50 χρόνια από την εισβολή στην Κύπρο: 5 βιβλία για το ανεπούλωτο τραύμα

BOOK CORNER  | Ενημ. 19/07/2024, 19:34

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

 

Πενήντα χρόνια από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο: πέντε μυθιστορήματα που μιλούν για το ανεπούλωτο τραύμα.

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, γνωστή ως Επιχείρηση Αττίλας, ξεκίνησε στις 20 Ιουλίου 1974, με αμφίβιες και εναέριες επιχειρήσεις, ύστερα από προδοσία των τότε ελληνικών κυβερνήσεων. Image: BookPress / Doros Partasides.

v

ΣΤΙΣ 20 Ιουλίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την εισβολή στην Κύπρο. Ήταν η τραγική συνέπεια μιας σειράς γεγονότων που ξεκίνησαν από τη χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, το πραξικόπημα Ιωαννίδη κ.ά., και οδήγησαν στην απώλεια, έπειτα κι από τον Αττίλα ΙΙ, ενός σημαντικού τμήματος του νησιού. 

Έπειτα από πέντε δεκαετίες πολλά έχουν ειπωθεί για το πώς οδηγηθήκαμε σε εκείνη την τραγωδία και είναι βέβαιο πως όσο απομακρυνόμαστε από το γεγονός κι άλλα στοιχεία θα προστίθενται από τους λογής ερευνητές.

Η λογοτεχνία έχει τη θέση της σε αυτή την αναψηλάφηση των γεγονότων. Μόνο η δική της σμίλη έχει διαφορετική δύναμη από εκείνη των ιστορικών και των πολιτικών. Επιλέγουμε πέντε μυθιστορήματα που μιλούν με τον δικό τους τρόπο για εκείνα τα δραματικά γεγονότα του ’74 και την επίδραση που είχαν στις ζωές των απλών ανθρώπων.

Να σημειωθεί ότι στην Κύπρο αναπτύχθηκε μια σημαντική μορφή πρώιμου ελληνικού πολιτισμού, όπως δείχνουν αρχαιολογικά ευρήματα.

——

Κόκκινο στην πράσινη γραμμή, Βασίλης Γκουρογιάννης (εκδ.Μεταίχμιο)

Το 2009 ο Βασίλης Γκουρογιάννης θα γράψει το μυθιστόρημα «Κόκκινο στην πράσινη γραμμή» και ουσιαστικά θα είναι η πρώτη φορά που ένας Έλληνας συγγραφέας θα ψαύσει τόσο βαθιά την πληγή που άφησε η τουρκική εισβολή το 1974.
ν

ν

Πρωταγωνιστές στο μυθιστόρημά του είναι μια ομάδα βετεράνων του πολέμου στην Κύπρο κατά την εισβολή του Αττίλα, οι οποίοι επιστρέφουν στα πεδία των μαχών τριάντα τόσα χρόνια μετά. Μεγάλο μέρος του μυθοπλαστικού υλικού του βιβλίου είναι βασισμένο σε μαρτυρίες Ελλήνων και Τούρκων βετεράνων που έλαβαν μέρος στα γεγονότα.

Το μυθιστόρημα σήκωσε πολλή… σκόνη εκείνη την περίοδο, καθώς δέχθηκε πολλές υμνητικές κριτικές, αλλά προκάλεσε και σφοδρές αντιπαραθέσεις, ακόμα και ακραίες αντιδράσεις από ακροδεξιές ομάδες που κατηγόρησαν τον συγγραφέα ότι προσβάλλει τους παλαίμαχους της ΕΛΔΥΚ και τους πεσόντες συμπολεμιστές τους.

Όπως και να έχει, ο Γκουρογιάννης δεν φοβήθηκε το θέμα, ενώ το 2014 προχώρησε σε αναθεώρηση κάποιων πραγμάτων που αναφέρονταν στους άντρες της ΕΛΔΥΚ θέλοντας έτσι να αποκαταστήσει την εικόνα τους.
ν

Συμβάν 74, Κυριάκος Μαργαρίτης (εκδ. Ίκαρος)

O Κυριάκος Μαργαρίτης είναι ένας επίμονος «κηπουρός» της σύγχρονης κυπριακής Ιστορίας. Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Συμβάν 74», θα πρέπει να το δούμε σε συνδυασμό με τα δύο προηγούμενα: το «Σαμψών» (εκδ. Ίκαρος) και το «Εννέα» (εκδ. Ίκαρος).
ν

ν

Ολα αυτά συγκροτούν μια δέσμη πολιτική, ιστορική και λογοτεχνική, την οποία ο Μαργαρίτης διαχειρίζεται με έκκεντρο και ιδιοσυγκρασιακό τρόπο, καθώς δεν μένει στο κύριο γεγονός της αφήγησης, αλλά την αφήνει να εξακτινωθεί σε διάφορα άλλα θέματα.

Εντούτοις, το κύριο ζήτημά του είναι η σύγχρονη ιστορία της χώρας του. Στο «Συμβάν 74» το τραύμα της εισβολής άρχεται από το διάγγελμα του Γενικού Επιτελείου Στρατού της Τουρκίας που εκδόθηκε στις 20 Ιουλίου 1974 και σύμφωνα μ’ αυτό γινόταν σαφές πως οι Τούρκοι θα προχωρούσαν σε μια πραξικοπηματική ενέργεια στο νησί. Στις 20 Ιουλίου τιμάται ασφαλώς ο προφήτης Ηλίας – ο Προφήτης, δηλαδή, της Φωτιάς, σημειώνει ο Κυριάκος Μαργαρίτης και, όντως, η φωτιά εκείνη τη χρονιά κατάπιε ένα μεγάλο μέρος του νησιού.
ν

Τραγωδία χωρίς τέλος. Ελληνίδες της Κύπρου θρηνούν για την απώλεια συγγενών, φίλων, περιουσιών και σπιτιών. Image: Supplied

ν

Τρεις σκάλες ιστορία, Σταύρος Χριστοδούλου (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Σταύρος Χριστοδούλου στο μυθιστόρημά του «Τρεις σκάλες ιστορία» εστιάζει στους βιασμούς νεαρών Ελληνοκυπρίων από Τούρκους στρατιώτες. Πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι η Χλόη Αρτεμίου που την περίοδο της εισβολής ήταν 18 ετών.
ν

ν

Εκείνες τις ταραγμένες ημέρες, μαζί με τους γονείς της, βρίσκονταν στο εξοχικό τους στη Λάπηθο. Εκεί είναι που η Χλόη θα κουβαλήσει ένα τραύμα εσωτερικό και ψυχολογικό. Από τον βιασμό της θα προκύψει ένα αγόρι, το οποίο έδωσε για υιοθεσία στην καλύτερή της φίλη και συμπαραστάτριά της Κέιτ, που το πήρε κι έφυγε για την πατρίδα της την Αγγλία.

Το μυθιστόρημα ξεκινάει με την 60χρονη πλέον Χλόη να ταξιδεύει προς την Κωνσταντινούπολη κι εκεί να συναντάει τον βιαστή και πατέρα του παιδιού της, Αχμέτ Ντογάν. Μόνο που οι απαντήσεις είναι δύσκολο να δοθούν στα βασανιστικά «γιατί» που θέτει η ηρωίδα. Θα συναντήσει, μεγάλο πια, και τον γιο της, Πολ, για να ενταθεί ακόμη περισσότερο μέσα της το τραύμα του βιασμού και στη συνέχεια του αποχωρισμού του παιδιού της.

Ο Χριστοδούλου βάζει σε πρώτο πλάνο την ιστορία μιας γυναίκας, αλλά στο βάθος της αφήγησης υπάρχουν όλα τα μεγάλα γεγονότα της εποχής. Για να καταδειχθεί πως η Ιστορία έχει την ικανότητα να «κατατρώει» τους ανθρώπους και τις ζωές τους.
v

Η Αϊσέ πάει διακοπές, Κωνσταντίνα Σωτηρίου (εκδ. Πατάκη)

O τίτλος του πεζογραφήματος της Κωνσταντίας Σωτηρίου «Η Αϊσέ πάει διακοπές» είναι η κωδικοποιημένη ειδοποίηση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας για την έναρξη της απόβασης στην Κύπρο. Πρωταγωνίστρια είναι μια αινιγματική ηλικιωμένη γυναίκα. Μέσω από τη δική της οπτική γωνία δεν βλέπουμε να αναπτύσσεται μόνο το θέμα της εθνικής (κυπριακής) ταυτότητας αλλά και αυτή της έμφυλης.
ν

ν

Η πλοκή ξεκινάει ουσιαστικά από το τέλος της ιστορίας και χωρίζεται σε δώδεκα κεφάλαια που δεν ακολουθούν μια γραμμική αφήγηση του παρελθόντος. Σημείο αναφοράς είναι το 2003, οπότε και ανοίγουν τα οδοφράγματα.

Ωστόσο, το βιβλίο πατάει όλες τις γραμμές των τραυμάτων που οδήγησαν στο 74. Αναφέρεται στο αιματηρό 1963, καθώς και στη δεκαετία του 50 όταν η ηρωίδα, παιδάκι ακόμα, ζει την πρώτη ανατροπή της ζωής της, την ορφάνια, που θα την οδηγήσει από την ύπαιθρο της Πάφου στη συνοικία του Ταχτακαλά στη Λευκωσία.

Στην αρχή βλέπουμε την Τουρκοκύπρια Χατισέ που παρακολουθεί τον γιο της να φεύγει στον κυπριακό νότο μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων. Εχει αποφασίσει να αναζητήσει το πιστοποιητικό γέννηση της μητέρας του που θα επιβεβαιώσει ότι είναι γηγενής Κύπρια και θα του επιτρέψει να αποκτήσει -ως τέκνο γνήσιων Κυπρίων γονέων- την ευρωπαϊκή υπηκοότητα μέσω της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Όλο αυτό το διάστημα η ηρωίδα αναπολεί τη ζωή της αποκαλύπτοντας μια συγκλονιστική αλήθεια, την οποία γνωρίζει ότι ο γιος θα ανακαλύψει με το ταξίδι του στον νότο: η τουρκοκυπριακή ταυτότητα της Χατισέ είναι επίκτητη για λόγους που έχουν να κάνουν με τον έρωτα.
v

Με διαβατήριo και βίζα μιας μέρας, Γιώργος Χαριτωνίδης (εκδ. Κέδρος)

Το 2006 ο Γιώργος Χαριτωνίδης θα εκδώσει το βιβλίο Με διαβατήριo και βίζα μιας μέρας. Είναι η χρονιά που θα ανοίξουν και τα οδοφράγματα προς τα κατεχόμενα.
ν

ν

Ο ίδιος ως πρόσφυγας από τη Λάπηθο θα βρεθεί ξανά στα οικεία χώματα, αλλά μόνο για λίγες ώρες, καθώς έχει στην κατοχή του διαβατήριο και βίζα μιας μόνο μέρας.

Το ημερήσιο οδοιπορικό στην κατεχόμενη γη, συντροφιά με την επίσης πρόσφυγα σύζυγό του Μαρία και μια μικρή παρέα, θα αποτελέσει τον άξονα που θα κινητοποιήσει την τραυματική μνήμη και θα τον οδηγήσει στη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου.

Το βιβλίο αποτελείται από τριανταεφτά μικρά πεζoγραφήματα στα οποία αποτυπώνονται περιστατικά, εντυπώσεις και συναισθήματα από τη βραχύβια επίσκεψη. Στην ουσία ο Χαριτωνίδης θέτει τον εαυτό του στη διαδικασία της αυτοανάλυσης. Μέσα από τα αφηγήματα ανασύρονται όλες οι τραυματικές εμπειρίες του που ενώνονται με τις όμορφες στιγμές που έζησε στον τόπο του πριν από τον ξεριζωμό.

Αυτό που καταφέρνει ο Χαριτωνίδης μ’ αυτά τα αφηγήματα είναι να μην περιοριστεί στην ατομική ιστορία, αλλά να λειτουργήσει ως αντηχείο μιας συλλογικής βουβής κραυγής που κρατιέται στα σωθικά των συμπατριωτών του για δεκαετίες.
ν

Ελληνοκύπριοι πολίτες μεταφέρονται το 1974 αιχμάλωτοι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στα Άδανα της Τουρκίας. Έκτοτε η τύχη τους αγνοείται. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

 

---