Τα χρυσά διαβατήρια των Ορφικών για τον Παράδεισο
ΑΡΧΑΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
Τα χρυσά διαβατήρια διασφάλιζαν ότι ο ταξιδιώτης που έφευγε από εδώ, θα είχε μια θέση στα Ηλύσια Πεδία, τον Παράδεισο των αρχαίων Ελλήνων.
Χρυσό έλασμα με οδηγίες προς τον νεκρό ν’ αποφύγει το λευκό κυπαρίσσι που βρίσκεται δεξιά και να πει ότι είναι παιδί της Γης και του αστερόεντος ουρανού. Image: Supplied
ν
ΠΟΙΟΣ είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλίσεις μια θέση στον Παράδεισο; Για ορισμένους αρχαίους Έλληνες η απάντηση ήταν θάβοντας τον νεκρό μαζί με ένα χρυσό έλασμα που είχε πάνω του χαραγμένους στίχους των Ορφικών. Όταν κάποιος βρισκόταν στον Άδη, αυτό χρησίμευε ως διαβατήριο που επιβεβαίωνε την ταυτότητα του νεκρού, καθώς και την αγνότητά του, όταν θα παρουσιαζόταν μπροστά στους θείους δικαστές, τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Αιακό. Προστάτευε επίσης τον νεκρό από τυχόν κακά που θα μπορούσαν να τον στοιχειώσουν στην πορεία του στον Κάτω Κόσμο.
Για τους αρχαίους Έλληνες, ο Παράδεισος ή Ηλύσια Πεδία, ήταν μόνο ένα μέρος από τα πολλά που είχε ο Άδης. Βασιλείς του Άδη, δηλαδή του αόρατου κόσμου, ήταν ο Πλούτωνας και η Περσεφόνη. Μόνο ήρωες και ημίθεοι, όπως ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ορφέας και ο Οδυσσέας μπορούσαν να μπουν ζωντανοί στον Άδη, μέσα από σπηλιές και μυστικές υπόγειες τοποθεσίες. Εκεί έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον Κέρβερο, τον τρικέφαλο σκύλο του Άδη.
Ωστόσο, δεν υπήρχαν εκεί βασανισμοί και τιμωρίες σαν αυτές που αναφέρει η Κόλαση του Δάντη. Όσοι είχαν διαπράξει φόνο κρατούνταν σε ένα μέρος και μια φορά το χρόνο παρουσιάζονταν μπροστά στα θύματά τους και τα παρακαλούσαν να τους συγχωρέσουν. Αν λάμβαναν συγχώρεση, τότε μεταφέρονταν στα Ηλύσια Πεδία. Διαφορετικά, επέστρεφαν πίσω μέχρι την επόμενη χρονιά. Η πιο σκληρή φυλακή ήταν ο Τάρταρος, ένας κοσμικός λάκκος, στον οποίο ρίχνονταν οι άθεοι και αυτοί που πρόσβαλλαν τους θεούς.
Το βασίλειο των νεκρών είναι διαιρεμένο σε επτά μέρη. Στο πρώτο πήγαιναν οι ψυχές των βρεφών, όσα πέθαιναν στη γέννα και δεν είδαν το φως του ήλιου στη γη. Στο δεύτερο οι ψυχές όσων έχουν καταδικαστεί άδικα από διεφθαρμένους δικαστές. Στο τρίτο οι ψυχές εκείνων που αυτοκτόνησαν από απελπισία. Στο τέταρτο οι ψυχές εκείνων που πέθαναν από έρωτα. Στο πέμπτο οι ψυχές εκείνων που σκοτώθηκαν στον πόλεμο. Στο έκτο ήταν ο Τάρταρος, όπου οι Ερινύες τιμωρούσαν τους ασεβείς και τους άθεους. Τέλος, στο έβδομο τμήμα βρίσκονται τα Ηλύσια Πεδία, ο Παράδεισος, η κατοικία των Μακάρων.
ν
Πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό (Jean-Baptiste-Camille Corrot) με τον Ορφέα να προσπαθεί να φέρει την Ευρυδίκη από την κόσμο των νεκρών στον κόσμο των ζωντανών. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Τα χρυσά διαβατήρια δίνονταν σε όσους είχαν μυηθεί στη θρησκεία των Ορφικών και στα μυστήρια του πάσχοντος θεού Διόνυσου. Ο Διόνυσος κατασπαράχτηκε από τους Τιτάνες, οι οποίοι έκοψαν το σώμα του σε πολύ μικρά κομμάτια και τα μοίρασαν στους ανθρώπους, ώστε κάθε άνθρωπος να έχει μέσα του, έστω και μικρή, την ιδιότητα του θεού. Παρ’ όλο που ο Διόνυσος είχε συμφωνήσει να θυσιαστεί για την σωτηρία των ανθρώπων, διαπράχθηκε αμάρτημα που βαρύνει όλους τους ανθρώπους.
Αυτή ήταν η βασική διδασκαλία των Ορφικών, της μυστηριακής θρησκείας που εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο τον 6ο αιώνα π.Χ. Με τους θιάσους των μυημένων και τη διδασκαλία για την αθανασία της ψυχής, προχώρησαν σε μια ριζική αναμόρφωση των μυστηρίων του θεού Διόνυσου, δίνοντάς τους μια καθαρά πνευματική προοπτική.
Το τελετουργικό του ορφισμού περιλάμβανε νηστείες, καθαρμούς, καθαρότητα βίου, αποχή από βρώση κρέατος και πολλούς εξορκισμούς. Το ζητούμενο μέσα απ’ όλα αυτά ήταν η τελική απαλλαγή από τον κύκλο των διαρκών μετενσαρκώσεων, μετέχοντας σε μια διαρκή μυστηριακή ζωή αποτέλεσμα της οποίας ήταν ο τέλειος εξαγνισμός και η αποκατάσταση της ψυχής στην πρότερη μακάρια κατάστασή της μέσα στην θεία πληρότητα-αθανασία.
Μόνο οι μύστες ήταν καθαροί, απαλλαγμένοι από την αμαρτία και το προπατορικό αμάρτημα, και τα χρυσά διαβατήρια ήταν η απόδειξη. Στα λατινικά, τα χρυσά ελάσματα με τις οδηγίες ονομάζονταν lamellae. Χρονικά τοποθετούνται στον τέταρτο και τρίτο π.Χ. αιώνα και τα περισσότερα ανακαλύφθηκαν σε τάφους. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί κάπου σαράντα ελάσματα σε όλη την ελληνόφωνη Μεσόγειο ‒ από το νησί της Κρήτης έως την ηπειρωτική περιοχή της Θεσσαλίας στη βόρεια Ελλάδα, καθώς και στη Μεγάλη Ελλάδα (Magna Graecia), δηλαδή τη Νότια Ιταλία και Σικελία που είχαν αποικιστεί από τους αρχαίους Έλληνες.
ν
Ο Ορφέας με την κιθάρα του, συνοδευόμενος από άγγελο, παρακαλεί την Περσεφόνη να αναστήσει την Ευρυδίκη. Αναπαράσταση από ερυθρόμορφο αγγείο της Απουλίας (350 π.Χ.). Image: Supplied
ν
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΚΟΣΜΟ
Τα χρυσά ελάσματα των Ορφικών είχαν πάνω τους χαραγμένες σαφείς οδηγίες σχετικά με το ταξίδι του νεκρού στον άλλο κόσμο. Ένα από αυτά ζητούσε από τον νεκρό, αφού προσπεράσει μια πηγή κι ένα λευκό κυπαρίσσι στα δεξιά, να προχωρήσει προς τη Λίμνη της Μνημοσύνης, λέγοντας τα ακόλουθα λόγια:
ν
«Είμαι παιδί της Γης και του έναστρου Ουρανού.
Στέγνωσα απ’ τη δίψα και πεθαίνω∙ γι’ αυτό δώστε μου γρήγορα
κρύο νερό, απ’ αυτό που κυλάει απ’ της Μνημοσύνης τη λίμνη».
ν
Το έλασμα προέρχεται από την Πετηλία, την αρχαία ελληνική πόλη στην Καλαβρία της Ιταλίας. Σε ένα άλλο χρυσό έλασμα, από το γειτονικό Ιππώνιο, βρίσκουμε τη συνέχεια:
ν
«Κι οι βασιλιάδες που είναι κάτω από τη γη θα σε σπλαχνιστούν,
και θα σου δώσουν να πιεις από τη λίμνη της Μνημοσύνης.
Και τότε σύντομο δρόμο παίρνεις ιερό, που και άλλοι
μύστες και βακχευτές ξακουστοί πορεύονται».
ν
Και στα δύο αποσπάσματα παρατηρούμε ότι μνημονεύεται η λίμνη της Μνημοσύνης. Ποια είναι η λίμνη της Μνημοσύνης; Σύμφωνα με τους Ορφικούς, ισοδυναμούσε με τη λίμνη της Αθανασίας, γιατί όποιος έπινε από το νερό της θυμόταν τα πάντα.
Όπως ξέρουμε από τον Πλάτωνα και την μυθολογική παράδοση, ο άνθρωπος όταν έρχεται στον κόσμο πίνει από το νερό της Λησμονιάς (Λήθης) για να ξεχάσει τα όσα είδε και έζησε στον άλλο κόσμο. Και όταν πεθαίνει, πίνει πάλι από το νερό της Λησμονιάς για να ξεχάσει τα βάσανα και τις κακουχίες που έζησε στη γη. Επομένως, δεν θυμάται ποιος είναι ούτε τι ήρθε να κάνει στον κόσμο. Αντίθετα, η διαρκής μνήμη προσφέρει στον άνθρωπο αθανασία.
ν
Χρυσά ελάσματα των Ορφικών από τον 4ο αιώνα π.Χ. Image: Supplied
ν
Αυτή η διαρκής μνήμη ή Μνημοσύνη είναι η μητέρα των Μουσών ‒ των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Γι’ αυτό το λόγο ο Πλάτωνας έλεγε ότι η γνώση είναι ανάμνηση.
Ο άνθρωπος που θυμάται ποιος είναι, που δεν ξέχασε τον αληθινό εαυτό του, δεν πεθαίνει ποτέ. Αντίθετα, εκείνος που ξέχασε τον εαυτό του, θα φτιάξει στη θέση του έναν άλλο, μια persona, έναν εαυτό ξένο, που τον ντύνει με ικανότητες, τον αναπτύσσει και τον τελειοποιεί, έτσι που ορισμένες φορές γίνεται εκθαμβωτικά μεγάλος. Όμως αυτός ο εαυτός είναι φθαρτός, είναι ένα όχημα που μπορεί να εξυπηρετεί τον άνθρωπο, αλλά κάποια στιγμή θα πεθάνει και τότε μαζί του πεθαίνει κι ο άνθρωπος, γιατί ξέχασε τον αληθινό του εαυτό και ταυτίστηκε με τον ξένο.
Βέβαια δεν είναι εύκολο να μάθεις τον εαυτό σου. Όπως αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος, ο Θαλής πίστευε ότι τρία είναι τα πιο δύσκολα πράγματα στον κόσμο. Αυτό που παρουσιάζει τη μικρότερη δυσκολία είναι να μάθεις το σύμπαν και όλα όσα αυτό περιέχει. Το αμέσως επόμενο σε δυσκολία είναι να μάθεις τον άνθρωπο που είναι δίπλα σου. Και το δυσκολότερο όλων είναι να μάθεις τον εαυτό σου.
Για να μάθεις ποιος είσαι πρέπει να θυμηθείς – να πιεις νερό από τη λίμνη της Μνημοσύνης.
Μνημοσύνη είναι η μνήμη, αλλά όχι η μνεία, δηλαδή η ανάμνηση. H μνήμη είναι το γενικό, ενώ η μνεία, η ανάμνηση ενός πράγματος, γεγονότος ή προσώπου, είναι το ειδικό. Ως εκ τούτου η μνήμη εμπεριέχει την ικανότητα της ανάμνησης, η ανάμνηση όμως δεν είναι μνήμη καθολική. Όπως διευκρινίζει το λεξικό του Aμμώνιου (Περί ομοίων και διαφόρων λέξεων, 324), «ο μεν γαρ μιμνησκόμενος ου πάντως και μέμνηται, ο δε μεμνημένος πάντως και μιμνήσκεται». Δηλαδή, αυτός που μπορεί και θυμάται δεν σημαίνει ότι έχει και μνήμη, ενώ αυτός που έχει μνήμη μπορεί και θυμάται.
Αν καταφέρεις να θυμηθείς τον εαυτό σου, αυτή δεν είναι μια ακόμη πληροφορία που καταχωρείται στον εγκέφαλο μαζί με τις άλλες. Είναι μια μεταμορφωτική πορεία προς το φως. Τότε μπορείς να αγγίξεις τις ψυχές των ανθρώπων, δίνοντάς τους τη δυνατότητα μέσω της διερευνητικής ματιάς να γίνουν καλύτεροι ή να μάθουν την αλήθεια.
ν
© 2020 Youmagazine.gr
ν
