Οι γυναίκες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
ΙΣΤΟΡΙΑ | 1/4
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
ν
Σουλιώτισσες, Μεσολογγίτισσες, Μανιάτισσες, Χιώτισσες, Μοραΐτισσες, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους
Η συμμετοχή των γυναικών στην Ελληνική Επανάσταση δεν είχε μόνο τη μορφή της ηθικής υποστήριξης προς τους άνδρες, στους αιματηρούς αγώνες τους εναντίον των Τούρκων. Κάποιες γυναίκες συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για την ελευθερία, καταβάλλοντας μεγαλύτερο τίμημα απ’ ότι οι άνδρες.
Οι γυναίκες του Σουλίου στη βόρεια Ελλάδα ήταν οι πρώτες που πήραν μέρος στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία, συμμετέχοντας σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, αρχικά σε ρόλο βοηθητικό, στη συνέχεια όμως πολεμώντας με όπλα ακόμη και με πέτρες.
ν
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ που ξεχώρισαν πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 επέβαλαν ανεπίσημα την ισότητα των φύλων στο πεδίο της μάχης. Με το απαράμιλλο θάρρος τους, την αξιοθαύμαστη γενναιότητα, τις περιπέτειες και τις θυσίες τους αποτελούν αξεπέραστα σύμβολα δυναμισμού και πατριωτισμού που συνεχίζουν να εμπνέουν σε εθνικά κρίσιμες περιόδους, κάτι που οι ιστορικοί και οι βιογράφοι της εποχής δεν κατέγραψαν στην ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Και όμως, είναι χιλιάδες οι γυναίκες που πολεμώντας τους κατακτητές είτε με τα όπλα, είτε με ξύλα, δρεπάνια, κλαδευτήρια και πέτρες, βρήκαν ηρωικό θάνατο, γνωστές και άγνωστες στην Ιστορία.
Πολέμησαν με δύναμη και ψυχή ελληνική. Οι γυναίκες αυτές ήξεραν να κρατήσουν ψηλά τον ηρωικό κλήρο που τους έλαχε, προτιμώντας να θυσιάσουν τη ζωή τους, παρά να προδώσουν την παράδοση που κληρονόμησαν. Δεν ήθελαν μια ζωή ταπεινωμένη. Τις χαρακτήριζε η περηφάνια, το σθένος και η ευψυχία. Ένδοξα παραδείγματα αποτελούν οι Σουλιώτισσες, οι Μεσολογγίτισσες, οι Μανιάτισσες.
Μπορεί η Ιστορία να στέκεται στις γυναίκες-σύμβολα, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους, όμως υπήρξαν και άλλες ηρωίδες, τα ονόματα των οποίων αξίζει να μνημονεύσουμε: Λένω Μπότσαρη, Χάιδω Γιαννάκη-Σέχου, Σταυριάνα Σάββαινα, Δέσπω Σέχου-Μπότση (ή Δέσπω), Μόσχω Λάμπρου Τζαβέλα, Δέσπω Φώτου Τζαβέλα (ή Τζαβέλαινα), Αλεφαντώ η Μεσολογγίτισσα, Δόμνα Βισβίζη, Χαρίκλεια Δασκαλάκη η Κρητικιά, Μαριγώ Ζαραφοπούλα από την Κωνσταντινούπολη, Αντωνούσα Καστανάκη η Οπλαρχηγός, Κυρά-Θανάσω Αντωνοπούλου από τη Δημητσάνα. Ο κατάλογος είναι μακρύς.
ν
Οι Σουλιώτισσες
Οι γυναίκες του Σουλίου στη βόρεια Ελλάδα ήταν οι πρώτες που πήραν μέρος στον Αγώνα, συμμετέχοντας σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, αρχικά σε ρόλο βοηθητικό, στη συνέχεια όμως πολεμώντας με το σπαθί στο χέρι, ακόμη και με πέτρες. Και όταν η τιμή τους τέθηκε σε κίνδυνο, προτίμησαν να πεθάνουν από το να υποδουλωθούν. Έτσι, όταν τα εκστρατευτικά σώματα του Αλή Πασά κατέστειλαν το κίνημα των Σουλιωτών και περικύκλωσαν τα εναπομείναντα γυναικόπαιδα, που είχαν καταφύγει στη Μονή του Ζαλόγγου, οι περήφανες Σουλιώτισσες, προκειμένου να μην υποστούν την αιχμαλωσία και άλλους εξευτελισμούς, αποφάσισαν να ριφθούν στον παρακείμενο γκρεμό μαζί με τα βρέφη που κρατούσαν στην αγκαλιά τους.
Την αρχή έκανε η Λένω, κόρη του Νότη Μπότσαρη, καθώς μετέφερε στους ώμους της την τραυματισμένη μητέρα της. Βλέποντας ότι κινδύνευαν να συλληφθούν, έριξε τη μητέρα από έναν βράχο στον ποταμό Αχελώο και κατόπιν έπεσε και η ίδια.
Έτσι δημιουργήθηκε ο περίφημος «Χορός του Ζαλόγγου» το Δεκέμβριο του 1803 (με το παλαιό ημερολόγιο). Αντί να ζήσουν μια άθλια ζωή και να υποστούν ατίμωση ως αιχμάλωτες των Τούρκων, οι γυναίκες του Σουλίου ρίχτηκαν πάνω στα ίδια βράχια στα οποία κάποτε είχαν σταθεί όρθιες πετώντας πέτρες στους Τούρκους, καλώντας με αυτό τον τρόπο την Ιστορία μάρτυρα στη θυσία τους.
ν
Ary Scheffer: “Ο χορός του Ζαλόγγου” (1827). Μουσείο Λούβρου. Wikimedia Commons
ν
Εκείνη την εποχή ο εξευτελισμός των γυναικών χρησιμοποιείτο από τον Αλή Πασά ως μέσο αντιμετώπισης των Σουλιωτών. Ένας από τους τρόπους εξευτελισμού ήταν και η πώληση των γυναικών ως σκλάβων, σε εποχή που το εμπόριο λευκών σκλάβων μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν νόμιμο και καταργήθηκε με φιρμάνι μόλις το 1830.
Ο πρώτος που κατέγραψε το θρυλικό αυτό γεγονός ήταν ο Πρώσος περιηγητής και διπλωμάτης Ιάκωβος Μπαρτόλντυ, που έτυχε την εποχή εκείνη (1803-1804) να βρίσκεται στα Ιωάννινα. Η έστω και πολύ περιληπτική αναφορά του στο γεγονός κρίνεται περισσότερο αντικειμενική, με δεδομένο ότι δεν ήταν και τόσο ευνοϊκός προς τους Έλληνες. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να τονίσει τη γενναιότητα των Σουλιωτών, αλλά και την αγριότητα των τμημάτων του Αλή Πασά.
Στην αναφορά του εκείνη στο έργο του «Ταξίδιον εις την Ελλάδα 1803–1804», (δημοσιεύτηκε στη γερμανική το 1805 και σε γαλλική μετάφραση το 1807), σημειώνει:
«Καμιά εκατοστή απ’ αυτούς τους δυστυχισμένους είχαν αποτραβηχτεί βόρεια της Πρέβεζας, στη Μονή του Ζαλόγγου, θεωρώντας ότι αυτή η τοποθεσία, πράγματι ισχυρή, θα μπορούσε να τους προσφέρει ένα νέο τόπο μόνιμης διαμονής. Όμως οι Τούρκοι τους επιτέθηκαν και η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή. Τριάντα εννέα γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια με τα παιδιά τους που μερικά ακόμη βύζαιναν».
Αν και ο Μπαρτόλντυ δεν διευκρινίζει αν ο θάνατος των γυναικόπαιδων ήταν αποτέλεσμα αυτοκτονίας ή θηριωδίας, το τραγικό γεγονός πέρασε στη σφαίρα του θρύλου, λαμβάνοντας μάλιστα ιδιαίτερες συγκινησιακές φορτίσεις και διαστάσεις θαυμασμού.
Πολλά χρόνια αργότερα, στη Νάουσα Ημαθίας το 1822, κατά την πολιορκία και την καταστροφή της πόλης από τους Τούρκους, αρκετές Ναουσαίες με τα παιδιά και τα μωρά τους, παίρνοντας δύναμη από τις Σουλιώτισσες, πήδηξαν όλες μαζί από τον γκρεμό, στα αφρισμένα νερά του ποταμού Αράπιτσα, βρίσκοντας ηρωικό θάνατο για να γλιτώσουν από την σκλαβιά και την ατίμωση.
ν
Νικόλαος Γύζης: Η καταστροφή των Ψαρών, 5 Ιουλίου 1824. Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Κατά την απόβαση των Τούρκων στα Ψαρά το 1824 και την περίφημη καταστροφή του νησιού, έγινε επίσης αυτο-ανατίναξη μιας ομάδας αμυνόμενων, με τη σύμφωνη γνώμη των γυναικών, όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν πλέον να αντισταθούν και ότι οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να προχωρήσουν στην αρπαγή των γυναικών και των παιδιών. Επίσης νέες γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας στη θάλασσα για να μη συλληφθούν ζωντανές.
Κατά τις επιχειρήσεις του Ελληνοτουρκικού Πολέμου στην Ήπειρο το 1897, στην ίδια περιοχή, λίγο έλειψε να επαναληφθούν σκηνές Ζαλόγγου στις 24 Απριλίου (παλαιό ημερολόγιο). Τότε οι κάτοικοι του χωριού Καμαρίνα είχαν οπλιστεί και κατέλαβαν το παλαιό οχυρό κοντά στο χωριό Ιμάμ Τσαούς, ελέγχοντας το δρόμο από Πρέβεζα προς Λούρο.
Εναντίον τους εστάλη ισχυρή δύναμη αρχικά 2 λόχων και 30 έφιππων χωροφυλάκων, αργότερα δε από την Πρέβεζα δύο τάγματα και 300 εθελοντές. Οι κάτοικοι της Καμαρίνας, μαζί με γυναίκες και παιδιά, αποσύρθηκαν από το φρούριο και υποχώρησαν αρχικά προς το χωριό τους, το οποίο όμως πυρπολήθηκε και πολλοί σκοτώθηκαν.
Κατά τη μαρτυρία κατοίκου της Καμαρίνας που διασώθηκε, οι κάτοικοι κατέφυγαν κοντά στη Μονή του Ζαλόγγου, περίπου μισής ώρας απόσταση από το χωριό. Εκεί συγκεντρώθηκαν περίπου 130 Καμαρινιώτες, άνδρες και γυναικόπαιδα, μαζί με 20 εθελοντές από άλλα μέρη, εκ των οποίων 14 Λευκαδίτες. Περικυκλώθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις και από εκατοντάδες ατάκτων Αλβανών που είχαν συγκεντρωθεί με την προοπτική της λείας.
Προς στιγμήν από τους Έλληνες μαχητές αποφασίστηκε ένα νέο Ζάλογγο και μάλιστα μια γυναίκα έπεσε από τα βράχια και σκοτώθηκε. Οι Τούρκοι εξεπλάγησαν από το γεγονός και σταμάτησαν το πυρ. Έτσι έγινε δυνατό να διαφύγουν οι περισσότερες γυναίκες με την κάλυψη του σκότους.
ν
Επόμενο: Μεσολογγίτισσες, Μοραΐτισσες, Χιώτισσες >