνει τη ζωή. Τέλος, το μέλι χρησιμοποιείτο για θεραπευτικούς σκοπούς στα spa υγείας της αρχαιότητας, τα Ασκληπιεία.

Ο Πυθαγόρας έκανε την διαπίστωση ότι το μέλι εξαφανίζει την κόπωση και ύστερα από έντονη πνευματική ή χειρωνακτική εργασία λίγο μέλι σκέτο ή με γάλα δίνει στον ταλαιπωρημένο οργανισμό νέες δυνάμεις. Οι παιδαγωγοί της Σπάρτης αποσύρονταν με τους εφήβους στρατιώτες για ένα μήνα στον Ταΰγετο, όπου τρέφονταν αποκλειστικά με μέλι (μήνας μέλιτος).

Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα μπορούσαν να ειπωθούν. Όμως, όσα αναφέραμε αρκούν για να δείξουν ότι αυτό το μικροσκοπικό πλάσμα αντιπροσωπεύει κάτι σημαντικό, τη σπουδαιότερη ίσως «χαμένη παράδοση» στην ιστορία των ανθρώπων.
ν

ν

___________________

(*) Ο Νίκος Κατσινόπουλος είναι συγγραφέας και μελισσοκόμος, από γενιά μελισσοκόμων, και παραδίδει σεμινάρια επαγγελματικής μελισσοκομίας. Περισσότερες πληροφορίες στα τηλ. 210-4007553 & 697-7877610 (9 π.μ. – 2 μ.μ.).
ν

< Επιστροφή

 

---

1 2