Μαθήματα ζωής από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια (vid)

ΙΣΤΟΡΙΑ  | Ενημ. 02/02/2024, 01:16 | 02/02/2024, 06:52

Από τον Αναστάσιο Ν, Πανά

Υπάρχουν μαθήματα ζωής που μπορεί ο σύγχρονος άνθρωπος να πάρει μελετώντας τα Ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

«Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Ανρί-Πολ Μοτ (Henri-Paul Motte) 1874-1922. Image: Corcoran Gallery, Washington

v

ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ εννοούνται εκείνες οι επιστήμες που ασχολούνται με τον άνθρωπο και τη γενική συμπεριφορά του και ορίζονται ως αναλυτικές και κριτικές ως προς την προσέγγισή τους, αντιδιαστελλόμενες προς τις φυσικές επιστήμες που στηρίζονται στην εμπειρική μέθοδο. Επίσης είναι οι επιστήμες που ασχολούνται με τον άνθρωπο ως πνευματικό, ηθικό και κοινωνικό ον. Στην εποχή μας –εποχή κυνισμού και απανθρωπιάς– έχουν ελάχιστο ή και μηδενικό ενδιαφέρον.

Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα Ομηρικά έπη. Όλη η ανθρώπινη ζωή, και πολύ συχνά ο θάνατος, εμφανίζονται στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, που αποτελούσαν τη Βίβλο και το θεμέλιο της παιδείας των αρχαίων Ελλήνων. Οι ίντριγκες και οι δοκιμασίες της ζωής, καθώς και η θνητότητα, είναι φανερές και στα δύο έπη του Ομήρου – εκατοντάδες Έλληνες και Τρώες πεθαίνουν στην Ιλιάδα, ενώ όλοι οι σύντροφοι του Οδυσσέα αφανίζονται, κατά τη διάρκεια του πολυετούς ταξιδιού επιστροφής του ήρωα στην Ιθάκη.

Στην πραγματικότητα η Οδύσσεια είναι ο βίος και το ταξίδι της ζωής κάθε ανθρώπου, ενώ οι διάφοροι σταθμοί, οι δοκιμασίες, οι ταλαιπωρίες, οι πλάνες και οι πειρασμοί που αντιμετωπίζει.

Και στα δύο έργα, οι μεν θεοί έχουν ανθρώπινα πάθη και αδυναμίες, οι δε άνθρωποι θεϊκά χαρακτηριστικά. Κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου ακόμη και οι θεοί χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα, δείχνοντας την προτίμησή τους, άλλοι στους Τρώες και άλλοι στους Έλληνες.  
ν

Παρά τα πάθη που τους ταλανίζουν, οι Ομηρικοί ήρωες αποτελούν μέχρι σήμερα παραδείγματα υψηλού φρονήματος, γενναιότητας και ανθρωπιάς. Σχέδιο του Johann Heinrich Wilhelm Tischbein (1790). Πηγή: Μουσείο Τεχνών Φιλαδέλφειας
ν

Παρά την έντονη παρουσία του θεϊκού στοιχείου, οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν ποτέ σκλαβωμένοι σε κάποιο θρησκευτικό δόγμα. Αυτό που έβλεπαν οι αρχαίοι Έλληνες στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ήταν μάλλον πρότυπα ατομικής συμπεριφοράς, πρότυπα προς μίμηση, αλλά και πρότυπα προς αποφυγή. όπως η πανούκλα. Οι σημερινοί άνθρωποι, ιδίως οι πολιτικοί, μπορούν να πάρουν ένα ή δύο μαθήματα από τα Ομηρικά έπη.

Για παράδειγμα ο Πάρις. Αυτός ήταν πρίγκιπας των Τρώων, γιος του Πρίαμου και αδελφός του Έκτορα, αλλά και η αιτία του Τρωικού Πολέμου. Σύμφωνα με τον μύθο, η Έριδα, η θεά της διχόνοιας, θύμωσε επειδή δεν την κάλεσαν στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα. Για να τους εκδικηθεί, έριξε ανάμεσα στους καλεσμένους ένα χρυσό μήλο με την επιγραφή «Να δοθεί στην πιο όμορφη».

Αμέσως οι θεές Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη άρχισαν να τσακώνονται για το ποια είναι περισσότερο άξια να πάρει το βραβείο. Τελικά το άφησαν στην κρίση του Πάρι. Αυτός πρόσφερε το βραβείο στην Αφροδίτη. Όχι επειδή ήταν η πιο όμορφη, αλλά επειδή η Αφροδίτη τον δωροδόκησε, δίνοντάς του την Ελένη της Σπάρτης, τη γυναίκα του Μενέλαου, την οποία ο Πάρις είχε ερωτευθεί παράφορα. Ο Πάρις μετέφερε την Ελένη στην Τροία, με αποτέλεσμα να εισβάλλουν οι Έλληνες στην Τρωάδα, απαιτώντας την επιστροφή της βασίλισσας.
ν

Η κρίση του Πάρι. Ένα από τα γεγονότα που οδήγησαν στον Τρωικό Πόλεμο. Τοιχογραφία από την Πομπηία. (45-79 π.Χ.). Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Σήμερα οι πόλεμοι μπορεί να μην γίνονται για την Ωραία Ελένη, για τον έλεγχο των Στενών των Δαρδανελλίων και το εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας, γίνονται όμως για τον έλεγχο της διακίνησης ναρκωτικών, για το εμπόριο βρεφών, για τη διακίνηση των σύγχρονων σκλάβων, που ονομάζονται μετανάστες, γίνονται για το ξέπλυμα χρήματος και την κατοχή και εκμετάλλευση των ενεργειακών πηγών, κοντολογίς για τον έλεγχο και την ηγεμονία όλου του κόσμου.
ν

Ο Αχιλλέας, χολωμένος από τον θάνατο του Πάτροκλου, σύρει με το άρμα του το γυμνό σώμα του Έκτορα γύρω από τα τείχη της Τροίας. Ρωμαϊκό ψηφιδωτό, 3ος αι. μ.Χ. Μουσείο Βατικανού, Ρώμη

ν

Η μήνις του Αχιλλέα

Αναμφίβολα ο Αχιλλέας είναι ο μεγαλύτερος ήρωας του Τρωικού Πολέμου και η Ιλιάδα γράφτηκε για χάρη του. Αυτός όμως ο ανίκητος πολεμιστής, με το να θέλει να είναι ο καλύτερος απ’ όλους, κόντεψε να κοστίσει στους Έλληνες την ήττα. Στην Ραψωδία Α, αρνείται να πάρει μέρος στην εκστρατεία, γιατί οι Τρώες δεν του έκαναν κάποιο κακό. Τελικά συμμετέχει, μόνο και μόνο για να κερδίσει φήμη και δόξα ως ο καλύτερος όλων.

Στη Ραψωδία Ι, ο Αχιλλέας ταλαντεύεται. Όλοι πεθαίνουν, όση δόξα κι αν αποκτήσουν και ο Αχιλλέας έχει ήδη άφθονα υπάρχοντα και τιμή στην πατρίδα του. Γιατί να παλεύει για ανθρώπους που αρνούνται να εκτιμήσουν πόσο σπουδαίος είναι; Και τελικά, όταν ο Αγαμέμνονας του παίρνει τη Βρισηίδα, θυμώνει τόσο πολύ που ζητά από τη μητέρα του, την Θέτιδα, να μεσολαβήσει στον Δία για να προσφέρει συνεχείς επιτυχίες στους Τρώες. Και αυτό γίνεται. Οι Τρώες θριαμβεύουν και μόνο όταν ο Πάτροκλος σκοτώνεται φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα, ο ήρωας συνέρχεται και επιστρέφει στη μάχη.

Ο «ηρωικός ατομικισμός» του Αχιλλέα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εποχής μας. Όταν εκπαιδεύουμε ανθρώπους για να γίνουν στελέχη επιχειρήσεων, τους ρυθμίζουμε να επιδιώκουν την προσωπική αριστεία πάνω και πέρα ​​από όλα και οι καπιταλιστικές αξίες που ενστερνιζόμαστε μάς ωθούν να περιμένουμε έναν γρήγορο πλουτισμό.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι η δόξα και τα χρήματα είναι περιορισμένοι πόροι. Δεν φτάνουν για όλους. Από τους δισεκατομμυριούχους που διευθύνουν εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης για δικό τους όφελος μέχρι τα ερευνητικά ιδρύματα που έχουν αποδυναμωθεί από τις ενδομαχίες και την έλλειψη προοπτικής για την κρίσιμη φύση των κοινών προσπαθειών, ο «ηρωικός» ατομικισμός μας μάς καθιστά δημιουργούς των δικών μας αποτυχιών και αυτό που εισπράττουμε τελικά είναι ο ένας τον πόνο του άλλου.
ν

Ο Έκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και το παιδί τους. Πίνακας του Karl Friedrich Deckler (1838-1918). Πηγή: Wikimedia Commons

ν

Έκτορας και Ανδρομάχη

Από το πιο ανθρώπινα –και συγκινητικά‒ περιστατικά στην Ιλιάδα είναι η στιγμή που ο Έκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και το παιδί τους, για να πάει να μονομαχήσει με τον Αχιλλέα. Η Ανδρομάχη του λέει να μην πάει, γιατί διαισθάνεται ότι θα σκοτωθεί. Εκείνος, όμως, βάζει το καθήκον για την πατρίδα πάνω απ’ όλα, πάνω κι από την οικογενειακή ευτυχία. Στο τέλος, σκοτώνεται και ο Αχιλλέας σέρνει θριαμβευτικά τη σορό του, δεμένη στο άρμα του, γύρω από τα τείχη της Τροίας.

Μετά την κατάληψη της πόλης από τους Έλληνες, το παιδί του Έκτορα θα εκσφενδονιστεί από τα τείχη της Τροίας, ενώ η Ανδρομάχη θα γίνει σκλάβα –και ερωμένη‒ του Νεοπτόλεμου, γιου του νεκρού πια Αχιλλέα, ο οποίος θα τη μεταφέρει στην Φθία.

Η ιστορία του Έκτορα και της Ανδρομάχης υποδηλώνει τα δεινά και τις τραγωδίες που υφίστανται οι οικογένειες από τους πολέμους, τις σφαγές παιδιών και αμάχων από τους βομβαρδισμούς, τον εξανδραποδισμό και τη σκλαβιά εκατομμυρίων ανθρώπων από κάποιον πιο ισχυρό.

Δεν υπάρχει σκηνή ή επεισόδιο από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια που να μην περικλείει μια διδαχή. Τα μαθήματα είναι τόσα πολλά, που μπορεί κανείς να εμπνευστεί ολόκληρα βιβλία, σχετικά με τις μηχανές, τις δολοπλοκίες, τις ίντριγκες, τις αδυναμίες, αλλά και την αυτοθυσία και το μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης.
ν
ν

ν

Δείτε επίσης:

Οχυρό Ρούπελ 1941: Όταν η ιστορία γίνεται κόμικ (vid) Υποθαλάσσιες έρευνες στο ενεργό ηφαίστειο της Σαντορίνης (vid) Πωλείται σε δημοπρασία το μπαρ από το γιοτ του Χίτλερ Η Δωδεκάνησος είναι ελληνική, κ. Μητσοτάκη, δεν την προσαρτήσαμε Αυστραλία: Πορείες για την αναγνώριση των Γενοκτονιών Ελλήνων, Αρμενίων κ.ά. 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή: Η μάχη για την επιβίωση των προσφύγων (vid)