30 φράσεις των αρχαίων Ελλήνων τις οποίες χρησιμοποιούμε και σήμερα

ΙΣΤΟΡΙΑ  | Ενημ. 12/04/2025, 09:03

Posted by Youmagazine Staff

Η αρχαία ελληνική γλώσσα αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις γλώσσες του δυτικού πολιτισμού με αδιάκοπη ιστορική συνέχεια.

Η ελληνική είναι η γλώσσα της σοφίας. Image: Supplied

v

Η ΝΕΑ ελληνική γλώσσα αποτελεί συνέχεια της αρχαίας καθώς και εξέλιξή της. Ωστόσο υπάρχουν πάρα πολλές αρχαίες φράσεις που χρησιμοποιούμε αυτούσιες ακόμη μέχρι και σήμερα. Ας δούμε τις πιο χαρακτηριστικές από αυτές.

Α
Άγγιγμα του Μίδα
Στην ελληνική μυθολογία, ο Μίδας ήταν βασιλιάς της Φρυγίας. Ήταν γνωστός για την ικανότητά του να μετατρέπει σε χρυσάφι οτιδήποτε άγγιζε. 

Αμ’ έπος αμ’ έργον
Η αρχαία ελληνική έκφραση «αμ’ έπος αμ’ έργον» σημαίνει «μαζί με το λόγο και το έργο». Αναφέρεται σε κάτι που γίνεται χωρίς αναβολή, δηλαδή κάτι που λέγεται και γίνεται αμέσως πράξη. Η συγκεκριμένη έκφραση εντοπίζεται στον Ομηρικό στίχο 46 του ύμνου προς τον Ερμή.

Από μηχανής θεός
Η φράση προέρχεται από ένα τέχνασμα που χρησιμοποιούσαν στο αρχαίο θέατρο, όταν ένας θεός παρουσιαζόταν με ειδικό μηχάνημα (γερανό θα λέγαμε σήμερα) από ψηλά και με την παρέμβασή του έδινε λύση στην αδιέξοδη πλοκή του δράματος. Μεταφορικά χρησιμοποιείται όταν κάποιος εμφανίζεται απροσδόκητα και δίνει λύση σε ένα πρόβλημα.

Άρον άρον
Ο όχλος φώναζε «ἆρον ἆρον, σταύρωσον αὐτόν» στον Πόντιο Πιλάτο για να καταδικάσει το Χριστό σε θάνατο στο Σταυρό. Σημαίνει βιαστικά, με σπουδή και χωρίς προσοχή.

Ασκοί του Αιόλου
Ανοίγω τους ασκούς του Αιόλου σημαίνει δρω με τρόπο που προκαλεί ανεξέλεγκτες και δυσάρεστες συνέπειες.

Αχίλλειος πτέρνα
Η αχίλλειος πτέρνα είναι μια τραγική αδυναμία ή ελάττωμα κάποιου που αποβαίνει μοιραίο. Η Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα, τον βύθισε τον μικρό Αχιλλέα στα νερά της Στύγας για να τον κάνει αθάνατο. Το μόνο σημείο που δεν βυθίστηκε ήταν η πτέρνα απ’ όπου τον κρατούσε. Στον τρωικό πόλεμο, ένα βέλος του Πάρι βρίσκει την πτέρνα του Αχιλλέα και τον σκοτώνει.

Γ
Γηράσκω αεί διδασκόμενος
Η φράση «γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος» ειπώθηκε από τον Σόλωνα, τον αρχαίο νομοθέτη και αναφέρεται από τον Πλούταρχο στο Περί παίδων αγωγής, 2.

Γνώθι σαυτόν
Η προσταγή αυτή ήταν χαραγμένη στο ναό του Απόλλωνα στο μαντείο των Δελφών. Αποδίδεται στον Χείλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους επτά σοφούς. Σημαίνει να εξετάζεις τον εαυτό σου και να τον διορθώνεις.

Γόρδιος δεσμός
Η φράση «κόψιμο του Γόρδιου δεσμού» αναφέρεται στην λήψη τολμηρών αποφάσεων.

Ε
Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης
Προέρχεται από την Ιλιάδα (Μ 243). Λόγια του Έκτορα, όταν είδε έναν κακό οιωνό: «Ένα είναι το καλό σημάδι, να πολεμά κανείς για την πατρίδα».

Έτερον εκάτερον
Άλλη μια λόγια φράση που μας έμεινε από την αρχαία γλώσσα. Λέγεται για δύο πράγματα, διαφορετικά μεταξύ τους, που μπορεί να ισχύουν και τα δύο ταυτόχρονα, χωρίς το ένα να επηρεάζει το άλλο. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο.

Έπεα πτερόεντα
Η φράση αναφέρεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και σημαίνει τα λόγια που τα παίρνει ο άνεμος, που πετούν. Σημαίνει ακριβώς το ίδιο και σήμερα, λόγια του αέρα, που δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Ευ αγωνίζεσθαι
Να αγωνίζεσαι με έντιμο τρόπο. Η φράση καταδεικνύει τη σημασία της ευγενούς άμιλλας καθώς και την επιδίωξη της υπεροχής με θεμιτούς τρόπους.

Ευ ζην
Αυτό θεωρούσε ο Μέγας Αλέξανδρος ότι χρωστούσε στο δάσκαλό του Αριστοτέλη. Αρχικά σήμαινε τον τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από ηθικές και πνευματικές αρετές. Σήμερα έχει περισσότερο την έννοια της άνετης και ποιοτικής ζωής.

Η
Ήξεις αφήξεις
Πρόκειταο για έναν διφορούμενο χρησμό όταν κάποιος στρατιώτης ρώτησε τη Σίβυλλα αν θα σκοτωθεί στον πόλεμο. Η απάντηση ήταν «Ήξεις, αφήξεις ουκ, εν πολέμω θνήξεις», προφορικά φυσικά. Η διαφορά είναι στο κόμμα μετά το ουκ που αλλάζει το νήμα της φράσης, δηλαδή «Θα πας, θα γυρίσεις (δεν) θα πεθάνεις στον πόλεμο». Το λέμε όταν κάποιος έχει διφορούμενες θέσεις, αντιφάσκει.

Ηράκλειος άθλος
Αναφέρεται σε μια εργασία που απαιτεί εξαιρετικά μεγάλη δύναμη ή προσπάθεια. 

Ή ταν ή επί τας
Ή τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς η Σπαρτιατική έκφραση που απευθυνόταν σε όσους επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς στο πεδίο της μάχης και μεταφράζεται ως: ή μ’ αυτήν ή επ’ αυτής ( της ασπίδας), δηλαδή θα σε προσμένω ή με την ασπίδα του νικητή ή νεκρό (ή τραυματία) επάνω σε αυτή, διότι ήταν άγνωστη η δειλία στην Αρχαία Σπάρτη.

Ι
Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα
Η φράση «Αυτού γαρ και Ρόδος και πήδημα» προέρχεται από έναν από τους μύθους του Αισώπου και χρησιμοποιείται για να προκαλέσουμε κάποιον, ώστε να αποδείξει αυτό για το οποίο καυχιέται.

Κ
Κέρας Αμαλθείας
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν το σύμβολο της ευημερίας και της ευδαιμονίας του ανθρώπου. Αναφέρεται στο σπασμένο κέρατο της αίγας Αμάλθειας, τροφού του νεογέννητου Δία στην Κρήτη.

Κουτί της Πανδώρας
Αναφέρεται σε κάτι που δημιουργεί πολλά νέα προβλήματα που δεν περιμένει κάποιος. Σημαίνει μην αφήνεις την περιέργεια να σε κυριεύει, μην ανακατεύεσαι με τα πράγματα, άφησέ τα ήσυχα, μην ανοίξεις το κουτί της Πανδώρας. Η Πανδώρα ήταν η πρώτη θνητή γυναίκα.

Κύκνειον άσμα
Το μελωδικό τραγούδι του κύκνου λίγο πριν πεθάνει. Μεταφορικά το τελευταίο έργο ενός δημιουργού πριν το θάνατό του.

Μ
Μολών λαβέ
Έτσι απάντησε ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες όταν ο Ξέρξης ζήτησε την παράδοση των όπλων των αμυνομένων Ελλήνων. Έλα να τα πάρεις (τα όπλα). Η φράση χρησιμοποιείται και σήμερα με την ίδια έννοια, δηλαδή αν τολμάς έλα να με αντιμετωπίσεις, δεν παραδίδομαι.
ν

Μολών Λαβέ. Όταν ο Λεωνίδας έγραφε Ιστορία στις Θερμοπύλες. Image: Supplied

ν

Ν
Νους υγιής εν σώματι υγιεί
Η φράση απηχεί το κλασικό αθλητικό ιδεώδες, σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος πρέπει να φροντίζει να είναι υγιής στο σώμα, στην ψυχή και στο μυαλό. Στο σώμα ανήκουν η σωστή διατροφή και η άσκηση, το ψυχικό μέρος καλλιεργείται με τη μουσική και τις τέχνες, ενώ ο νους με τη μελέτη βιβλίων και τις σπουδές. «Όταν ο νους είναι καθαρός, όλα είναι καθαρά», έλεγε ο Επίχαρμος. Όταν η νους ή η ψυχή είναι άρρωστα, τότε αρρωσταίνει και το σώμα.

Ο
Ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου
Από την ιστορία του Οδυσσέα, ο οποίος όταν επέστρεψε στο σπίτι στην Ιθάκη από τη μακρά περιπλάνησή του, ο μόνος που τον αναγνώρισε ήταν ο σκύλος του ο Άργος.

Π
Πέτρα πάνω στην πέτρα
«Μην αφήσετε πέτρα πάνω στην πέτρα», δηλαδή ψάξτε παντού. Η φράση από θεατρικό έργο του Ευριπίδη. Ο Ευρυσθέας λέει στους άντρες του να μην αφήσουν καμία πέτρα στο κυνήγι των γιων του Ηρακλή.

Πυξ λαξ (Με πυγμή και λακτίσματα)
Σημαίνει με γροθιές και κλωτσιές. Τη φράση χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε την αποπομπή κάποιου με βίαιο τρόπο ή απότομα.

Πύρρειος νίκη
Πύρρειος νίκη ονομάζεται μεταφορικά το αποτέλεσμα μιας μάχης κατά την οποία ο ήρωας αναδεικνύεται μεν νικητής, όμως έχει υποστεί τόσο βαριές απώλειες, που μελλοντικά θα του είναι δύσκολο ή αδύνατο να συνεχίσει να αγωνίζεται.

Σ
Σκύλλα και Χάρυβδη
Η φράση παγιδευμένος ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη σημαίνει μπρος γκρεμνός και πίσω ρέμα.

Συν Αθηνά και χείρα κίνει
Το λέμε παραινετικά σε όσους τα περιμένουν όλα από το θεό ή την τύχη, χωρίς να κάνουν τίποτα οι ίδιοι σε μια δύσκολη στιγμή.

Τ
Τα παιδία παίζει (Αττική σύνταξη)
Το μάθαμε όλοι σαν παράδειγμα της αττικής σύνταξης στα αρχαία. Οι αρχαίοι εννοούσαν ότι το παιχνίδι είναι σύμφυτο με την παιδική ηλικία. Χρησιμοποιείται και όταν κάποιος ενήλικας συμπεριφέρεται σαν παιδί.

Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού
Η φράση αποδίδεται στον αρχαίο Έλληνα ποιητή, Μένανδρο και σημαίνει ότι δεν είναι έξυπνος αυτός που επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη.

Φ
Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας
Το είπε ο Λαοκόων στους Τρώες προειδοποιώντας τους να μην δεχτούν τα δώρα (Δούρειος Ίππος) των Ελλήνων. Σημαίνει να είσαι επιφυλακτικός με τους εχθρούς ακόμα κι όταν φέρνουν δώρα.
ν

Δείτε επίσης:

Η πρώτη φωτογραφία της Γης από το διάστημα Βρέθηκε στην Ιορδανία το αρχαιότερο ψωμί του κόσμου Η Σμύρνη μάνα καίγεται, καίγεται και το βιός μας (vid) Ο Κωνσταντίνος Μονομάχος και η “απαγορευμένη” σουπερνόβα του 1054 (vid) Τζακ ο Αντεροβγάλτης: Επιβεβαιώθηκε η ταυτότητά του μετά από 140 χρόνια Γιατί αυτή γάτα του 16ου αιώνα έχει έναν πύραυλο δεμένο στην πλάτη της; (vid)