Έξι φιλόσοφοι μιλούν για την ευτυχία και την καλή ζωή
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Από την Γεωργία Μεταξά
Ο Μισέλ ντε Μονταίν για την αυτοεκτίμηση
Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592). Image: Supplied
ν
Ο ΜΙΣΕΛ ντε Μονταίν ήταν ο τελευταίος ουμανιστής της Γαλλικής Αναγέννησης και εκτιμάται τόσο για τις λογοτεχνικές του καινοτομίες όσο και για τη συμβολή του στη φιλοσοφία.
Ως συγγραφέας, ανέπτυξε μια νέα μορφή λογοτεχνικής έκφρασης, το δοκίμιο (essai), μια σύντομη και ομολογουμένως ελλιπή επεξεργασία ενός συναφούς με την ανθρώπινη ζωή θέματος, συνδυάζοντας φιλοσοφικές ιδέες με ιστορικά ανέκδοτα και αυτοβιογραφικά στοιχεία, όλα παρουσιασμένα από τη δική του προσωπική σκοπιά.
Ως φιλόσοφος, υπήρξε θεμελιωτής ενός ιδιόμορφου σκεπτικισμού επηρεασμένου από τους Ακαδημεικούς σκεπτικούς και τον Πύρρωνα (360 π.Χ. – 270 π.Χ.). Οι φιλοσοφικές του ιδέες επηρέασαν βαθύτατα σημαντικές φυσιογνωμίες στην ιστορία της φιλοσοφίας, όπως ο Ντεκάρτ και ο Πασκάλ.
Βαθύς γνώστης της ελληνικής και λατινικής γραμματείας, ο Μονταίν είχε ως πρότυπά του τον Σενέκα και τον Κάτωνα, και γνώριζε πολύ καλά τις μεταφράσεις του Σέξτου Εμπειρικού, ιδιαίτερα του έργου του Πυρρώνειοι Υποτυπώσεις.
Ο σκεπτικισμός του Μονταίν, ωστόσο, δεν χαρακτηρίζεται από την άρνηση κάθε θεμελιακής γνώσης, όπως συμβαίνει με τον σκεπτικισμό του Ρενέ Ντεκάρτ, αλλά πηγάζει από ένα ζωντανό, διαρκώς εν εγρηγόρσει, ερευνητικό πνεύμα, το οποίο προσπαθεί να φωτίσει όλες τις παραμέτρους που καθορίζουν τη φύση και τη συμπεριφορά του ανθρώπου, όλα τα βιώματα που προέρχονται από την καθημερινή ζωή, από τις προσωπικές εμπειρίες και τα επακόλουθα «υποκειμενικά» συμπεράσματα.
ν
Ο Πύργος ντε Μονταίν, που σώζεται μέχρι σήμερα, χτίστηκε πάνω στο αρχικό σπίτι της οικογένειας ντε Μονταίν. Εδώ ο Μονταίν θα γράψει το κυριότερο έργο του “Apologie de Sebond”. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Τι γνωρίζω;
Ο Μονταίν δεν έχει αμφιβολίες μόνο για τις βάσεις των διαφόρων απόψεων. Αμφιβάλλει και για τα δικά του συμπεράσματα, γεγονός που τον ώθησε στην πορεία της ζωής του να αλλάζει τις προγενέστερες απόψεις του. Αμφιβάλλοντας και αλλάζοντας, σαν άλλος Πρωτέας, τις διαμορφωμένες αντιλήψεις του, αποφεύγει τον δογματισμό και ωθείται στην ελευθερία της σκέψης.
Το μεγαλύτερο από τα δοκίμιά του με τίτλο “Apologie de Sebond” περιέχει το διάσημο ρητό του: «Τι γνωρίζω;»
Εφόσον τα εξωτερικά φαινόμενα είναι συνεχώς μεταβαλλόμενα, γεννιούνται, ζούνε και πεθαίνουν διαρκώς, χωρίς σταματημό, είναι μη πραγματικά, και για το λόγο αυτό είναι αδύνατο να εκφέρουμε μια αληθινή γνώμη. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορούμε να δεχτούμε ούτε τις γνώμες των άλλων, γιατί όλα όσα περιβάλλουν αυτούς κι εμάς είναι είδωλα, πλάνη. Επομένως, ο φιλόσοφος οδηγείται στην αναστολή της κρίσης του (εποχή). [Η αρχαία λέξη εποχή σημαίνει επίσχεση, σταμάτημα, διακοπή].
Σκεπτικισμός ονομάζεται η αντιπαράθεση των φαινομένων με τα νοούμενα καθ’ οιονδήποτε τρόπο, μέσω της οποίας οδηγούμαστε –εξαιτίας της ισοσθένειας των αντιτιθέμενων γεγονότων και επιχειρημάτων– αρχικά σε εποχή και στη συνέχεια σε αταραξία. (Σέξτος, Π.Υ. 1.8).
Παραμένει ωστόσο το ερώτημα: «Πώς θα ζήσει τη ζωή του ο Σκεπτικός χωρίς να συναινεί σε τίποτε;» Η απάντηση είναι: «Μέσω της τετραμερούς καθοδήγησης της φύσης, των συναισθημάτων, των εθίμων και των τεχνών».
Επειδή δεν μπορούμε να μένουμε ολοσχερώς ανενεργοί, στρέφουμε την προσοχή μας στα φαινόμενα και ζούμε σύμφωνα με τον κοινό τρόπο ζωής∙ ζούμε όμως αδοξάστως [από το στερητικό α– και τη λέξη δόξα, γνώμη, κρίση, δοξασία] δηλαδή χωρίς να έχουμε δογματικές απόψεις.
Αυτός ο συνηθισμένος τρόπος ζωής μοιάζει να είναι τετραμερής: κατά ένα μέρος έγκειται στην καθοδήγηση της φύσης, κατά δεύτερο στην καταναγκαστικότητα των παθών, κατά τρίτον στους παραδοσιακούς νόμους και ήθη, κατά τέταρτον στη διδασκαλία των τεχνών.
«Η καθοδήγηση της φύσης είναι αυτή, χάρη στην οποία έχουμε την φυσική ικανότητα της αίσθησης και της σκέψης∙ η καταναγκαστικότητα των παθών είναι αυτή χάρη στην οποία η πείνα μας οδηγεί στην τροφή και η δίψα στο ποτό∙ η παράδοση των εθίμων και των νόμων είναι αυτή με βάση την οποία θεωρούμε την ευσέβεια καλή και την ασέβεια φαύλη∙ η διδασκαλία των τεχνών είναι αυτή που μας καθιστά ενεργούς στις τέχνες και μας επιτρέπει να επιβιώνουμε. Όλα αυτά τα λέμε αδοξάστως». (Σέξτος, Π.Υ. 1.23-4).
ν
Διάσημη ρήση
«Η καλύτερη αρετή μας είναι στην πραγματικότητα κάποιο ελάττωμά μας μεταμφιεσμένο».
ν
< Επιστροφή στο κυρίως άρθρο