Οι γυναίκες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
ΙΣΤΟΡΙΑ | 2/4
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
Μεσολογγίτισσες, Μοραΐτισσες, Χιώτισσες
v
Θεόδωρος Βρυζάκης: «Η έξοδος του Μεσολογγίου», 1853. Κατά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου (10-11 Απριλίου 1826), οι γυναίκες ζωσμένες με άρματα, πολέμησαν δίπλα στους άνδρες σαν άνδρες, ενώ άλλες μέσα στη μάχη αποχαιρετούσαν τους άνδρες τους με ένα φιλί. (Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου).
ν
ΑΞΙΟΘΑΥΜΑΣΤΟ θάρρος έδειξαν και οι «ελεύθερες πολιορκημένες» Μεσολογγίτισσες, οι οποίες σε όλη τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας του προπύργιου της δυτικής Ελλάδας βοήθησαν με κάθε τρόπο στην άμυνα: μεταφορά υλικών για τα οχυρωματικά έργα, περίθαλψη των ασθενών και τραυματιών.
Φιλέλληνες πολεμιστές του Μεσολογγίου, όπως ο Αύγουστος Φαμπρ και άλλοι, έχουν απαθανατίσει ατέλειωτες σκηνές βομβαρδισμών με θύματα γυναίκες, όπως εκείνη με τις έξι φίλες που περπατούσαν μαζί και μια οβίδα έσκασε στα πόδια τους, σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας και τις έξι. Ή εκείνη με το αίμα μιας πληγωμένης μητέρας να βρέχει τα πτώματα των εννέα κοριτσιών της, τα οποία κείτονταν γύρω της. Οι Μεσολογγίτισσες όχι μόνο δε δείλιασαν, αλλά αντίθετα εμψύχωναν τους μαχητές και τους παρακινούσαν να αγωνιστούν έως το τέλος.
Όταν αποφασίζεται η ηρωική έξοδος (10 Απριλίου 1826), μετά από έναν φοβερό λιμό, ακολουθούν πολλές γυναίκες με αντρική ενδυμασία, κρατώντας από το ένα χέρι το σπαθί και από το άλλο το μωρό τους, ενώ οι άοπλες μπήκαν στη μέση της φάλαγγας μαζί με τα παιδιά τους. Αυτές οι γυναίκες είχαν την ίδια φρικτή τύχη, όπως και οι άνδρες της Εξόδου, κατά τη γνωστή φοβερή σύγχυση που επικράτησε, και όσες κατάφεραν να γυρίσουν στην πόλη αυτοκτόνησαν, σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.
Από ότι ξέρουμε από τις τόσες ηρωίδες του Μεσολογγίου λίγα ονόματα διέσωσε η Ιστορία για τις ηρωικές πράξεις τους.
Μια από τις γυναίκες του Μεσολογγίου ήταν και η Αλεφαντώ. Η ενδυμασία προσιδίαζε αυτής των αντρών. Αψηφούσε τους κινδύνους, τις κακουχίες και τις στερήσεις. Αντίθετα, εμψύχωνε τους άνδρες στον αγώνα και θυσίασε τη ζωή της για την ελευθερία και την τιμή της. Εκτός από αγωνίστρια, ήταν σύζυγος και μητέρα. Ο σύζυγός της σκοτώθηκε τον Μάιο του 1821 και νεαρά τότε η Αλεφαντώ έμεινε χήρα με μια μικρή κόρη. Όταν έγινε η έξοδος, συνελήφθη μαζί με την κόρη της και για πολλά χρόνια είχε μαρτυρική ζωή.
ν
Μοραΐτισσες
Αφήνοντας κατά μέρος τη θρυλική περίπτωση του Ζαλόγγου, βρίσκει κανείς άφθονα στοιχεία, της γυναικείας παρουσίας, στην άλλη αυτόνομη γωνιά, τη Μάνη. Ελεύθερη και αυτόνομη η ακριτική αυτή περιοχή, με ανεπτυγμένο δημοκρατικά το κοινοτικό της σύστημα, διεξάγει αδιάκοπους αγώνες για την διατήρηση της αυτονομίας της, έχοντας πετύχει μια πολύ βελτιωμένη θέση της γυναίκας στην κοινωνική ζωή. Πριν από την Επανάσταση ξεχωρίζουν η γυναίκα και οι νύφες του φοβερού Παναγιώταρου που πολεμούν Τουρκαρβανίτες και τους νικούν.
Η ξακουστή Κωνσταντινιά είναι η αχώριστη σύντροφος και συμπολεμιστής του Ζαχαριά. Η παράδοση άλλοτε μας την φέρνει σαν την μονάκριβη όμορφη κόρη ενός παπά της Κυνουρίας που τιμώρησε ο Ζαχαριάς για τις ανομίες του και άλλοτε σαν την εκδικήτρια επτά αδελφών της σκοτωμένων. Η καπετάνισσα η μάνα του Θόδωρου Κολοκοτρώνη, είναι άλλη μια ιστορική μορφή του Μοριά. Τέλος, υπάρχει η Βλαχοθανάσω που συνέδεσε το όνομά της με τη γόνιμη πατριωτική δράση του Καπετάν Μαντά, μεγάλου Κλέφτη στα μέσα του 18ου αιώνα.
ν
Είναι χιλιάδες οι γυναίκες που πολεμώντας τους κατακτητές είτε με τα όπλα, είτε με ξύλα, δρεπάνια, κλαδευτήρια και πέτρες, βρήκαν ηρωικό θάνατο, γνωστές και άγνωστες στην Ιστορία.
ν
Η γυναίκα αντάρτισσα, σύντροφος και συμπολεμιστής του Κλέφτη και αργότερα του Επαναστάτη, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Άλλες κοπέλες με φανερή την ιδιότητα του φύλου τους και άλλες μεταμφιεσμένες σε παλικάρια, στάθηκαν και αυτές δημιουργοί του αθάνατου έπους της Κλεφτουριάς.
Ανάμεσα στις Μοραΐτισσες ξεχωρίζει ο τύπος της Μανιάτισσας που συνοδεύει τον άνδρα, πολεμάει μαζί του, κουρσεύει μαζί του και γκρεμοτσακίζει τον Ιμπραήμ την κρίσιμη ώρα. Πρόκειται για την άλλη όψη του ιδίου νομίσματος της Ελληνίδας γυναίκας της Επανάστασης του 21.
ν
Χιώτισσες
Οι γυναίκες της Χίου, σύμφωνα με περιηγητές της εποχής, ήταν «ωραίες και αβρές», με «ευγενική συμπεριφορά, ιδιαίτερα απέναντι στους ξένους». «Πουθενά αλλού οι γυναίκες δεν απολαμβάνουν τόση ελευθερία κι ωστόσο καμιά κατάχρησή της δεν παρατηρείται. Εργάζονται και τραγουδάνε. Τα σκάνδαλα είναι σπάνια».
Οι σφαγές στο νησί (1822) εμπνέουν το Γάλλο ζωγράφο Ντελακρουά, που στο γνωστό του πίνακα αποτυπώνει όλη τη φρίκη αυτής της τραγωδίας. Από τους 100.000 κατοίκους στο νησί έμειναν λιγότεροι από 2.000. «Χιλιάδες γυναίκες , κορίτσια κι αγόρια πουλιόνταν κάθε μέρα στο παζάρι. Πολλά από αυτά τα δυστυχισμένα πλάσματα αυτοκτόνησαν κατά τη μεταφορά. Βλέπεις γυναίκες να μη δέχονται τροφή, μ’ όλο που μαστιγώνονταν, για να πεθάνουν από την πείνα», ανέφερε ο Άγγλος πρόξενος στη Σμύρνη Francis Werry.
ν
Ευγένιος Ντελακρουά: “Η Σφαγή της Χίου” (1824). Μουσείο Λούβρου. Wikimedia Commons
ν
Επόμενο: Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα >