Η εξέχουσα θέση της γυναίκας στην αρχαία Αίγυπτο (vid)

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ  | Ενημ. 18/11/2023, 17:13

Posted by Youmagazine Staff

Ιερογλυφικά και εικόνες στο ναό του Καρνάκ αποκαλύπτουν την σημαντική γυναικεία επιρροή, πολιτική και επιστημονική, στην αρχαία Αίγυπτο.

Οι γυναίκες είχαν καθοριστικό ρόλο στο αρχαίο βασίλειο της Αιγύπτου. Image: Supplied

v

ΕΙΚΟΝΕΣ και ιερογλυφικά χαραγμένα στους τοίχους των ταφικών συγκροτημάτων του Καρνάκ, αμφισβητώντας την συμβατική σοφία, αποκαλύπτουν μια αξιοσημείωτη γυναικεία επιρροή στους ανώτατους κύκλους της εξουσίας στην αρχαία Αίγυπτο.

Το Καρνάκ βρίσκεται κοντά στο Λούξορ και στην αρχαία αιγυπτιακή γλώσσα ονομαζόταν Ιπέτ Σουτ, που σημαίνει «ο πιο σεβαστός τόπος». Το Καρνάκ είναι ο μεγαλύτερος χώρος λατρείας της αρχαίας Αιγύπτου, αφιερωμένος στις θεότητες της Τριάδας των Θηβών. Υπέρτατος θεός και δημιουργός του κόσμου θεωρούνταν ο Αμουν (Άμων). Σύζυγός του ήταν η Μουτ, ενώ είχαν αποκτήσει τον σεληνιακό θεό Χονσού.

Ο μεγαλοπρεπής ναός του Καρνάκ, στο κέντρο της Αιγύπτου, είναι το κύριο αξιοθέατο στην περιοχή και δεύτερος σε αριθμό επισκεπτών αρχαιολογικός χώρος της Αιγύπτου, μετά τις Πυραμίδες της Γκίζας που βρίσκονται κοντά στο Κάιρο.
ν

Ο γιγαντιαίος ναός στο Καρνάκ ήταν η έδρα του αιγυπτιακού ιερατείου. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Μέχρι τώρα επικρατούσε η άποψη ότι υπεύθυνος για τα μεγαλοπρεπή κτίσματα της Αιγύπτου ήταν ο φαραώ Neferhotep, που κυβέρνησε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα π.Χ. σε μια εποχή που αναφέρεται ως ύστερο Μέσο Βασίλειο ή πρώιμη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδος. Ο Neferhotep ήταν ηγεμόνας της 13ης δυναστείας και βασίλεψε για έντεκα χρόνια.

Τα ιεροφγλυφικά όμως αποδεικνύουν ότι ο αληθινός ενορχηστρωτής της μεγάλης δύναμης και χλιδής του βασιλείου ήταν η Παπασά (Papasa), η διάδοχος του Nεφερχοτέπ. Στις εκόνες, η Παπασά στέκεται ταπεινά πίσω από μια μεγαλύτερη φιγούρα, ενσάρκωση της ευλάβειας, προσφέροντας φόρο τιμής στους θεούς. Τα ιερογλυφικά επιβεβαιώνουν την υψηλή θέση της ως επιστάτριας του Καρνάκ και ελεγκτή του τεράστιου πλούτου του, καθώς φέρει τον περίφημο τίτλο της «Συζύγου του Θεού Άμωνος».

Αυτές οι γυναίκες δεν ήταν απλές ιέρειες, αλλά οι θεϊκές σύζυγοι του θεού Άμων και είχαν παρόμοιο ρόλο με τους μεσαιωνικούς Πάπες που ήταν και πνευματικοί ηγέτες και ιδιοκτήτες σημαντικού υλικού πλούτου. Η αιγυπτιολόγος δρ Miriam Ayat έχει ερευνήσει εξονυχιστικά αυτή την πλευρά των γυναικών της αρχαιότητας, η οποία συνήθως παραβλέπεται από τη συμβατική επιστήμη.

Αυτές οι γυναίκες ήταν ιερά πρόσωπα που γεφύρωναν το ιερό και το κοσμικό και είχαν βαθιά θρησκευτική σημασία και βασιλικές διασυνδέσεις, όπως η Παπασά, η σύζυγος του Άμωνα, πράγμα που υπογραμμίζει την πολύπλευρη δυναμική εξουσίας της αρχαίας Αιγύπτου.

Άλλες γυναίκες που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη διοίκηση της Αιγύπτου ήταν η Χατσεπσούτ (1508-1458 π.Χ.), η αποκαλουμένη και Άμμεσις από τον Μανέθωνα, η πέμπτη Φαραώ της 18ης δυναστείας, η Νεφερτίτη που έζησε μεταξύ 1370-1330 π.Χ. περίπου, η σύζυγος του αιρετικού φαραώ Ακεναντόν, ο οποίος ανακήρυξε θεό τον εαυτό του, η Νεφερτάρι, σύζυγος του Ραμσής Β΄ (1303 π.Χ. – 1214 π.Χ.), και στα νεώτερα χρόνια η θρυλική Κλεοπάτρα (Ιανουάριος 69 π.Χ. – 12 Αυγούστου 30 π.Χ.), η αρχαία Ελληνίδα βασίλισσα και η τελευταία ενεργή βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων.
ν

Η μορφή της θεάς της γραφής Σεσάτ είναι σκαλισμένη στο πίσω μέρος του θρόνου του αγάλματος του Ραμσή Β΄ στο ναό του Άμωνα στο Λούξορ. Image: Supplied

ν

Γυναίκες που έγραψαν την ιστορία

Η Σεσάτ ήταν η θεά των γραφέων στην Αρχαία Αίγυπτο. Πολλές από τις ιέρειές της ήταν καλά μορφωμένες γραφείς που υπηρέτησαν ευγενείς και ηγεμόνες. Επιπλέον, φαίνεται ότι όλες οι ευγενείς γυναίκες έκαναν μαθήματα γραφής. Η αλληλογραφία γυναικών από το Ντέιρ ελ-Μεντίνα υποδηλώνει ότι γυναίκες και από άλλες τάξεις της αιγυπτιακής κοινωνίας γνώριζαν επίσης γραφή.

Το Ντέιρ ελ-Μεντίνα είναι χωριό της αρχαίας Αιγύπτου στο οποίο ζούσαν οι εργάτες που δούλευαν στην κατασκευή των τάφων της Κοιλάδας των Βασιλέων στη διάρκεια του Νέου Βασιλείου (περ. 1550 – 1080 π.Χ.).

Οι σύζυγοι των θαλαμηπόλων της αυλής, των ζωγράφων, των οικοδόμων και άλλων εργατών, αντάλλασσαν γράμματα με τους άντρες τους. Έγραφαν για τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, για τα συναισθήματά τους και για τα πράγματα που ήταν σημαντικά γι’ αυτές.

Η πρώτη γυναίκα άρχοντας γνωστή στην αρχαία αιγυπτιακή ιστορία έζησε κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Πρώτης Δυναστείας. Το όνομά της ήταν Μερνεΐθ και ήταν αντιβασιλέας γύρω στο 2970 π.Χ., κατά την διάρκεια της Πρώτης Δυναστείας.
ν

Επιτύμβια στήλη της βασίλισσας Μερνεΐθ που ανακαλύφθηκε στην Άβυδο. Σήμερα βρίσκεται στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Όπως δείχνουν τα αρχαία μνημεία, οι γυναίκες δεν χρειάζονταν να καταβάλουν παραπάνω προσπάθειες για να γίνουν γραφείς στη βασιλική αυλή. Οι εξετάσεις και οι ευκαιρίες ήταν ίδιες για όλους.

Η πρώτη γνωστή γυναίκα γραφέας ανήκει στην Έκτη Δυναστεία (2345–2333 π.Χ.). Ονομαζόταν Ιντούτ και το όνομά της αναφέρεται στον πυραμιδωτό τάφο (Μασταμπά) που ανήκε στον βεζίρη Ίχυ, που χρονολογείται από την Πέμπτη Δυναστεία. Ήταν ίσως κόρη του φαραώ Ουνάς.

Στον τάφο TT390, που βρίσκεται στη νεκρόπολη του Ελ-Ασασίφ, στη Νότια Αίγυπτο, και που αποτελεί τμήμα της Θηβαϊκής Νεκρόπολης, θάφτηκε μια γυναίκα με το όνομα Iρτιράου. Ήταν αρχισυνοδός της θείας συζύγου του Άμωνα και μεγάλη γραμματέας της Νίτοκρι Α΄, κόρης του φαραώ Ψαμμήτιχου Α΄ της 26ης Δυναστείας.

Βεζίρηδες του Φαραώ

Μερικές γυναίκες στην αρχαία Αίγυπτο είχαν φτάσει στο αξίωμα του βεζίρη, του σπουδαιότερου πολιτειακού παράγοντα μετά τον Φαραώ. Δυστυχώς μόνο δύο από τα ονόματα αυτών των γυναικών έχουν σωθεί. Η πρώτη ονομάζεται Νεμπέτ (Nebet). Ήταν βεζίρης κατά τη διάρκεια της βασιλείας του φαραώ Πέπι Α΄ της Έκτης Δυναστείας, κατά την περίοδο που είναι γνωστή ως Παλαιό Βασίλειο της Αιγύπτου.

Ο σύζυγός της ήταν ο ευγενής Χούι, ο οποίος ήταν επίσης σημαντικό πρόσωπο στην αυλή του βασιλιά, αλλά η γυναίκα του έφτασε στην υψηλότερη δυνατή θέση στο πολιτικό σύστημα της χώρας.

Οι κόρες της Νεμπέτ και του Χούι, Ankhesenpepi I και Ankhesenpepi II, έγιναν σύζυγοι του φαράω Πέπι Α΄. Η Ankhesenpepi I ήταν μητέρα του φαραώ Merenre Nemtyemsaf. Η αδερφή της γέννησε επίσης έναν φαραώ, τον Πέπι Β΄. Επιπλέον, η Ankhesenpepi II, μετά τον θάνατο του πρώτου της συζύγου, παντρεύτηκε τον φαραώ Merenre Nemtyemsaf.
v

Κλεοπάτρα Α΄ η Σύρα. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Η δεύτερη γυναίκα που έγινε διοικητής της Αιγύπτου ήταν η Κλεοπάτρα Α΄ η Σύρα (καμία σχέση με τη γνωστή Κλεοπάτρα Ζ΄). Η Σύρα ήταν μητέρα της Κλεοπάτρας Β΄, του Πτολεμαίου ΣΤ΄ και του Πτολεμαίου Η΄. Γεννήθηκε το 204 π.Χ. ως κόρη του βασιλιά Αντίοχου Γ΄ του Μεγάλου και της συζύγου του Λαοδίκης.

Νυμφεύθηκε τον φαραώ Πτολεμαίο Ε’ τον Επιφανή το 194 π.Χ. Το ζεύγος ενσωματώθηκε στην οικογενειακή λατρεία με τον τίτλο «Θεοί Επιφανείς». Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά. Μετά τον θάνατο του συζύγου της το 181 π.Χ., βασίλεψε μοναχή της εκ μέρους του ανήλικου γιου της Πτολεμαίου Στ΄. Πέθανε γύρω στο 176 π.Χ. Το επίθετο «η Σύρα» της το αποδίδει ο Αππιανός.

Η ξεχασμένη δύναμη του γυναικείου μυαλού

Άλλες γυναίκες σταδιοδρόμησαν ως ειδικοί της ιατρικής, και μερικές έγιναν γιατροί της βασιλικής οικογένειες, πραγματοποιώντας χειρουργικές επεμβάσεις. Η πρώτη γνωστή γυναίκα γιατρός έζησε περίπου το 2700 π.Χ., κατά τη διάρκεια της 2ης και 3ης Δυναστείας. Το όνομά της ήταν Μερίτ Πτα (Merit Ptah) και είναι γνωστή από τη νεκρόπολη γύρω από τη βαθμιδωτή πυραμίδα της Σακάρα.

Υπάρχουν πολλά ακόμη παραδείγματα. Από όλα αυτά συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι γυναίκες στην αρχαία Αίγυπτο ήταν αρκετά ισχυρές και ανεξάρτητες, έχοντας δικά τους εργαστήρια με κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, κοσμήματα και άλλα είδη, ενώ συχνά έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή, είτε ως βεζίρηδες είτε ως γιατροί και γραμματείς. Αν και υποτιμήθηκαν από τους ιστορικούς για πολλούς αιώνες, η ισχυρή τους θέση στον ισχυρό πολιτισμό της αρχαίας Αιγύπτου θα μπορούσε να αποτελέσει έμπνευση για τις σημερινές γυναίκες σε πολλά μέρη του κόσμου.
ν

What Hieroglyphics Say About the Women of Ancient Egypt
ν

ν

Δείτε επίσης:

Γιατί η Στήλη της Ροζέττας περιέχει τρία διαφορετικά είδη γραφής; (vid) Φιλιά στον αδούλωτο ήλιο της Κύπρου μας (Video) Μούμια με χρυσή γλώσσα βρέθηκε σε σφραγισμένο αιγυπτιακό τάφο (vid) Η Πέτρα του Πεπρωμένου πάνω στην οποία θα στεφθεί βασιλιάς ο Κάρολος Γ΄ (vid) Οι Παλαιστίνιοι είναι πιθανώς ελληνικής καταγωγής (vid) Πάπυρος με τη «Βίβλο των Νεκρών» βρέθηκε σε αρχαίο αιγυπτιακό νεκροταφείο