Αυτός είναι ο μακρινός πρόγονος του ανθρώπου
ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν τον μακρινό πρόγονο του ανθρώπου που (ω! της εκπλήξεως) δεν είναι πίθηκος.
Αυτό το μικροσκοπικό δίστομο υδρόβιο αγκαθωτό πλασματάκι, που φέρει το όνομα Saccorhytus coronarius, είναι ο μακρινός πρόγονός μας. (Καλλιτεχνική απεικόνιση). Πηγή: Cambridge University
ν
ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ο Δαρβίνος παρουσιάσει την δική του θεωρία της Εξέλιξης των Ειδών, ένας αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και βιολόγος, ο Αναξίμανδρος (6ος αιώνας π.Χ.), είχε παρουσιάσει σε βιβλίο την δική του θεωρία για τη δημιουργία του κόσμου, την ζωογονία και την ανθρωπογονία. Αποσπάσματα από το βιβλίο του Αναξίμανδρου ενσωμάτωσε ο Αριστοτέλης στα δικά του έργα, απ’ όπου ο Δαρβίνος «δανείστηκε» τη δική του θεωρία της φυσικής επιλογής.
Σύμφωνα με τον Αναξίμανδρο, τα πρώτα πλάσματα, οι πρώτοι έμβιοι οργανισμοί, αναπτύχθηκαν μέσα στο νερό. Και αυτό είναι λογικό, καθώς κάποτε ολόκληρη η γη ήταν μια απέραντη έκταση λάσπης. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι έχουν βρεθεί απολιθώματα φυτών και ζώων κλεισμένα μέσα σε βράχους, πολύ μακριά από τη σημερινή θάλασσα.
Ο άνθρωπος εμφανίστηκε όταν στέγνωσε η λάσπη και δημιουργήθηκε η ξηρά. Έτσι, χωρίς να μπούμε στον πειρασμό να πούμε –όπως διατείνονται πολλές θρησκείες– ότι ο άνθρωπος προέρχεται από τη λάσπη, είναι λογικό να υποθέσουμε, όπως και ο Αναξίμανδρος, ότι ο άνθρωπος προέρχεται από τα ψάρια ή από υδρόβια πλάσματα που έμοιαζαν πολύ με τα ψάρια.
Βέβαια, ανάμεσα στα ιχθυόμορφα πλάσματα, μέσα στα οποία αναπτύχθηκαν οι άνθρωποι, και στις μύγες της λάσπης και στα σκουλήκια της άμμου, που αφθονούν στη ζεστή άμμο της ακροθαλασσιάς, έζησαν μια σειρά από ζώα που περιβάλλονταν από αγκαθωτούς φλοιούς, όπως οι αχινοί. Αυτά τα πρώτα ζώα, αφού βγήκαν από τη θάλασσα στη στεριά, βγήκαν από τα κελύφη τους και έζησαν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μια αλλιώτικη ζωή (δηλαδή στην ξηρά). Ζούσαν λίγο, γιατί οι δυσκολίες προσαρμογής ενός οργανισμού σε ένα νέο περιβάλλον είναι μεγάλες.
Ο Αναξίμανδρος κάνει την ευφυέστατη παρατήρηση ότι ο άνθρωπος (που κυοφορείται εννιά ολόκληρους μήνες και εξακολουθεί να είναι ανήμπορος για πολλά χρόνια μετά τη γέννησή του) δεν θα μπορούσε να επιβιώσει στις πρωτόγονες εκείνες συνθήκες χωρίς κάποια προστασία. Αυτή λοιπόν η σκέψη τον οδήγησε στην υπόθεση ότι ο άνθρωπος αναπτύχθηκε μέσα σε ένα είδος ψαριού – ακριβώς επειδή η γη ήταν αρχικά υγρή και τα πρώτα πλάσματα ήταν υδρόβια.
ν
ν
Το ανάγλυφο και τα αγαλματίδια από τη Νινευή δείχνουν το πλάσμα Ωάννης
που ήταν μισό ψάρι και μισό άνθρωπος.
ν
Ο Ωάννης μαζί με ένα άλλο πλάσμα από τους Ανένδοτους, παρουσιάζονται στον πανάρχαιο βασιλιά της Βαβυλώνας, που λεγόταν Αμύνων.
ν
Στους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας (Σουμέριους, Ακκάδες, Βαβυλώνιους), αλλά και στους Αιγύπτιους, υπήρχε η μυθολογική παράδοση για πλάσματα που ήταν κατά το ήμισυ ψάρια και κατά το ήμισυ άνθρωποι, τους Ανένδοτους και τον Ωάννη, που δίδαξαν στους ανθρώπους τα γράμματα και τις επιστήμες και κάθε είδους τέχνη. Όταν έδυε ο ήλιος, επέστρεφαν στη θάλασσα και περνούσαν εκεί τη νύχτα, γιατί τα όντα αυτά ήταν αμφίβια. Η παράδοση αυτή καταγράφηκε από τον Βαβυλώνιο ιερέα Βηρωσσό (3ος αιώνας π.Χ.) στο έργο του Βαβυλωνιακά, που έγραψε στην ελληνική γλώσσα, και διασώθηκε από τον Αλεξανδρινό γραμματικό και ιστορικό Απολλόδωρο.
Ο Αναξίμανδρος, όπως είπαμε, ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει ορθολογικά την προέλευση του ανθρώπου, όπως αναφέρουν οι διάφοροι δοξογράφοι:
Αέτιος (1ος αι. π.Χ.): «Ο Αναξίμανδρος είπε ότι τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο, τυλιγμένα μέσα σε αγκαθωτούς φλοιούς, και ότι με την πάροδο του χρόνου έβγαιναν στο στεγνότερο μέρος της γης και, όταν έσκαζε ο φλοιός τους, ζούσαν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ένα διαφορετικό είδος ζωής».
Ιππόλυτος (2ος-3ος αι. μ.Χ.): «Τα ζώα δημιουργήθηκαν από το υγρό στοιχείο, που το εξάτμισε ο ήλιος. Όσο για τον άνθρωπο, αρχικά ήταν παρόμοιος με ένα άλλο πλάσμα, και συγκεκριμένα με ψάρι».
Πλούταρχος (1ος-2ος αι. μ.Χ. Συμποσιακά ζητήματα VIII, 730 e): «Για το λόγο αυτό (οι Σύροι) σέβονται το ψάρι, θεωρώντας το ομογενές και ομότροφό τους. Από την άποψη αυτή φιλοσοφούν σωστότερα από τον Αναξίμανδρο∙ γιατί εκείνος δεν λέει ότι τα ψάρια και οι άνθρωποι γεννήθηκαν από τους ίδιους γονείς, αλλά ότι αρχικά οι άνθρωποι γεννήθηκαν μέσα σε ψάρια και αφού τράφηκαν, όπως οι γαλέοι, και έγιναν ικανοί να φροντίζουν τους εαυτούς των βγήκαν και πήραν τη στεριά».
Αυτές ήταν, πολύ επιγραμματικά, οι απόψεις στον αρχαίο κόσμο σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπου, ότι δηλαδή προήλθε από το υγρό στοιχείο από πλάσματα τυλιγμένα μέσα σε αγκαθωτούς φλοιούς.
Οι σατιρικές επιθέσεις κατά του Δαρβίνου τον παρουσίαζαν σαν πίθηκο (περιοδικό Hornet 1871). Πηγή: Wikimedia Commons
Ποιος να το ’λεγε πάντως ότι η θεωρία του Αναξίμανδρου θα επιβεβαιωνόταν στις μέρες μας, και μάλιστα από Βρετανούς επιστήμονες, οι οποίοι, όπως ο ομοεθνής τους Κάρολος Δαρβίνος, είναι διαπρύσιοι κήρυκες της θεωρίας ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο.
Ομάδα επιστημόνων από τη Βρετανία, την Κίνα και τη Γερμανία, με επικεφαλής τον καθηγητή Σάιμον Κόνγουεϊ Μόρις (Simon Conway Morris) από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ανακάλυψαν τον πιο πρώιμο γνωστό πρόγονο του ανθρώπου. Συγκεκριμένα βρήκαν, σε περιοχή της Κεντρικής Κίνας, τα απολιθώματα ενός πλάσματος ηλικίας 540 εκατομμυρίων ετών «εξαιρετικά καλά διατηρημένα».
Πρόκειται για ένα μικροσκοπικό θαλάσσιο ζώο, το μέγεθος του οποίου δεν υπερβαίνει τα ένα χιλιοστό, που αποτελεί τον αρχαιότερο γνωστό οργανισμός στην εξελικτική πορεία που οδήγησε στα ψάρια και –τελικά– στον άνθρωπο. Οι λεπτομέρειες σχετικά με την σημαντική αυτή ανακάλυψη στην επαρχία Shaanxi της Κεντρικής Κίνας δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature.
Όπως αναφέρει η ομάδα των ερευνητών, το μικροσκοπικό ζώο με την ονομασία Saccorhytus (ρυτιδωμένος σάκος) είναι το πιο πρωτόγονο παράδειγμα μιας κατηγορίας ζώων που ονομάζονται deuterostomes (δευτεροστόμια) και αποτελούν τον κοινό πρόγονο μιας τεράστιας γκάμας ειδών, συμπεριλαμβανομένων των σπονδυλωτών (των ζώων με ραχοκοκαλιά).
Το Saccorhytus, που είχε τεράστιο στόμα και ήταν χωρίς πρωκτό (το στόμα του ήταν διπλής χρήσης!), και του οποίου το μέγεθος δεν ξεπερνούσε το ένα χιλιοστό, ζούσε μεταξύ των κόκκων της άμμου στον πυθμένα της θάλασσας, όταν ακόμη η ζωή στη γη βρισκόταν υπό διαμόρφωση.
Ήταν το πρώτο «σκαλοπάτι» της εξέλιξης που οδήγησε στα ψάρια (10 έως 15 εκατ. χρόνια μετά τον Saccorhytus), στη συνέχεια στα ζώα της στεριάς και τελικά –πριν 700.000 με 200.000 χρόνια– στον σύγχρονο άνθρωπο.
ν
Το καλά διατηρημένο απολίθωμα του Saccorhytus που ανακάλυψαν οι επιστήμονες. Στο κέντρο του σώματος διακρίνεται το διπλό στόμα. Το ζώο είχε εύκαμπτο δέρμα και μυς που του έδιναν τη δυνατότητα να στριφογυρίζει. Image: Jian Han, Northwest University Xi’An, China
v
Τα δευτεροστόμια, πριν καταλήξουν στα σπονδυλωτά, άρχισαν να διαφοροποιούνται σε είδη όπως οι αστερίες και οι αχινοί.
Το εκπληκτικό είναι πως στον Saccorhytus υπάρχουν ήδη τα όργανα που αργότερα στα σπονδυλωτά θα αναπτύσσονταν ως αισθητήρια, αλλά και το ότι έχει συμμετρικό σώμα – ένα χαρακτηριστικό που το κληρονόμησαν στη συνέχεια οι εξελικτικοί απόγονοί του, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι κωνικές δομές στο σώμα του, πάνω από το στόμα. Οι δομές αυτές επέτρεπαν την έξοδο του νερού που το ζώο κατάπινε μαζί με τον τροφή του, και έτσι θα μπορούσε να ήταν η πολύ πρώιμη έκδοση των βραγχίων που ανέπτυξαν τα αμφίβια ζώα, όπως ο βάτραχος, ο φρύνος και η σαλαμάνδρα.
Δεν γνωρίζουμε αν ο Saccorhytus είχε υποτυπώδες έστω μυαλό. Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι από αυτόν ξεκίνησαν όλα τα πλάσματα της γης, δείχνει ότι διέθετε κάποιο ίχνος φαιάς ουσίας, περισσότερης ίσως από πολλούς ανθρώπους που εξακολουθούν και έχουν μυαλό και συνήθειες πιθήκου.
