15 Αυγούστου: Η γιορτή της παρθένου Αρτέμιδος
ΑΡΧΑΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τον δεκαπενταύγουστο στις όχθες της λίμνης Νέμι την Αρτέμιδα (Σελήνη), τη δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα (Ήλιου).
Η Νύμφη των Συρακουσών οδηγεί άγρια ζώα στο ναό της Αρτέμιδος. Φρέντερικ Λέιτον (1866). Πηγή: Wikimedia Commons
ν
H ΘΕΑ Άρτεμις (λατ. Diana) ήταν κόρη του Δία και της Λητούς, δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα, βασίλισσα των βουνών και των δασών, θεά του κυνηγιού, προστάτιδα των μικρών παιδιών και ζώων. Ήταν αειπάρθενος, καθώς μαζί με την Αθηνά και την Εστία ήταν οι μόνες θεές που πάνω τους δεν είχε δύναμη η Αφροδίτη (που είχε υποτάξει το σύνολο θεών και ανθρώπων).
Η γέννηση της θεάς τοποθετείται στο νησί Ορτυγία (το αρχαίο όνομα της νήσου Δήλου), στους πρόποδες του βουνού Κύνθος, εξ ου και ο λόγος που μερικές φορές η θεά αναφέρεται και ως Κυνθία. Σ’ αυτό το άγονο πετρονήσι και μετά από φοβερές ταλαιπωρίες και περιπλανήσεις είχε καταφύγει η έγκυος Λητώ προκειμένου να κρυφτεί και να προφυλαχτεί από την καταδιωκτική μανία της νόμιμης συζύγου του Δία, της Ήρας. Εκεί και με τη βοήθεια όλων των γυναικείων θεοτήτων (εκτός της Ήρας) ήρθε στο φως η Άρτεμις και λίγο αργότερα ο αδελφός της Απόλλωνας.
Από τις πρώτες κιόλας ώρες της γέννησής της η θεά παίρνει πρωτοβουλίες. Αν και νεογέννητο βρέφος, βοηθά την εξουθενωμένη μητέρα της να ξεγεννήσει και το δεύτερο παιδί της, τον Απόλλωνα, και ταυτίζεται με τον τρόπο αυτόν με την Ειλειθΰια, από το ελεύθω+υιός, δηλαδή μαμμή, και άρα τη θεά του τοκετού.
Πανέμορφη και πανέξυπνη η Άρτεμις, είχε από πολύ νωρίς κερδίσει την εκτίμηση των άλλων θεών. Ήδη από τα τρία της χρόνια είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις, που αφορούσαν την ενδυμασία της, τον εξοπλισμό της και την ακολουθία της στην πιο αγαπημένη της ενασχόληση, το κυνήγι. Ήταν παιδί που ήξερε τι ήθελε και πραγματικά σταθερό και άκαμπτο στις αποφάσεις του.
Ο Δίας τη θαύμαζε για την επιμονή της και, λόγω της ευστροφίας της, της έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη και ικανοποιούσε όλες της τις επιθυμίες. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ζήτησε η Άρτεμη σαν δώρο από τον πατέρα της ήταν η αιώνια αγνότητα και παρθενία. Πιστή και σταθερή σ’ ό,τι ζητούσε και τη δέσμευε, η παρθενική θεά δε σπίλωσε ποτέ ούτε το ήθος της ούτε και τον χαρακτήρα της.
Σοβαρή και περήφανη, διατήρησε την αγνότητά της περιφρονώντας ερωτικές πολιορκίες και επιθέσεις. Αφοσιωμένη στο κυνήγι και τη φύση, αδιαφόρησε για τις χαρές του γάμου και τις απολαύσεις του έρωτα. Με επιβολή και αυστηρότητα απαίτησε την αθωότητα και την παρθενικότητα όχι μόνο του εαυτού της, αλλά και των Νυμφών που την περιστοίχιζαν και επίσης αυτών που με τις υπηρεσίες τους την τιμούσαν.
ν
Τιντορέττο: Η Παναγία των άστρων (1575/1585). Λάδι σε καμβά. Ralph and Mary Booth Collection. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Όπως ο Απόλλωνας, ως Φοίβος, είναι σύμβολο του ακτινοβόλου Ήλιου, η Άρτεμη είναι σύμβολο της Σελήνης. Οι Ρωμαίοι την τιμούσαν με το όνομα Ντιάνα, ενώ οι Ετρούσκοι με το όνομα Αρτούμες. Στο Λάτσιο, 30 χλμ. νοτίως της Ρώμης, υπάρχει οικισμός και μια λίμνη με το όνομα Νέμι (λατ. Nemorensis Lacus και Speculum Dianae, δηλαδή ο καθρέπτης της Ντιάνα).
Η λίμνη ήταν αφιερωμένη στην Αρτέμιδα (Σελήνη) και κάθε καλοκαίρι γίνονταν εκεί προς τιμή της τα Νεμοράλια (νέμος = άλσος) κατά την πανσέληνο του Αυγούστου. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες πήγαιναν εκεί το καλοκαίρι για να δροσιστούν, αλλά και για να πάρουν μέρος στις εορτές (13-15 Αυγούστου) των Νεμοραλίων. Με αυτό τον τρόπο εδραίωναν τη θέση τους, δείχνοντας ότι είναι σε αρμονία με τα άστρα και με την αέναη ζωτική δύναμη της Γης.
Οι Ρωμαίοι συνέδεαν τις γιορτές του δεκαπενταύγουστου, την πιο θερμή περίοδο του έτους, με την ανατολή του Σείριου, του λαμπρότερου άστρου στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός, αλλά και γενικότερα του λαμπρότερου άστρου στον ουρανό. Μάλιστα, απέδιδαν την επιπλέον αύξηση της θερμοκρασίας αυτή την περίοδο (τα λεγόμενα «κυνικά καύματα») στην υποτιθέμενη προσθήκη της ακτινοβολίας του Σείριου σε εκείνη του Ήλιου.
Για το λόγο αυτό οι πιστοί και οι πιστές που έπαιρναν μέρος στις τελετές έφεραν πυρσούς, δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο την πρόθεσή τους να φύγουν από τον γήινο κόσμο που είναι φορτωμένος με ασθένειες και θάνατο και να καταφύγουν στον αιώνιο κόσμο του ιερού, «στο νησί των Μακάρων, όπου το δροσίζουν οι αύρες του ωκεανού και χρυσά λουλούδια αστραποβολούν, άλλα πάνω στη γη και άλλα στο νερό», όπως λέει ο Πίνδαρος (Ολυμπιόνικοι, 2.61-2.80).
Με την επικράτηση του χριστιανισμού, οι γιορτές αυτές υιοθετήθηκαν από τους Καθολικούς και έγιναν η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), που τιμάται σήμερα σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο.
ν
Η λίμνη Νέμι σε απεικόνιση του 8ου αιώνα, από τον ζωγράφο John Robert Cozens. Στο μέρος αυτό γίνονταν τον δεκαπενταύγουστο οι γιορτές της Diana Nemorensis, δηλαδή της Αρτέμιδος των δασών. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
