«Ο εραστής του ηφαιστείου» της Σούζαν Σόνταγκ – Χαρακτήρες γυναικών

BOOK CORNER  | Ενημ. 03/04/2025, 07:53

Από την Ιωάννα Φωτοπούλου (*)

Tο μυθιστόρημα της Σούζαν Σόνταγκ επαναξιολογεί τη γυναικεία εμπειρία στον καμβά ενός ανδροκρατούμενου κόσμου.

Σούζαν Σόνταγκ. Image: Supplied

v

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ της Σούζαν Σόνταγκ (Susan Sontag) «Ο εραστής του ηφαιστείου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Μαρίας Σ. Μπλάνα, είναι «ένα έργο που συνδυάζει πολιτική, αισθητική και φιλοσοφία, ψυχογραφεί βαθιά τους χαρακτήρες των ηρωίδων, επαναξιολογεί τη γυναικεία εμπειρία και δίνει φωνή στις γυναίκες ώστε να φανερώσουν όσα αποσιωπούνται». 

Ποια είναι η Σούζαν Σόνταγκ

Η Σούζαν Σόνταγκ, μια από τις σημαντικότερες Αμερικανίδες διανοούμενες του 20ού αιώνα, διάσημη για τα δοκίμιά της, στα οποία ανέλυε με βάθος και πρωτοποριακή σκέψη θέματα που σχετίζονται με την τέχνη και την κοινωνία, θέτοντας προκλητικές ιδέες και ερωτήματα που συνεχίζουν να μας απασχολούν. Τώρα έρχεται ξανά στα χέρια μας με τη νέα μετάφραση του μυθιστορήματός της Ο εραστής του ηφαιστείου.

Στο εκτεταμένο αυτό ιστορικό μυθιστόρημα διερευνά όλες τις εκφάνσεις του πάθους, με φόντο τους Ναπολεόντειους πολέμους –κατά τη διάρκεια των οποίων το Βασίλειο της Νάπολης βρέθηκε σε περίοδο μεγάλης αστάθειας, εισβολών και πολιτικών αλλαγών– και με την απαράμιλλη γραφή της περνά μέσα στην πλοκή τις ιδέες της για τον έρωτα, την πολιτική, την τέχνη και τις γυναίκες, αναδεικνύοντας τις δυνατότητες του μυθιστορηματικού είδους. Η ίδια θεωρεί το έργο αυτό πιο σπουδαίο κι από τα δοκίμιά της κι εμείς δε μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε.
ν

ν

Το πολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα θα μπορούσε να αναλυθεί γύρω από τρεις βασικούς άξονες, με πρώτο αυτόν της ιστορικής συνθήκης, ενός πλήθους υπαρκτών ιστορικών προσώπων –μεταξύ των οποίων ο Μαρκήσιος ντε Σαντ και ο Γκαίτε– και των γεγονότων που αφορούν στη ζωή τους· δεύτερο άξονα αυτόν που αφορά στις εκφάνσεις του πάθους σε όλες του τις μορφές· κι έναν τρίτο άξονα, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται ζητήματα που άπτονται του φεμινισμού.

Πρόκειται για την πραγματική ιστορία της Έμμα Χάμιλτον, μούσας του Βρετανού ζωγράφου Τζορτζ Ρόμνεϊ, μιας φτωχής κοπέλας που η ομορφιά της τη βοήθησε αρχικά να επιβιώσει και στη συνέχεια να ανελιχθεί στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και να αποτελέσει κεντρική φιγούρα της διπλωματικής ζωής στην υψηλή κοινωνία της Νάπολης…

Το πάθος

Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, η Σόνταγκ προσεγγίζει το πάθος όπως αυτό ενσαρκώνεται στο πρόσωπο ενός συλλέκτη, του Χάμιλτον, και την ερωτική του έλξη για τα τα ηφαίστεια, τις συλλογές αρχαιοτήτων και όχι μόνο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η συγγραφέας, για εκείνον ήταν «πολύς ο πόθος», ακόρεστο το πάθος του να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα, αχόρταγα τα μάτια του να δουν την ομορφιά.

Το πάθος όμως ενσαρκώνεται και στο πρόσωπο της Έμμα και της ακατανίκητης επιθυμίας της για ζωή, εξέλιξη και κοινωνική άνοδο, που την ωθεί να μην επαναπαύεται ποτέ, αλλά και στον χαρακτήρα του Νέλσον, με το πάθος του να ζυγιάζεται ανάμεσα στα πεδία των μαχών και του έρωτά του για την Έμμα.

Οι γυναικείοι χαρακτήρες

Ο τρίτος άξονας ανάλυσης του μυθιστορήματος αφορά στις γυναίκες. Η Κάθριν, η πρώτη σύζυγος του Καβαλιέρε, είναι μια γυναίκα εξαιρετικά ταλαντούχα στη μουσική, που όμως ζει στη σκιά του συζύγου της και δεν νιώθει ιδιαίτερα ευτυχισμένη, αλλά παρόλα αυτά δεν θεωρεί ότι δικαιούται να ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, όντας τόσο τυχερή που την είχε παντρευτεί ένας άντρας σαν τον Καβαλιέρε. Ήσυχη, παρέχει στο σύζυγό της μια απροβλημάτιστη ζωή και φροντίζει τα ενδιαφέροντά της να είναι κοινά με του συζύγου της. Λίγο πριν το τέλος της, θα ζήσει έναν μεγάλο πλατωνικό έρωτα. Κι εκεί όμως θα νιώσει εκμηδενισμένη, όταν οι ιδέες τις θα γίνουν βιβλίο από τον αγαπημένο της χωρίς πουθενά να αναφερθεί το όνομά της.

Η Έμμα δεν επέλεξε τον Καβαλιέρε, ουσιαστικά πέρασε στην κατοχή του σαν ένα ακόμα αντικείμενο «στον κύκλο των αποκτημάτων εκείνου που άξιζε περισσότερο απ’ όλους να το κατέχει».

Η Έμμα, η δεύτερη σύζυγος του Καβαλιέρε, υπήρξε σαφώς μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, όμως δεν πρέπει να αγνοήσουμε το γεγονός ότι αποκτούσε πολλές ευκαιρίες χάρη στην εξαιρετική ομορφιά της. Αυτή είναι που της έδωσε δουλειά, τη βοήθησε να επιβιώσει κι αργότερα σαγήνευσε τον κατά πολύ μεγαλύτερό της λόρδο Χάμιλτον (Καβαλιέρε).

Η Έμμα δεν επέλεξε τον Καβαλιέρε, ουσιαστικά πέρασε στην κατοχή του σαν ένα ακόμα αντικείμενο «στον κύκλο των αποκτημάτων εκείνου που άξιζε περισσότερο απ’ όλους να το κατέχει». Εκείνος, σαν άλλος Πυγμαλίωνας, ανέλαβε τη μεταμόρφωσή της κι αυτή, έξυπνη καθώς ήταν, με ένα ακόρεστο πάθος να βελτιώνει διαρκώς τον εαυτό της, αξιοποιώντας τα φυσικά της ταλέντα και τα γυναικεία της χαρακτηριστικά, όπως την ανάγκη να ευχαριστεί τους άλλους, την ικανότητα για ενσυναίσθηση, εκφραστικότητα και επικοινωνία, κατάφερε να γίνει ένα ιδιαιτέρως αγαπητό πρόσωπο και να βρει τη θέση της στον κόσμο.
ν

Ένα από τα πολλά πορτρέτα της Emma Hamilton, γνωστής ως Emma Hart, από τον ζωγράφο George Romney (1782). Εδώ, ως νεαρή κοπέλα, στα δεκαεπτά της.

ν

Ο μισογυνισμός των γυναικών

Η Σόνταγκ ασκεί κριτική στο πώς ανατρέφονται οι γυναίκες ώστε να μη νιώθουν επαρκείς ούτε ως προς την αίσθηση του χιούμορ τους, πόσο μάλλον της ικανότητάς τους να αναλαμβάνουν ρίσκα, να αναζητούν, να ανταγωνίζονται και να επιθυμούν. Αναδεικνύει τον μισογυνισμό ακόμα και των γυναικών απέναντι στις γυναίκες.

Είναι χαρακτηριστική η σκηνή όπου η διάσημη πορτρετίστρια Ελίζαμπετ Βιζέ λε Μπρεν ζωγραφίζει την Έμμα απεικονίζοντας τη σαν εταίρα τη στιγμή που η Έμμα δεν κάνει τίποτα διαφορετικό από την ίδια, επιβιώνει κι εκείνη χάρη στο ταλέντο και την εξυπνάδα της. Η Έμμα καταφέρνει τόσα πράγματα στη ζωή της με κόπους και θυσίες -αποχωρίζεται το πρώτο της παιδί, βλέπει αποσπασματικά το δεύτερο-, σχολιάζεται όμως αυστηρά για τη μη εκπλήρωση του πιο σπουδαίου επιτεύγματος για μια γυναίκα, αυτό της διατήρησης της ομορφιάς και του καλλίγραμμου σώματός της.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αλλά τι θα μπορούσε να είναι πιο ταιριαστό γι’ αυτόν τον μεγάλο συλλέκτη πολύτιμων αντικειμένων από το να συλλέγει και την ίδια τη θεμελιώδη αρχή της καταστροφής, ένα ηφαίστειο. Οι συλλέκτες έχουν διχασμένη συνείδηση. Κανείς δεν συμμαχεί πιο αρμονικά με τις συντηρητικές και συνεκτικές δυνάμεις μιας κοινωνίας.

»Όμως κάθε συλλέκτης είναι και συνεργός του ιδεώδους της καταστροφής. Διότι η ίδια η υπερβολή του συλλεκτικού πάθους κάνει έναν συλλέκτη να απεχθάνεται ταυτόχρονα τον εαυτό του. Κάθε συλλεκτικό πάθος εμπεριέχει τη φαντασίωση της ίδιας του της αυτοκατάργησης.

»Εξασθενημένος από την ασυμφωνία ανάμεσα στην ανάγκη του να εξιδανικεύει και σε όλα όσα είναι ευτελή, παντελώς υλιστικά στην ψυχή ενός λάτρη των όμορφων αντικειμένων και των τροπαίων του ένδοξου παρελθόντος, ένας συλλέκτης είναι πιθανόν να λαχταράει να εξαγνιστεί από μια φωτιά που κατατρώει τα πάντα.

»Ίσως κάθε συλλέκτης να έχει ονειρευτεί ένα ολοκαύτωμα που θα τον απαλλάξει από τη συλλογή του – μετατρέποντάς τα όλα σε στάχτη ή θάβοντάς τα κάτω από λάβα. Η καταστροφή δεν είναι παρά η ισχυρότερη μορφή εκποίησης. Ο συλλέκτης μπορεί να είναι τόσο απογοητευμένος από τη ζωή του, που να επιθυμεί ν’ απαλλάξει τον εαυτό του από τον εαυτό του, όπως σ’ εκείνο το μυθιστόρημα για τον ξετρελαμένο με τα βιβλία απομονωμένο μελετητή, με τον θρυλικό θησαυρό των είκοσι πέντε χιλιάδων ανεκτίμητων, αναντικατάστατων τόμων (αυτό το όνειρο, η τέλεια βιβλιοθήκη), ο οποίος ρίχνεται στην πυρά που ανάβει με ό,τι αγάπησε περισσότερο. Αν όμως ένας τέτοιος οργισμένος συλλέκτης επιζήσει από την πυρά ή από τον παροξυσμό του, θα θέλει πιθανότατα να ξεκινήσει μια νέα συλλογή».

Δυο λόγια για την συγγραφέα

Η Σούζαν Σόνταγκ (1933-2004) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη αλλά μεγάλωσε στο Tuscon της Αριζόνα και πήγε γυμνάσιο στο Λος Άντζελες. Μετά την αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο του Σικάγο έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και τη θεολογία στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και στο κολέγιο Saint Anne’s του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Έγραψε τέσσερα μυθιστορήματα (The Benefactor, Death Kit, Ο εραστής του ηφαιστείου, In America), μια συλλογή διηγημάτων (I, etcetera), αρκετά θεατρικά έργα και οκτώ δοκίμια.

________________

(*) Η Ιωάννα Φωτοπούλου είναι εκπαιδευτικός, κάτοχος Μεταπτυχιακού στη Δημιουργική Γραφή.
ν

Δείτε επίσης:

Ο Σαλμάν Ρούσντι αποκάλυψε απόσπασμα του νέου του μυθιστορήματος Απελευθέρωση ή προσκόλληση; Εξερευνώντας τις δύο όψεις του διαλογισμού «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση) Η Βρετανή Σαμάνθα Χάρβεϊ κέρδισε το βραβείο Booker για το μυθιστόρημά της «Orbital» «Οι μέρες στο Βιβλιοπωλείο Μορισάκι»: Η θεραπευτική δύναμη των βιβλίων «Οι Σχεδιαστές του κόσμου»: Ένα μυθιστόρημα μαγικού ρεαλισμού