Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου: Ένα κεφάλαιο που μένει ακόμα ανοιχτό

ΙΣΤΟΡΙΑ

Από τη Μαρία Α. Καμπύλη (*)

 

Η 19η Μαΐου είναι Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και οι απανταχού Έλληνες θυμούνται και απαιτούν δικαίωση.

Μικρασιατικός πόλεμος. Στρατιωτικοί σε ανάπαυλα. Μικρά Ασία, 1919-1920. Πηγή: Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

v

Η ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου είναι η 19η Μαΐου 1919, μια μαύρη επέτειος για ολόκληρο τον ελληνισμό. Η Ημέρα Μνήμης καθιερώθηκε το 1994 με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων.

Τι ειρωνεία! Η ίδια ημερομηνία είναι εθνική εορτή για την Δημοκρατία της Τουρκίας, την Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου και τις τουρκικές διπλωματικές αντιπροσωπείες στο εξωτερικό.

Είναι η ημερομηνία κατά την οποία ο ηγέτης του Τουρκικού Εθνικού Κινήματος, Κεμάλ Ατατούρκ, αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου με το πλοίο «Μπαντιρμά», φωνάζοντας: «Σφάξτε τους Γκιαούρηδες, αρπάξτε τις περιουσίες τους, σκοτώστε κάθε μη μουσουλμάνο», σηματοδοτώντας έτσι την έναρξη μιας διαρκούς σφαγής πολλών ημερών με εκτελέσεις, κτηνωδίες και βιασμούς γυναικών και κοριτσιών.

Ένα έγκλημα που παραμένει ατιμώρητο

 Αυτή ήταν η δεύτερη και σκληρότερη φάση της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, στο όνομα του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων κατά των Δυνάμεων της Αντάντ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και η Αρμενία, που κατείχαν εδάφη της Μικράς Ασίας αφότου η Τουρκία καταλήφθηκε και διαμοιράστηκε μετά την ήττα της οθωμανικής αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Ο νικηφόρος «Πόλεμος της Ανεξαρτησίας» των Νεότουρκων, είχε ως αποτέλεσμα τον διωγμό –με κάθε τρόπο– των Ελλήνων της Δυτικής Μικράς Ασίας, των Αρμένιων της Δυτικής Αρμενίας, των Ποντίων και των Ασσυρίων. Ήταν τότε που συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, το οποίο, έναν αιώνα και πλέον μετά, παραμένει ατιμώρητο.
ν

Μικρασιατικός πόλεμος. Επιστροφή από στρατιωτική άσκηση. Μικρά Ασία, 1922. Πηγή: Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

ν

Ήταν γενοκτονία

Η Γενοκτονία [εκ των λέξεων γένος + κτείνω (=φονεύω)] αποτελεί όρο του διεθνούς δικαίου που καθιερώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναφέρεται στη συστηματική δίωξη ενός έθνους ή φυλής με απώτερο σκοπό την εξαφάνισή τους.

Παρ’ όλο που οι πράξεις των Τούρκων κατά την περίοδο 1914-1923 συγκεντρώνουν όλα τα χαρακτηριστικά της γενοκτονίας, οι Τούρκοι εξακολουθούν να ισχυρίζονται πως οι θάνατοι και οι διώξεις των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων του Πόντου συγκαταλέγονται στις συνήθεις απώλειες του πολέμου, στον λιμό που προέκυψε από την εισβολή των Ρώσων στη βόρεια Τουρκία και σε εμφύλιες αναταραχές.

Κι ενώ ο ακριβής αριθμός των θυμάτων δεν έχει προσδιοριστεί, ιστορικοί και ερευνητές υποστηρίζουν ότι αγγίζει τις 350.000 ψυχές, από ένα σύνολο 750.000 περίπου Ελληνοποντίων, που ζούσαν και άκμαζαν, οικονομικά, δημογραφικά και πνευματικά στην περιοχή εκείνη την περίοδο, μολονότι αποτελούσαν μειονότητα.

Ένας προκομμένος λαός

Οι Έλληνες του Πόντου είχαν καταφέρει να κυριαρχήσουν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα. Στις αρχές του 20ού αιώνα άγγιζαν πλέον τις 700.000.

Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1.400, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας.

Εκτός από σχολεία, οι Ελληνοπόντιοι διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο.

Και ύστερα, σιωπή…

Ελληνικές πόλεις με συνεχή, αδιάκοπη ζωή και πολιτισμό 27 και πλέον αιώνων καταστρέφονται. Ιδρύματα, σχολεία και εκκλησιές κλείνουν και ερημώνονται.

Σφαγές, δολοφονίες, εξάντληση από τις κακουχίες, βασανιστήρια, πείνα και δίψα, οι πορείες θανάτου στην έρημο, εν ψυχρώ δολοφονίες και εκτελέσεις, αποτελούν μόνο ένα κομμάτι της βαρβαρότητας που συνέθεσαν τη μεθοδολογία για την εξαφάνιση του ελληνικού στοιχείου και των ελληνικών κοινοτήτων από τα νοτιοανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου, μιας επί τρεις χιλιετίες ελληνικής εθνολογικά, γλωσσολογικά και πολιτισμικά περιοχής.

Τα «Τάγματα Εργασίας»

Η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού και οικονομικών συμφερόντων σχετιζόμενων με την διείσδυση της Γερμανίας στην οθωμανική αυτοκρατορία οδήγησε σε συστηματικές διώξεις κατά των Ελλήνων και άλλων μειονοτήτων από το 1913 μέχρι τη Μικρασιατική εκστρατεία.

Μεταξύ των άλλων μεθόδων χρησιμοποιήθηκε η καταναγκαστική εργασία. Κυρίως Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι υποχρεώνονταν να εκτελούν βαριές εργασίες στην οδοποιία, τα ορυχεία, τους αγρούς κλπ. στην αφιλόξενη Μικρασιατική ενδοχώρα.

Έτσι, με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους», οι Τούρκοι προέβησαν στον εκτοπισμό ενός μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού μέσω των λεγομένων «Ταγμάτων Εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού») στο εσωτερικό της Ανατολίας.

Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο στρατό.

Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Πολλοί πέθαιναν.

Ήταν μία από τις μεθόδους εθνοκάθαρσης που χρησιμοποιήθηκαν από τους Τούρκους, αφού οι περισσότεροι εργάτες δεν άντεχαν στις κακουχίες και την πείνα.
ν

Πόντιοι αντάρτες. Πηγή: Wikimedia Commons

ν

Ελληνοπόντιοι και Αρμένιοι αντάρτες

Αντιδρώντας στην καταπίεση των Τούρκων, τις δολοφονίες, τις εξορίες και τις πυρπολήσεις των χωριών τους, οι Ελληνοπόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν.

Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων, το 1915, οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοποντίους.

Ό,τι δεν είχε καταφέρει ο σουλτάνος σε 5 αιώνες, το πέτυχε ο Κεμάλ σε 5 χρόνια.

Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο Ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».

Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες της Μελβούρνης θυμούνται
και απαιτούν δικαίωση

Σε ανάμνηση αυτής της εθνικής τραγωδίας, που παραμένει προκλητικά ατιμώρητη, οι Πόντιοι της Αυστραλίας διοργανώνουν τιμητικές εκδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα, περνώντας το μήνυμα ότι αυτός ο λαός που κυνηγήθηκε, εκπατρίστηκε, σφαγιάστηκε, εκτελέστηκε εκεί, στα παράλια της Μικράς Ασίας, έγινε σύμβολο που κανείς και ποτέ δεν θα μπορέσει να το φυλακίσει και να το εκμηδενίσει.

Είναι το σύμβολο της υπερηφάνειας, της αγωνιστικότητας, του πείσματος ενός λαού που, παρ’ όλες τις προσπάθειες εξόντωσής του, όχι απλά επιβίωσε, αλλά θριάμβευσε.
ν

Αναμνηστική πλάκα της Ποντιακής Αδελφότητας Νοτίου Αυστραλίας για τους εξολοθρευθέντες Ποντίους στην Αδελαΐδα της Αυστραλίας. Πηγή: Wikimedia Commons

ν

Οι εκδηλώσεις στη Μελβούρνη

Την Πέμπτη 19 Μαΐου στις 7:00 μ.μ. η Ποντιακή Εστία, η Μέριμνα Ποντίων Κυριών Ωκεανίας και η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Μελβούρνης σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων Αυστραλίας διοργανώνουν διάλεξη του Κώστα Καλυμνιού με θέμα «Η πρώτη γενοκτονία των Ποντίων: Μιθριδάτης και Ρώμη».

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στον ημιώροφο του Ελληνικού Κέντρου (168 Lonsdale St). Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε με την κ. Λίτσα Αθανασιάδη στο 0421-804-968.

Την ίδια μέρα, το κτίριο του Ελληνικού Κέντρου επί της οδού Lonsdale, στη Μελβούρνη, θα φωτιστεί με κόκκινο χρώμα για να τιμήσει τη μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας των Ελλήνων. Η πρωτοβουλία χρηματοδοτείται από ανώνυμους δωρητές.

Την Πέμπτη 19 Μαΐου, ανήμερα της επετείου της Γενοκτονίας, ο «Νέος Κόσμος» θα κυκλοφορήσει ένθετο αφιέρωμα στο μελανό αυτό κεφάλαιο της Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας.

_____________

(*) Η Μαρία Α. Καμπύλη είναι δημοσιογράφος της ελληνικής εφημερίδας «Νέος Κόσμος» στην Αυστραλία.
ν

 

---