Βυζαντινή εκκλησία στο Ισραήλ χτισμένη πάνω σε ελληνικό Ιερό της Τύχης (vid)

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ  | Ενημ. 07/10/2024, 11:17 | Ενημ. 08/10/2024, 16:18

Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά

Μια βυζαντινή εκκλησία που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στο Ισραήλ δείχνει τη βαθιά σύνδεση του χριστιανισμού με τον ελληνισμό.

Η ελληνική επιγραφή στο δάπεδο της βυζαντικής εκκλησίας δείχνει την διαχρονική επιρροή του ελληνισμού. Image: Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων / Facebook

v

ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ότι πολλοί χριστιανικού ναοί έχουν χτιστεί στα ίδια μέρη όπου πριν υπήρχε κάποιος ελληνικός ναός – πολλές φορές με τα ίδια οικοδομικά υλικά. Για παράδειγμα, στο μέρος όπου βρίσκεται ο Ναός Παναγίας Ευαγγελίστριας στην Τήνο υπήρχε πριν Ιερό της Αφροδίτης.

Το ίδιο ισχύει και για τη νέα αρχαιολογική ανακάλυψη στην καρδιά του Ισραήλ, στο δάσος Σοχάμ, όπου οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα ερείπια μιας εξαιρετικής βυζαντινής εκκλησίας του 6ου αιώνα.

Οι πρώτες ανασκαφές ξεκίνησαν το 1986. Το σημαντικό σε αυτή την ανακάλυψη είναι ότι ο χριστιανικός ναός χτίστηκε πάνω σε έναν αρχαίο ελληνικό ναό, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη Θεά Τύχη.

Αυτό τεκμαίρεται από το γεγονός ότι μεταξύ των ευρημάτων υπάρχει ‘ένα σπάνιο εύρημα, ένα μαρμάρινο μετάλλιο που απεικονίζει την ελληνική θεά Τύχη.

Αυτός ο συνδυασμός ελληνικού και χριστιανικού συμβολισμού στην ίδια τοποθεσία δείχνει την πολιτιστική πολυπλοκότητα της βυζαντινής περιόδου στην περιοχή του Ισραήλ, όπου υπήρχε έντονη ελληνική παρουσία, απεικονίζοντας το πώς οι αρχαίες ελληνικές πεποιθήσεις χρησίμευσαν ως βάση για την άνοδο του χριστιανισμού.
ν

Το μαρμάρινο μετάλλιο με την Ελληνίδα θεά Τύχη που βρέθηκε στο Ισραήλ. Image: Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων / Facebook
ν

Ο ελληνικός πολιτισμός στην Ανατολή

Την εποχή για την οποία μιλάμε, υπήρχε στην Παλαιστίνη, στο μέρος όπου σήμερα είναι το Ισραήλ, το ελληνικό βασίλειο της Δεκάπολης, ήδη από την αρχή της χρονολογίας μας. Οι Εβραίοι ήταν μειοψηφία, σκορπισμένοι σε διάφορους ασήμαντους οικισμούς, που δεν έπαιζαν καθοριστικό ρόλο.
ν

Δαλμανουθά: Ανακαλύφθηκε μια χαμένη πόλη της Βίβλου

ν
Στο προσκήνιο ήρθαν εκμεταλλευόμενοι την επικράτηση του χριστιανισμού, παρ’ όλο που δεν είχαν καμία σχέση με τη νέα θρησκεία, η οποία ουσιαστικά στηρίχτηκε στην ελληνική παράδοση, καθώς τότε δεν υπήρχε άλλο πολιτιστικό υπόβαθρο. Όμως οι Εβραίοι, στα μεταγενέστερα χρόνια, διαστρέβλωσαν την ιστορία.
ν

Ερείπια βυζαντινής βασιλικής στην Πέλλα της Ιορδανίας, μια από τις πόλεις της Δεκάπολης. Όπως δείχνουν οι κίονες κορινθιακού ρυθμού, ήταν ελληνικός ναός που μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Imge: Wikimedia Commons
v

Η ελληνική Δεκάπολη περιλάμβανε εδάφη της σημερινής νότιας Συρίας, τον Λίβανο, την δυτική Ιορδανία και το βόρειο Ισραήλ. Το ελληνικό πνεύμα, το αλφάβητο και ο πολιτισμός ήταν διάχυτα σε όλη την περιοχή.

Η Τύχη, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, ήταν μια από τις Ωκεανίδες. Ο Ησίοδος λέει πως ήταν τρεις χιλιάδες από αυτές. Αυτό δηλώνει ότι οι Ωκεανίδες ήταν κάποιο τάγμα αγγέλων και η Τύχη ένα είδος Αρχάγγελου ή Αγαθοδαίμονος. Όπως και να ’χει, η Τύχη υπήρχε πριν από την εμφάνιση των Ολυμπίων θεών.

Η παράδοση αυτή από τους Έλληνες πέρασε στους Ρωμαίους. Στην Πραίνεστο, κωμόπολη βόρεια και ανατολικά της Ρώμης, υπήρχε το Μεγάλο Ιερό της Τύχης. Το Ιερό ήταν φημισμένο σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο και καθημερινά συνέρρεαν πιστοί από όλα τα σημεία της αυτοκρατορίας.

Άγνωστη λεπτομέρεια. Ο Αιλιανός, ο δάσκαλος ρητορικής που έγραψε στα ελληνικά την Ποικίλη Ιστορία και άλλα έργα, και ο οποίος γεννήθηκε το 175 μ.Χ. στην Πραίνεστο, κατείχε το αξίωμα του Μεγάλου Ιερέα της θεάς Τύχης.

Την ελληνιστική εποχή, πολλές πόλεις είχαν ως προστάτιδα τη δική τους Τύχη, η οποία απεικονιζόταν συχνά σε νομίσματα, με κορώνα τα τείχη της πόλης.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι, όπως οι Μοίρες, έτσι και οι Τύχες ήταν τρεις: η Μοίρα, η Αίσα και η Ειμαρμένη ή Ανάγκη. Μάλιστα τις θεωρούσαν ανώτερες των θεών. Ο Πίνδαρος στη θέση της Μοίρας βάζει την Τύχη, την οποία θεωρεί μάλιστα ότι έχει μεγαλύτερο κύρος.

Να σημειωθεί ότι Αίσα, απ’ όπου παράγεται το επίθετο αίσιος, σημαίνει αυτό που ο θεός ορίζει, το θέλημα του Θεού
ν

Οι Τρεις Τύχες. Ανάγλυφο, περί το έτος 160 π.Χ. Μουσείο Λούβρου. Image: Wikimedia Commons

v

Κιρμπέτ Tινσεμέτ: ένας αρχαίος
οικισμός στο Ισραήλ

Οι ανασκαφές γίνονται στο αρχαίο χωριό Κιρμπέτ Τινσεμέτ (Khirbet Tinshemet) που βρίσκεται στο δάσος Σοχάμ (Shoham), μια γραφική περιοχή γεμάτη αρχαιολογικούς θησαυρούς, σύμφωνα με την Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων. Η τοποθεσία πιστεύεται ότι ήταν ενεργός οικισμός από τον 4ο αιώνα μ.Χ., που διατηρήθηκε και κατά τη βυζαντινή εποχή.

Η εκκλησία που ανακαλύφθηκε τώρα εκεί είχε προηγουμένως ταυτιστεί από ορισμένους μελετητές με το “Beto-Melgasis”, έναν οικισμό που εμφανίζεται στον περίφημο χάρτη Madaba, ένα μωσαϊκό του 6ου αιώνα που χρησίμευε ως λεπτομερής χαρτογραφική αναπαράσταση των Αγίων Τόπων.

Οι ανασκαφές στο Khirbet Tinshemet, με επικεφαλής τον καθηγητή Yosef Porat το 1986 και τον δρα Uzi Dahari το 1995, αποκάλυψαν τα απανθρακωμένα ερείπια της εκκλησίας. Τότε βρέθηκε το σπάνιο μαρμάρινο μετάλλιο με την εικόνα της Τύχης, της Ελληνίδας θεάς και προστάτιδας των πόλεων. Η παρουσία της Τύχης στην είσοδο μιας χριστιανικής εκκλησίας είναι ένα ασυνήθιστο εύρημα που αποδεικνύει όσα αναφέραμε πιο πάνω,
ν

Η τοποθεσία των ανασκαφών στο δάσος Σοχάμ. Image: Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων / Facebook
ν

Οι λόγιοι που διαμόρφωσαν τον χριστιανισμό, είχαν φοιτήσει σε ελληνικά σχολεία και αργότερα μεταλαμπάδευσαν τις γνώσεις που απέκτησαν από τις σπουδές τους στην ελληνική γραμματεία, στον χριστιανισμό για να τον εμπλουτίσουν και να του δώσουν το απαραίτητο κύρος.

Είναι ενδιαφέρον ότι η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον… Άγιο Βάκχο (!) έναν χριστιανό μάρτυρα (;;;). Στο κέντρο της κύριας αίθουσας βρέθηκε μια ψηφιδωτή επιγραφή με τα λόγια:

+ΟΥΤΟC ΕCΤΙΝ Ο ΤΟΠΟC ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΙΗCΟΥ
ν

Το μωσαϊκό με την επιγραφή «Αυτός ο τόπος ανήκει στον Κύριο Ιησού». Image: Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων / Facebook
ν

Τέτοιες επιγραφές επιβεβαιώνουν την κεντρική θέση του χριστιανισμού στην περιοχή κατά τη βυζαντινή περίοδο, παρά τη συνεχιζόμενη επίδραση παλαιότερων παραδόσεων, όπως μαρτυρεί το ελληνικό μετάλλιο της Τύχης.

Σήμερα τη θέση της θεάς Τύχης την έχει πάρει η Παναγία, αν κρίνουμε από τις δεήσεις, τις ευχές, τα τάματα και τις επικλήσεις που γίνονται προς αυτήν από τους πιστούς για υγεία, ευημερία και ένα καλύτερο αύριο,

v

v

Δείτε επίσης:

Το μοναδικό αρχαιολογικό στοιχείο για τη Σταύρωση Εκπληκτικής ομορφιάς ψηφιδωτό στην Κύπρο Ισραήλ: βρέθηκε ελληνική επιγραφή 1.500 ετών (vid) Αγένειος Ιησούς σε αρχαία γυάλινη πιατέλα Καρφιά από τη “Σταύρωση του Ιησού” βρέθηκαν στην Ιερουσαλήμ (vid) Οι Παλαιστίνιοι είναι πιθανώς ελληνικής καταγωγής (vid)