Έξι φιλόσοφοι μιλούν για την ευτυχία και την καλή ζωή
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Από την Γεωργία Μεταξά
Ο Σοπενχάουερ για τον έρωτα
Άρθουρ Σοπενχάουερ (1788-1860). Image: Supplied
ν
Ο ΑΡΘΟΥΡ Σοπενχάουερ ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις σχέσεις ανδρών-γυναικών. Υποστηρίζει ότι ο έρωτας είναι (στην πραγματικότητα) μια ατομική εμπειρία της καθολικής ανθρώπινης παρόρμησης για τεκνοποίηση, και επιπλέον ότι η αγάπη (ιδανικά) δεν είναι τίποτε άλλο παρά το φλερτ μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας με σκοπό να παράγουν ένα ιδιαίτερο προϊόν.
Η πρώτη λειτουργία του έρωτα εξυπηρετεί ως εκ τούτου μια φιλοσοφική ή τελεολογική ανθρωπολογία, ενώ η δεύτερη λειτουργία της αγάπης αφορά μια ετεροκανονιστική ηθική της δημιουργίας.
Παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίστηκε από τους συγχρόνους του ως μισογύνης, ο Γερμανός φιλόσοφος του 19ο αιώνα διατύπωσε μια θεωρία σχετικά με τον έρωτα και τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία, που φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τις πρόσφατες μελέτες σχετικά με τη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή.
Το ότι ο άνθρωπος ανήκει στα ζώα είναι γνωστό. Υπάρχει όμως μια ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σ’ αυτόν και στα ζώα, και αυτή είναι ότι ο άνθρωπος διαθέτει νου (νόηση). Η ανώτερη ευφυΐα του τού επιτρέπει να ανεβάζει καθετί σε υψηλότερη θέση από τα υπόλοιπα ζώα, και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον έρωτα.
ν
Η ερωτική επιθυμία
Στο σημαντικότερο έργο του “Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση”, τονίζει τον ρόλο του κύριου κινήτρου δράσης των ανθρώπων, το οποίο αποκαλεί «βούληση». Στον άνθρωπο η βούληση αυτή εκφράζεται ως Wille zum Leben (θέληση για ζωή), και κατευθύνει ολόκληρο το ανθρώπινο είδος. Αυτή η θέληση είναι τυφλή. Κατά συνέπεια, η ανθρώπινη επιθυμία είναι μάταιη, άλογη, ακαθοδήγητη, και αυτό ισχύει και για το σύνολο της ανθρώπινης δράσης.
Αυτό που λέει βασικά ο Σοπενχάουερ είναι ότι ο έρωτας –και η αγάπη– είναι απλά ένας έξυπνος τρόπος για να μεταμφιέσουν τα ανθρώπινα άτομα τη γενετήσια επιθυμία, η οποία συμβάλλει στη διαιώνιση του είδους.
«Ο μόνος αληθινός σκοπός, ο πραγματικός σκοπός κάθε κοινωνίας απέναντι στην αγάπη είναι η τεκνοποίηση, η γέννηση ενός παιδιού, αν και οι άνθρωποι που είναι ερωτευμένοι δεν μπορούν να φανταστούν αυτόν τον ύπουλο τρόπο της φύσης, ο οποίος ρίχνει ένα λαμπρό πέπλο πάνω από την γενετήσια πράξη».
«Η χαρά, η ηδονή της αμοιβαίας σεξουαλικής κατοχής, δεν είναι παρά μια παγίδα. Η φύση γεμίζει τα κενά με νέα άτομα, χρησιμοποιώντας τους ανθρώπους. Κοιτάξτε δύο όντα που επιδιώκουν να ικανοποιήσουν την επιτακτική αυτή ανάγκη που ονομάζεται αγάπη. Μπορεί κανείς να δει στα μάτια τους, που γεμίζουν από σφοδρή επιθυμία, ένα νέο ον που παίρνει μορφή! Η σεξουαλική ένωσή τους, ο πόθος που τους κατακλύζει, δεν είναι παρά η ένωση δύο όντων σε ένα».
ν
Ο τάφος του Σοπενχάουερ στη Φρανκφούρτη. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις
Μετά από ένα περίπου χρόνο, η παθιασμένη αγάπη εξαφανίζεται, για να δώσει τη θέση της στη ρουτίνα και τη μονοτονία. Για το λόγο αυτό, τα δύο άτομα θα πρέπει να έχουν περισσότερα κοινά πέρα από τον πόθο για το αντίθετο φύλο, αλλιώς πηγαίνουν κατευθείαν πάνω στον τοίχο.
Σύγχρονες έρευνες έχουν επιβεβαιώσει ότι κατά την ωορρηξία, τις δύο πιο γόνιμες ημέρες του κύκλου τους, οι γυναίκες έχουν σεξουαλικές φαντασιώσεις με άλλους άνδρες, και αισθάνονται σαν να απατούν τον σύντροφό τους, αφού οι άνδρες που φαντασιώνονται είναι συνήθως λιγότερο ελκυστικοί από αυτόν.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όλες οι γυναίκες έχουν την τάση να απατήσουν τον σύντροφό τους κατά την ωορρηξία, καθώς αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους κοινωνικούς κανόνες. Από την άλλη μεριά, είναι κάτι φυσικό, και η τάση αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η βούληση της φύσης να εξασφαλίσει ότι θα γεννηθούν εύρωστα και υγιή παιδιά.
ν
Η βούληση για ζωή
Στον Σοπενχάουερ έκανε εντύπωση το γεγονός ότι οι πριν από αυτόν φιλόσοφοι λίγο είχαν εντυπωσιαστεί από την πίεση που ασκεί η σεξουαλική επιθυμία πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό. Γράφει χαρακτηριστικά:
«…ο καθένας πρέπει να μένει έκπληκτος που ένα πράγμα [το σεξ] το οποίο παίζει ένα τόσο σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ζωή έχει μέχρι τώρα πρακτικά παραμεληθεί από το σύνολο των φιλοσόφων, και στέκει μπροστά μας σαν ανεπεξέργαστο και ακατέργαστο υλικό».
Πρόκειται για τη δύναμη που ο φιλόσοφος αποκαλεί Wille zum Leben (θέληση για ζωή). Την όρισε ως μια εγγενή ώθηση εντός των ανθρώπινων όντων –και των πλασμάτων γενικά– να παραμείνουν ζωντανά μέσω της αναπαραγωγής.
Ωστόσο, ο Σοπενχάουερ δεν θεβρεί την αγάπη ως κάτι ασήμαντο ή τυχαίο, αλλά, αντίθετα, ως μια αστείρευτη δύναμη, η οποία, αν και αθέατη μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, επεμβαίνει αλλάζοντας δραματικά τη μορφή του κόσμου.
«Ο απόλυτος σκοπός όλων των υποθέσεων αγάπης… είναι πιο σημαντικός από κάθε άλλο σκοπό στη ζωή του ανθρώπου και γι’ αυτό αξίζει τη μέγιστη σοβαρότητα με την οποία καθένας τον επιδιώκει. Αυτό το οποίο σχεδιάζεται μέσω των υποθέσεων αυτών δεν είναι τίποτε άλλο παρά η σύνθεση της επόμενης γενιάς».
Αυτές οι ιδέες υπήρξαν προοίμιο της δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης, καθώς και των φροϋδικών εννοιών πάνω στη λίμπιντο και το ασυνείδητο.
Οι απόψεις του γερμανού φιλοσόφου για τη βούληση, τα κίνητρα και τις επιθυμίες, καθώς και ο αφοριστικός τρόπος γραφής του επηρέασαν πολλούς ανθρώπους του πνεύματος όπως ο Νίτσε, ο Βάγκνερ, ο Βιτγκενστάιν, ο Αϊνστάιν, ο Φρόυντ και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
ν
Αποφθέγματα
Τα αποφθέγματα του Σοπενχάουερ δεν στερούνται χιούμορ. Λέει, για παράδειγμα, αναφερόμενος στο γυναικείο φύλο: «Γενικά, οι γυναίκες πολύ λίγο επηρεάζονται από την ωραιότητα, ιδίως του προσώπου. Εκείνο που συντελεί στην κατάκτησή τους είναι η σωματική δύναμη και η τόλμη του άνδρα».
Και συνεχίζει: «Η όμορφη γυναίκα είναι στολίδι, αλλά η καλή θησαυρός». «Κάθε ερωτικό συναίσθημα, όσο αιθέριο κι αν είναι, έχει τις ρίζες του στο φυσικό γενετήσιο ένστικτο». «Οι γυναίκες ενδόμυχα σκέπτονται ότι οι άνδρες δημιουργήθηκαν για να κερδίζουν χρήματα και αυτές να τα ξοδεύουν».
Για την αγάπη: «Την αληθινή αγάπη τη συνοδεύει αληθινή φιλία».
Για τον ανθρώπινο εγωισμό: «Ο εγωισμός είναι τόσο μεγάλους, που η υφήλιος ολόκληρη δεν μπορεί να τον χωρέσει. Γιατί αν έμπαινε στον καθένα το δίλημμα να επιλέξει ανάμεσα στην εκμηδένιση του σύμπαντος και στη δική του προσωπική καταστροφή, δεν είναι ανάγκη να πω εγώ ποια θα ήταν η επιλογή του».
Για τον θάνατο: «Ο θάνατος είναι ένα δαιμόνιο που εμπνέει, ο μουσηγέτης της φιλοσοφίας. Χωρίς αυτόν, δύσκολα θα μπορούσε να φιλοσοφήσει ο άνθρωπος».
ν
Διάσημη ρήση
«Η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας αγώνας για την ύπαρξη, με τη βεβαιότητα ότι στο τέλος θα νικηθούμε».
ν
< Επιστροφή στο κυρίως άρθρο