Ο τριπλός έλεγχος του Σωκράτη που πρέπει να γίνει κανόνας στη ζωή μας
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΟΦΙΑΣ
Posted by Youmagazine Staff
Η εύρεση της αλήθειας είναι πολλές φορές δύσκολη, γίνεται όμως εύκολη αν ακολουθήσουμε την τριπλή δοκιμασία του Σωκράτη σε καθετί που ακούμε.
Σκηνή από το Συμπόσιο του Πλάτωνα, με τον Σωκράτη και τον Αλκιβιάδη. Πίνακας του Φρανσουά-Αντρέ Βενσάν (1776). Πηγή: Wikimedia Commons
ν
ΠΑΤΕΡΑΣ της διαλεκτικής και ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές όλων των εποχών ήταν ο Σωκράτης Σωφρονίσκου (479-399). Ο Σωκράτης είναι γνωστός για δύο πράγματα: πρώτον, για το ότι πίστευε ότι δεν γνωρίζει τίποτα (εν οίδα ότι ουδέν οίδα, ένα μόνο ξέρω ότι δεν ξέρω τίποτα) και δεύτερον για το ότι, μη ικανοποιημένος από τις δοξασίες των ανθρώπων, έψαχνε να βρει την αλήθεια.
Πράγματι, κατοικώντας σ’ έναν κόσμο αενάως μεταβαλλόμενων μορφών, όπου όλα είναι φθαρτά και θνητά και τίποτα δεν μένει όπως είναι, ο άνθρωπος καταλήγει να γίνει ένας δοξομιμητής. Ζει με υποκειμενικές γνώμες, εικασίες και αυθαίρετες θεωρίες και απόψεις, μακριά από την πραγματικότητα.
Επειδή ακριβώς ο Σωκράτης θεωρούσε ότι δεν γνωρίζει τίποτα, έβαζε κάθε φορά τα δυνατά του να προσεγγίσει την αλήθεια. Η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ονομάστηκε διαλεκτική. Διαλεκτική είναι η αναλυτική τέχνη με την οποία σταματάς να μιμείσαι τα εις εαυτόν φαινόμενα, ή για να το πούμε απλά, σταματάς να είσαι ικανοποιημένος με αυτό που οι άλλοι σου μεταφέρουν ως «αλήθεια».
Η μέθοδος μπορεί να παρομοιαστεί με το ξεφλούδισμα ενός κρεμμυδιού. Αρχίζει να αφαιρείς τη φλούδα του κρεμμυδιού και τις αλλεπάλληλες στρώσεις της σάρκας του, μέχρι να φτάσεις στον πυρήνα του. Όταν φτάσεις εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτε άλλο να ξεφλουδίσεις, τότε αυτή η καρδιά του κρεμμυδιού, ο πυρήνας του, είναι η αλήθεια.
Η τεχνική αυτή του Σωκράτη (ο ίδιος την αποκαλούσε μαιευτική, από το επάγγελμα της μητέρας του που ήταν μαία), παρουσιάζεται με άφθαστο δραματουργικό τρόπο στους διαλόγους του Πλάτωνα.
Συζητώντας ένα σύνθετο ζήτημα, ο Σωκράτης το απογύμνωνε σταδιακά από όλα τα στοιχεία και τις απόψεις που είχαν προστεθεί με τον καιρό και το καθιστούσαν περίπλοκο, έως ότου έφτανε στην καρδιά του ζητήματος, που δεν μπορούσε να αναλυθεί άλλο. Έτσι, έφτανε στην αλήθεια, χωρίς να κάνει υποθέσεις.
Για να φέρουμε ένα παράδειγμα, με αφορμή τον γνωστό μύθο της αρπαγής της Ελένης από τον Πάρι, που αποτέλεσε την αιτία του Τρωικού πολέμου, μπορεί κάποιος να γράψει έπη, τραγωδίες και να κάνει πολλές υποθέσεις, μπολιάζοντας τον μύθο με πολλά άλλα στοιχεία.
Το ερώτημα, όμως, είναι ένα: γιατί έκλεψε την Ελένη ο Πάρις; Για να κοιμηθεί μαζί της, για να εκπληρώσει τον έρωτά του.
Ο Σωκράτης εφάρμοζε την διαλεκτική τόσο στους διανοητικούς ακροβατισμούς με τους διανοούμενους της εποχής του, όσο και σε απλά θέματα της καθημερινής ζωής.
ν
Προτομή του Σωκράτη (479-399).
ν
Μια μέρα, εκεί που ο Σωκράτης έκανε τη βόλτα του στην Αγορά, συνάντησε κάποιον γνωστό του, ο οποίος του ανακοίνωσε ότι έχει να του πει κάτι πολύ σημαντικό που άκουσε για κάποιον από τους μαθητές του.
Ο Σωκράτης του είπε ότι θα ήθελε, πριν του πει τι είχε ακούσει, να κάνουν τη δοκιμή του «τριπλού ελέγχου».
«Τριπλός έλεγχος;», ρώτησε με απορία ο γνωστός του.
«Ναι, πριν μου πεις τι άκουσες για το μαθητή μου, θα ήθελα να κάτσουμε για ένα λεπτό και να ξεκαθαρίσουμε αυτό που θέλεις να μου πεις, περνώντας το από τρία σουρωτήρια», του εξήγησε ο Σωκράτης.
Ακολούθησε ο εξής διάλογος:
«Το πρώτο σουρωτήρι είναι αυτό της ΑΛΗΘΕΙΑΣ. Είσαι εντελώς βέβαιος ότι αυτό που πρόκειται να μου πεις είναι αλήθεια;»
«Εεε… όχι ακριβώς, απλά το άκουσα…»
«Άρα δεν έχεις ιδέα αν αυτό που θέλεις να μου πεις είναι αλήθεια ή ψέματα. Ας δοκιμάσουμε τώρα το δεύτερο σουρωτήρι, αυτό της ΚΑΛΟΣΥΝΗΣ. Αυτό που πρόκειται να μου πεις για τον μαθητή μου, είναι κάτι καλό;»
«Όχι, το αντίθετο μάλλον…»
«Άρα, θέλεις να μου πεις κάτι κακό για τον μαθητή μου, αν και δεν είσαι καθόλου βέβαιος ότι είναι αλήθεια.
»Ας δοκιμάσουμε τώρα το τρίτο σουρωτήρι. Αυτό της ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ. Αυτό που θέλεις να μου πεις για τον μαθητή μου, είναι κάτι που μπορεί να μου φανεί χρήσιμο σε κάτι;»
«Όχι, δεν νομίζω…»
«Ε, τότε ευλογημένε, αφού αυτό που θες να μου πεις, δεν είναι ούτε αλήθεια, ούτε καλό, ούτε χρήσιμο, γιατί θα πρέπει να το ακούσω;»
Ο γνωστός του έφυγε ντροπιασμένος έχοντας πάρει ένα καλό μάθημα.
Αυτόν τον τριπλό έλεγχο –της αλήθειας, της καλοσύνης και της χρησιμότητας– αν τον ασκούμε στη ζωή σας δεν θα πέσουμε ποτέ έξω.
ν
