Μια αρχαία οικονομική κρίση ανακαλύφθηκε… σε ρωμαϊκά νομίσματα (vid)

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Posted by Youmagazine Staff

Η ανάλυση ενός ασημένιου δηναρίου έφερε στο φως μια παρατεταμένη οικονομική κρίση την εποχή της ρωμαϊκής δημοκρατίας.

Νομίσματα του ελληνιστικού κόσμου. Πηγή: Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

v

Ο ΡΩΜΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ και φιλόσοφος Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106 π.Χ. – 43 π.Χ.)  κάνει λόγο στα Ηθικά για νομίσματα με κατώτερη αξία από αυτή που αντιπροσώπευαν. Αιώνες αργότερα, αυτή η σύντομη αναφορά πυροδότησε μια μακροχρόνια ιστορική συζήτηση – μια συζήτηση που μόλις απαντήθηκε από τα ίδια τα νομίσματα.

Όπως αποδεικνύεται, ο διάσημος ρήτορας αναφερόταν στην οικονομική κρίση που ξέσπασε στην ρωμαϊκή δημοκρατία την περίοδο μεταξύ 91 π.Χ. και 87 π.Χ., κυρίως εξαιτίας του κοινωνικού πολέμου (bellum sociale) μεταξύ της Ρώμης και των συμμάχων της στην υπόλοιπη Ιταλία.

Η αιτία του αυτού πολέμου, που ονομάζεται και Ιταλικός Πόλεμος, οφειλόταν στο ότι οι Ιταλοί σύμμαχοι ήθελαν τη ρωμαϊκή υπηκοότητα, όχι μόνο για το καθεστώς και την επιρροή που συνεπάγεται, αλλά και για το δικαίωμα ψήφου στις ρωμαϊκές εκλογές και στη διαμόρφωση της νομοθεσίας. Πίστευαν ότι έπρεπε να έχουν ίση μεταχείριση με τους Ρωμαίους, δεδομένου ότι είχαν δημιουργήσει πολιτιστικές και γλωσσικές συνδέσεις με τον ρωμαϊκό πολιτισμό και ήταν πιστοί σύμμαχοί τους για πάνω από δύο αιώνες.

Οι Ρωμαίοι αντιτάχθηκαν σθεναρά στα αιτήματά τους, και αρνήθηκαν να τους χορηγήσουν την ιθαγένεια, αφήνοντας έτσι τις κοινωνίες αυτές με λιγότερα δικαιώματα και προνόμια.

Ο πόλεμος κράτησε τέσσερα χρόνια και ενώ οι Ιταλοί σύμμαχοι δεν κέρδισαν τον αγώνα, οι Ρωμαίοι προκειμένου να τερματιστεί η σύγκρουση και να αποφευχθεί μελλοντική σύγκρουση του ίδιου είδους, ψήφισαν αρκετούς νόμους με τους οποίους οι λαοί και οι πόλεις που παρέμειναν πιστοί ή παραδόθηκαν στη Ρώμη θα λάμβαναν τη ρωμαϊκή υπηκοότητα. Μέχρι το 87 π.Χ., η ρωμαϊκή νίκη είχε ολοκληρωθεί και η ρωμαϊκή υπηκοότητα είχε επεκταθεί σε όλη τη χερσόνησο Ιταλία.

Κατά παράδοξο τρόπο, οι Ιταλοί σύμμαχοι (Ετρούσκοι, Λατίνοι, Σαμνίτες κ.ά.) έχασαν τον πόλεμο, αλλά κέρδισαν αυτό που ήθελαν.
ν

Δηνάριο του Σαμνίτη ηγέτη C. Papius Mutilus, που κόπηκε το 90 π.Χ. Η εμπρόσθια όψη απεικονίζει τον Βάκχο, ενώ η πίσω όψη δείχνει μια αλληγορία του Κοινωνικού Πολέμου, με τον Ιταλό Ταύρο να νικάει τον Ρωμαίο Λύκο. Ένα δηνάριο (δηλ. ένα δεκάρικο, όπως θα λέγαμε σήμερα) ισοδυναμούσε με δέκα ασσάρια. Το ασσάριο ήταν χάλκινο. Πηγή: Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
ν

Ο πόλεμος βύθισε τη Ρώμη σε μια κρίση χρέους, με τους πολίτες να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο βασικό νόμισμα της εποχής, το δηνάριο. Ο Κικέρων περιγράφει την οικονομική και νομισματική κρίση στο έργο του De Officiis (3:80).

«Ωστόσο, η αναφορά του Κικέρωνα είναι σκοτεινή», λέει ο αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου του Warwick, Kevin Butcher.

Και εξηγεί ότι σκοπός του Κικέρωνα δεν ήταν η παρουσίαση της οικονομικής κρίσης, αλλά η συμπεριφορά ενός πραίτορα, του Γρατιδιανού, ο οποίος πήρε τα εύσημα της αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στο νόμισμα, ενώ επρόκειτο για συλλογική προσπάθεια.

Μια άλλη θεωρία λέει ότι ο Γρατιδιανός καθόρισε τη συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ του αργυρού δηναρίου και του ορείχαλκου, καθώς τότε τα αργυρά νομίσματα ήταν νοθευμένα με χαλκό. Άλλοι υποστηρίζουν ότι εφεύρε μια μέθοδο για τον εντοπισμό πλαστών δηναρίων και έτσι αποκατέστησε την εμπιστοσύνη στο νόμισμα.
ν

Απεικόνιση ενός αργυραμοιβού στην αρχαία Ρώμη. Πηγή: DeAgostini / Leemag / Museum of Roman Civilisation, Rome
ν

Τη λύση για το τι ακριβώς συνέβη εκείνη τη μακρινή εποχή, την έδωσαν τα ίδια τα νομίσματα που σώζονται.

Αναλύοντας τη σύνθεση των νομισμάτων που κόπηκαν  τότε, οι αρχαιολόγοι βρήκαν ότι πριν τον πόλεμο, δηλαδή πριν το 90 π.Χ., το δηνάριο ήταν από καθαρό ασήμι, ενώ με την έναρξη του πολέμου άρχισε να νοθεύεται με χαλκό έως και 86 τοις εκατό.

Επίσης το δηνάριο είχε αρχίσει να λεπταίνει και να χάνει σε βάρος.

Η οικονομική κρίση συνοδεύτηκε και από άλλα ασυνήθιστα μέτρα, όπως την πώληση δημόσιας γης για την αγορά σιτηρών το 89 π.Χ.

Επίσης, υπήρξε πληθωρισμός. Αυτό φαίνεται από την τρομακτική αύξηση στην παραγωγή νομισμάτων. Το 90 π.Χ. υπήρχαν 2.372 μήτρες –τα καλούπια για την κατασκευή των νομισμάτων – σε σύγκριση με 677 μήτρες το προηγούμενο έτος και 841 το επόμενο. Όλα αυτά οφείλονταν στην προσπάθεια της Ρώμης να χρηματοδοτήσει τον Κοινωνικό Πόλεμο.

Μια άλλη οικονομική κρίση ξέσπασε κατά τη διάρκεια της εμφύλιας σύρραξης το 48 π.Χ. μεταξύ Πομπήιου και Ιούλιου Καίσαρα, όταν η Ρώμη έβαλε βαρείς φόρους στους πολίτες για να χρηματοδοτήσει τις νέες κατακτήσεις και να εξασφαλίσει την οικονομική της σταθερότητα. Ωστόσο αυτή η κρίση δεν είχε μεγάλη διάρκεια και δεν ήταν τόσο έντονη όσο αυτή του 87 π.Χ.
ν

LaunchPad: Coin Production in the Roman World | The Art Institute of Chicago
ν

ν

Δείτε επίσης:

Η Adidas εμπνεύστηκε τα παπούτσια της από την αρχαία Ρώμη Ισραήλ: βρέθηκε ελληνική επιγραφή 1.500 ετών (vid) Ο πιο παλιός και πιο ακριβής τριγωνομετρικός πίνακας Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα στην Κύθνο Χρυσή μινιατούρα βιβλίου του 15ου αιώνα συνδέεται με τη σύζυγο του Ριχάρδου Γ΄ Μούμια με χρυσή γλώσσα βρέθηκε σε σφραγισμένο αιγυπτιακό τάφο (vid)