Μαθαίνοντας από την αποτυχία
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αναστάσιο Πανά
Έχουμε την τάση να διαχωρίζουμε τις εμπειρίες της ζωής μας σε καλές και κακές. Καλές είναι όταν πετυχαίνουμε∙ κακές όταν αποτυγχάνουμε. Πώς θα ήταν όμως τα πράγματα αν κάθε απώλεια, κάθε αποτυχία, τη βλέπαμε σαν ευκαιρία για να αυξήσουμε την κατανόηση και τη συμπόνια μας;
O ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΣΑΜΑΝΩΝ… O Δρόμος του Πολεμιστή… O Δρόμος της Φώτισης… O Δρόμος της Επιτυχίας… Τα διάφορα βιβλία ψυχολογίας και αυτοβελτίωσης που μπορεί να βρει κάποιος στην αγορά είναι γεμάτα με διδάγματα σχετικά με το πώς να φτάσει κανείς στο μέγιστο βαθμό υλικής και πνευματικής επιτυχίας. Κανένα όμως δεν μας διδάσκει πώς να… αποτυγχάνουμε!
Κανένα από τα μαθήματα που διδασκόμαστε στις σχολές δεν μας λέει πώς να χάνουμε με αξιοπρέπεια και συνειδητοποιημένα. Έτσι, ποτέ δεν μαθαίνουμε ότι αυτά που συχνά θεωρούμε ως «αποτυχίες», μπορεί να ανοίξουν διάπλατα το δρόμο για μεγάλες επιτυχίες στη ζωή μας – επιτυχίες οι οποίες δεν μπορούν να υπολογιστούν με μέτρο τα κοινά πρότυπα, αλλά με το βάθος της ύπαρξης, της συμπόνιας και της σοφίας.
Στην πραγματικότητα, η αποτυχία και η απώλεια μπορούν να γίνουν ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για να πετύχει μια ριζική εσωτερική μεταμόρφωση, μια μεταμόρφωση που είναι ικανοποιητική και διαρκής.
Οι εμπειρίες, τα συμβάντα και τα συναισθήματα που φοβόμαστε περισσότερο και προσπαθούμε να αποφύγουμε, είναι συχνά οι μεγαλύτερες ευκαιρίες που έχουμε – πόρτες ευκαιρίας που συχνά προσπερνάμε, καθώς οι αντιλήψεις μας δεν μας αφήνουν να βιώσουμε τις αποτυχίες με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να μετατραπούν σε πολύτιμο κέρδος.
Αν κοιτάξουμε γύρω μας, είναι προφανές ότι όλοι θέλουμε να πετύχουμε στη ζωή. Όλοι θέλουμε να γίνουμε ονομαστοί και επιτυχημένοι. Σε κάθε γωνιά της γης, ανεξάρτητα από φύλο, γλώσσα, πολιτισμό ή θρησκεία, όλοι προσπαθούν να πετύχουν.
Είτε εργάζεται κανείς στη Γουόλ Στριτ προσπαθώντας να βγάλει το πρώτο του εκατομμύριο, είτε είναι εργάτης στην Ινδία προσπαθώντας να κερδίσει μερικές ρουπίες για να αγοράσει φαγητό για τα παιδιά του ή clochard στους δρόμους του Παρισιού, προσπαθώντας να εξοικονομήσει χρήματα για ένα ποτό, ο καθένας με τον τρόπο του προσπαθεί να πετύχει. Υποσυνείδητα θεωρούμε τη ζωή σαν έναν αγώνα στον οποίο πρέπει να πετύχουμε.
Στην πραγματικότητα, όλες οι πράξεις μας –από την πιο μικρή χειρονομία μέχρι το σπουδαιότερο εγχείρημα– είναι συνάρτηση του αγώνα μας για επιβίωση και απορρέουν από το φόβο της απώλειας που είναι ο φόβος του θανάτου. Πιστεύουμε πως όταν δεν κερδίζουμε, «χάνουμε», πως όταν δεν παίρνουμε αυτό που νομίζουμε ότι θέλουμε, με τον τρόπο που πιστεύουμε ότι το θέλουμε, έχουμε χάσει – έχουμε χάσει την ευκαιρία να είμαστε ευτυχισμένοι, να είμαστε απαλλαγμένοι από τον πόνο, να κατακτήσουμε τη ζωή, να νικήσουμε το θάνατο.
ν
v
Το δώρο της αποτυχίας
Οι πεποιθήσεις μας αυτές δεν είναι κατ’ ανάγκη συνειδητές. Υπάρχουν όμως στο υποσυνείδητό μας, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τις περισσότερες μικρές ή μεγάλες επιλογές της ζωής μας. Δεν συνειδητοποιούμε ότι αυτά που ονομάζουμε «αποτυχία» και «απώλεια» είναι στην πραγματικότητα δώρα.
Ακόμα και την πνευματική φώτιση την συσχετίζουμε με όμορφα πράγματα – με την ελευθερία, την ευτυχία, την απελευθέρωση, την αθανασία, την παντοδυναμία. Γι’ αυτό άλλωστε δεν αποφασίζουν οι άνθρωποι να ακολουθήσουν την πνευματική ατραπό; Σίγουρα δεν το κάνουν για να αποτύχουν!
Ωστόσο, παρά την εσωτερική άρνηση να δούμε την αποτυχία ως πνευματικό μονοπάτι, πρέπει να διερευνήσουμε και αυτή τη σκοπιά. Μήπως δηλαδή το σοκ της αποτυχίας και η σταδιακή πορεία που απαιτείται μέχρι να δεχθούμε την απώλεια σαν τρόπο ζωής, είναι στην πραγματικότητα το μοναδικό μονοπάτι, το οποίο μπορεί να μας εμφυσήσει ακεραιότητα, αυτοσεβασμό και ίσως, το πιο σημαντικό, πραγματική ανθρωπιά.
Όλοι γνωρίζουμε ότι η αποτυχία είναι μια αναπόφευκτη πτυχή της καθημερινής μας ζωής. Τα τελευταία χρόνια τη βιώνουμε διαρκώς. Αλλά κάπου μέσα μας διαισθανόμαστε ότι έχουμε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε την αποτυχία, έτσι ώστε να γίνει ένα φυσικό λίπασμα για την ψυχή – μια ψυχή που αναπτύσσεται παράλληλα με την πραγματικότητα της καθημερινής εμπειρίας και όχι κυνηγώντας ανέφικτα πράγματα και φαντασιώσεις.
ν
Οι τομείς της αποτυχίας
Αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα αναγνωρίσουμε ότι αποτυγχάνουμε συχνά και σε πολλούς τομείς της ζωής μας, συγκεκριμένους ή γενικά. Για παράδειγμα, πολλοί από εμάς έχουμε αποτύχει στις προσπάθειες μας να βρούμε την αγάπη ή να δημιουργήσουμε μια ζεστή σχέση, ακόμα κι αν κάποτε είχαμε την ασυνήθιστη τύχη να επιτύχουμε στον τομέα αυτό μέχρι ενός βαθμού, κι αυτό γιατί δεν γέμισε το κενό μέσα μας, όπως ελπίζαμε.
Η συμβατική ευτυχία μας απογοήτευσε, καθώς είτε δεν μπορέσαμε να δημιουργήσουμε στη ζωή μας τις συνθήκες εκείνες που φανταζόμασταν ότι θα μας έκαναν ευτυχισμένους, ή τις δημιουργήσαμε μεν, δεν είχαν όμως το αποτέλεσμα που θέλαμε. Μπορεί να έχουμε το σπίτι, το αυτοκίνητο και τις διακοπές μας σε όποιο μέρος του κόσμου μας κάνει κέφι και να μην αλλάζει κάτι στη ζωή μας προς το καλύτερο, προς την πληρότητα. Βαθιά μέσα μας αισθανόμαστε ότι «κάτι λείπει».
Με τον ίδιο τρόπο, οι προσδοκίες και τα σχέδιά μας συχνά μας απογοητεύουν. Ένα γνωστό ανέκδοτο λέει:
«Πότε κάνεις τον θεό να γελάσει;»
«Όταν του λες τα σχέδιά σου».
ν
Διογένης. Πίνακας του Jules Bastien-Lepage (1873). Πηγή: Wikimedia Commons
ν
Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα αποτυχίας από αυτό του Διογένη από την Σινώπη του Πόντου. Από γιος τραπεζίτη βρέθηκε εξόριστος και έγινε –στην κυριολεξία– ρεζίλι των σκυλιών, καθώς καμία ελληνική πόλη δεν τον ήθελε, επειδή ήταν παραχαράκτης – ένα αδίκημα που συχνά τιμωρείτο με θάνατο. Γυμνός και ανέστιος μεταμόρφωσε το ανθρώπινο Εγώ του και έγινε ο ονομαστός φιλόσοφος, με τέτοια εσωτερική δύναμη που μπορούσε να χλευάζει και να περιπαίζει ακόμη και βασιλείς.
Δεν μας απογοητεύουν όμως μόνο τα εξωτερικά πράγματα. Η ταυτότητα που μας προσδίδει το Εγώ μας, μας απογοητεύει ξανά και ξανά, γιατί η ζωή αποδείχνει πως δεν είμαστε αυτοί που πιστεύουμε ότι είμαστε∙ όλες οι ιδέες για τον εαυτό μας είναι καταδικασμένες να καταρρεύσουν η μια μετά την άλλη, καθώς αυξάνουμε την αυτογνωσία μας.
Από την άλλη πλευρά, το νόημα που υποτίθεται ότι κρύβεται πίσω από κάθε εμπειρία συχνά μας απογοητεύει, γιατί ό,τι μας συμβαίνει δεν έχει αναγκαστικά κάποια σημασία: κάποια πράγματα είναι, απλώς, αυτό που είναι χωρίς να έχουν κάποιο κρυμμένο νόημα. Αναζητάμε κάποιον δάσκαλο ή κάποια κοσμοθεωρία για να πιαστούμε, ελπίζοντας ότι θα γεμίσει το εσωτερικό μας κενό. Εις μάτην. Ακόμα και ο δρόμος προς τη «φώτιση» μας απογοητεύει γιατί δεν μας προσφέρει τη διαρκή ευτυχία και απελευθέρωση από τον πόνο της ζωής, όπως φανταζόμασταν.
Δεν είναι λοιπόν παράξενο που κάθε φορά που κάτι δεν πάει καλά, το αποκαλούμε αποτυχία. Όταν τα πράγματα δεν συμμορφώνονται με τις επιθυμίες μου, την τελειομανία μου, τις προτιμήσεις μου, το θέλω μου και το εγώ μου, τότε έχω αποτύχει. Όταν δεν μπορώ να κάνω κάτι τόσο καλά όσο νόμιζα, έχω αποτύχει. Όταν δεν μπορώ να νιώσω αγάπη και ευτυχία, έχω αποτύχει.
Όταν καίω το φαγητό έχω αποτύχει κι όταν τα παιδιά μου παίρνουν ναρκωτικά, έχω αποτύχει. Όταν ο σύζυγός μου με εγκαταλείπει για κάποια άλλη, έχω αποτύχει και όταν ο σκύλος μου πεθάνει, έχω αποτύχει. Όταν χάσω την περιουσία μου ή με κλείσουν φυλακή, έχω αποτύχει. Όταν έχω καρκίνο ή AIDS, έχω αποτύχει.
Αν αναλογιστούμε το εύρος των ανθρώπινων εμπειριών τις οποίες οι άνθρωποι κατατάσσουν στις «αποτυχίες», θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνουμε κάτι σωστά. Τελικά όμως αρχίζουμε να κατανοούμε ότι αυτό που ονομάζουμε «αποτυχία», μας δίνει εξαιρετικές ευκαιρίες για μια αυθεντική πνευματική μεταμόρφωση. Γιατί η μοναδική πραγματική αποτυχία είναι η αντίληψή μας – τα δικά μας εγωκεντρικά αποκυήματα της φαντασίας σχετικά με το τι σημαίνει να πετυχαίνεις στη ζωή.
ν
Παντού υπάρχει μια σχισμή μέσα από την οποία μπαίνει το φως.
— Λέοναρντ Κοέν
ν
Οι περισσότεροι συνειδητοποιούμε και αναγνωρίζουμε το γεγονός αυτό μετά από πολλά χρόνια και πολύ πόνο. Στο μεταξύ, πρέπει να αποτύχουμε πολλές φορές για να νιώσουμε ευγνωμοσύνη για όσα μας προσφέρει η ζωή – όλα τα καλά και τα άσχημα που περιλαμβάνονται στην ανθρώπινη εμπειρία. Γιατί δεν υπάρχει καλό χωρίς το αντίθετό του.
Οι προσπάθειες και οι αμέτρητες αναπόφευκτες αποτυχίες στο δρόμο μας προς τη φώτιση, σιγά-σιγά μειώνουν τον εγωισμό και την υπεροψία μας και αυξάνουν σταδιακά τη δυνατότητά μας να υπηρετούμε την ανθρωπότητα.
ν
Επενδύοντας στην απώλεια
Το να επενδύει κανείς στην απώλεια ακούγεται παράλογο. Πράγματι, το να επενδύσει κανείς πολύτιμους πόρους, υλικούς και ψυχικούς, στην αποτυχία, γνωρίζοντας εξαρχής ότι θα χάσει, φαντάζει γελοίο. Όμως δεν είναι.
Αν αρχίσουμε να εκτιμούμε την αξία της απώλειας –με την έννοια ότι μπορεί να μας δώσει κάτι που καμία άλλη εμπειρία δεν μπορεί– ίσως συλλάβουμε τους εαυτούς μας να κάνουν περίεργα πράγματα που προκαλούν εξίσου περίεργα αποτελέσματα. Το θέμα είναι ότι, ενώ δεν περιμένουμε να κερδίσουμε κάτι αφού δεν έχουμε επενδύσει στην επιτυχία, παραδόξως «κερδίζουμε» πολλά περισσότερα.
Όταν επενδύουμε στην αποτυχία, θέτοντάς την συνειδητά ως στόχο –ψάχνοντας παράλληλα τις δυνατότητες που κρύβει– μπορεί να ανακαλύψουμε ότι η αποτυχία είναι φίλη μας.
ν
Αντιστρέφοντας τις αρνητικές καταστάσεις
Το να υποφέρει κανείς συνειδητά, είναι η διαδικασία κατά την οποία ένας άνθρωπος επιλέγει να εισχωρήσει σε διάφορους τομείς του ανθρώπινου πόνου, χρησιμοποιώντας τον ως μέσο για την προσωπική ή πνευματική του μεταμόρφωση. Είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας μπορούμε να μάθουμε να μετατρέπουμε τις φανταστικές μας φοβίες σε τροφή για την ψυχή.
Όταν υποφέρουμε, πιστεύουμε ότι πρόκειται για μια μη επιθυμητή κατάσταση. Την αποφεύγουμε με κάθε τρόπο και όταν τη συναντούμε, της γυρίζουμε την πλάτη. Όταν όμως υποφέρουμε συνειδητά, εκτιμούμε τη δυνατότητα που μας παρέχεται για να ανακαλύψουμε μέσα μας τη σοφία και τη συμπόνια.
Το να υποφέρουμε συνειδητά σημαίνει ότι στρεφόμαστε προς την κατάσταση αυτή αντί να την αποφύγουμε, όσο δυσάρεστη κι αν είναι. Την αντιμετωπίζουμε άφοβα, λάμποντας με το φως της συνειδητότητάς μας και της εσωτερικής μας δύναμης και όταν το κάνουμε αυτό, η κατάσταση αλλάζει. Υπάρχει μια αλχημική διαδικασία μεταβολής που συμβαίνει στο ανθρώπινο σώμα όταν αποδεχόμαστε την απώλεια.
Το «αθανόρ» ήταν ένα είδος φούρνου των αλχημιστών μέσα στον οποίο έλιωναν το μόλυβδο και τον μετέτρεπαν σε χρυσό. Έπαιρναν κάτι που οι άνθρωποι δεν θεωρούσαν πολύτιμο και το μετέτρεπαν σε πλούτο. Αυτό ονομαζόταν «μεταστοιχείωση». Με τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να μετατρέψουμε την αποτυχία μας σε κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, σε συμπόνια και σε διαύγεια.
v
Aθανόρ (φούρνος) σε αλχημιστικό εργαστήριο. Ξυλογραφία από το έργο του
Johann Daniel Mylius, Opus medico-chymicum, Vol. 1 (Francofurti, 1618-1620).
Πηγή: U.S. National Library of Medicine
v
Η μεταστοιχείωση δεν είναι τίποτε άλλο από το «κάψιμο» όλων των ξένων στοιχείων που έχουμε ενσωματώσει και η επιστροφή στον αρχικό αγνό εαυτό μας.
«Η καλή κατάσταση είναι κακή κατάσταση και η κακή κατάσταση είναι καλή κατάσταση», έλεγε ο δάσκαλος του Ζεν, Seung Sahn. Εννοούσε πως όταν όλα πάνε καλά και «κερδίζουμε», συχνά μας απορροφά η επιτυχία μας σε τέτοιο βαθμό που αποκλείουμε την υπόλοιπη πραγματικότητα, καθώς και οποιονδήποτε ή οτιδήποτε απειλεί να σταθεί εμπόδιο στο δρόμο της ευτυχίας μας.
Όμως οι «καλές» καταστάσεις μπορεί να είναι πολύ καλές για τον εγωισμό μας, αλλά δεν είναι πάντα οι ιδανικές συνθήκες για τη συνολική πνευματική μας ανάπτυξη. Από την άλλη πλευρά, οι καταστάσεις που αποκαλούμε «κακές» είναι συχνά οι πιο παραγωγικές ευκαιρίες για την κατανόηση της υπόλοιπης ζωής μας.
Όταν ο Θιβετανός δάσκαλος ρωτήθηκε τι κάνει όταν βρεθεί σε κατάσταση έντονου στρες, πόνου και στεναχώριας (αυτό που οι οπαδοί της δικής του παράδοσης ονομάζουν “βασίλειο της κόλασης”) απάντησε: «Προσπαθώ να μείνω εκεί όσο μπορώ περισσότερο».
Πόσοι άνθρωποι μπορούν να πουν το ίδιο; Πόσοι είναι ικανοί όταν βρεθούν σε μια τέτοια κατάσταση, χωρίς να χτυπιούνται και να φωνάζουν σε ολόκληρη τη διαδρομή, να μείνουν εκεί μόνιμα;
Κι όμως, ο δάσκαλος αυτός θα έμενε εκεί όσο μπορούσε, γιατί το να αποκτήσει κανείς τη ικανότητα να κινείται μέσα στο “κολασμένο βασίλειο” της απώλειας, της θλίψης, του τρόμου και της σύγχυσης –αυτά τα βασίλεια του υποσυνείδητου που είναι τα πιο δύσκολα και τα λιγότερο ευχάριστα που μπορεί να διανύσει κάποιος– είναι μια από τις μεγαλύτερες ικανότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε.
Στα βουδιστικά ιερά βιβλία σχετικά με τη μετενσάρκωση, λέγεται ότι η γέννηση στο ανθρώπινο βασίλειο είναι η ανώτερη δυνατή γέννηση (ανώτερη ακόμα και από εκείνη στον κόσμο των θεών ή των αγγέλων) – γιατί μόνο τα ανθρώπινα όντα διαθέτουν τον αναγκαίο συνδυασμό θεϊκού στοιχείου και πόνου που μπορεί να τους δώσει το κίνητρο να αναζητήσουν την ουσιαστική πηγή της ύπαρξής τους.
ν
Δεν υπάρχει ολοκλήρωση χωρίς θλίψη και λαχτάρα. Γιατί χωρίς αυτά δεν υπάρχει νηφαλιότητα και καλοσύνη. Η σοφία χωρίς καλοσύνη και η γνώση χωρίς νηφαλιότητα είναι άχρηστες.
— Κάρλος Καστανέντα
ν
Επενδύοντας στην πραγματικότητα
Όταν μπορούμε να βιώσουμε τις απώλειές μας συνειδητά, καταφέρνουμε να κερδίσουμε ένα μικρό κομμάτι της πραγματικότητας – μιας πραγματικότητας που μπορεί να μην είναι αυτό που θέλουμε, μπορεί να μην την έχουμε επιλέξει ή προτιμήσει, που μπορεί να είναι αυτό που φοβόμαστε περισσότερο από όλα, αλλά μιας πραγματικότητας που είναι… πραγματική. Αντικειμενικά πραγματική. Πραγματική στον κόσμο της αλήθειας. Και αυτή η πραγματικότητα μπορεί και θα καταφέρει να αποκαλύψει ανείπωτες δυνατότητες.
Η πραγματικότητα δεν είναι πάντα υπέροχη. Κάποιες φορές η πραγματικότητα είναι θαυμάσια, ιδίως εκείνες τις φορές που τα πράγματα πηγαίνουν όπως ακριβώς θέλουμε. Βρίσκουμε τη δουλειά που θέλουμε, ερωτευόμαστε, γεννιέται το πρώτο μας παιδί και εκστασιαζόμαστε με το θαύμα της ζωής. Μοιραζόμαστε ατελείωτες προσωπικές στιγμές με τον ή την σύντροφό μας, ολοκληρώνουμε ένα έργο ή νιώθουμε για λίγο την παρουσία του θείου στο άρωμα του αέρα ένα ανοιξιάτικο πρωινό ή στον φλοίσβο των κυμάτων.
Η ζωή κάποιες φορές είναι εξαιρετική και μπορούμε –και πρέπει– να απολαμβάνουμε τις στιγμές κατά τις οποίες μας αποκαλύπτει τους μυστικούς θησαυρούς της. Με το να επενδύει κανείς στην πραγματικότητα, «λέει “ναι” στη ζωή» όπως είπε ο Γάλλος στοχαστής Αρνό Ντιζαρντάν (Arnaud Desjardins, 1925-2011) που υπήρξε μαθητής του Γκουρτζίεφ.
Το να λέει κάποιος “ναι” στη ζωή σημαίνει ότι είναι έτοιμος να ζήσει τη ζωή με τους δικούς της όρους και όχι με τους δικούς του.
Επίσης λέμε “ναι” στη ζωή όταν έχουμε αποτύχει, χάσει και σκοντάψει αρκετές φορές για να ξέρουμε ότι δεν τα καταφέρνουμε καλά και ότι η ζωή δεν λειτουργεί όπως υπόσχονται οι ταινίες, ή όταν έχουμε νιώσει την παρουσία του πνεύματος και την θεία πρόνοια για αρκετό καιρό για να έχουμε απόλυτη εμπιστοσύνη και πίστη στο ότι δουλεύουν για το καλό μας.
Όταν δεχόμαστε την πραγματικότητα όπως είναι και με τους δικούς της όρους, υπάρχει δυνατότητα για πραγματική συμπόνια. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πράξεις καλοσύνης και τις κάνουν. Λίγοι όμως είναι αυτοί που νιώθουν πραγματική συμπόνια.
Η πραγματική συμπόνια γίνεται μέρος της εξελισσόμενης εμπειρίας μας ως ανθρώπινων όντων, όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αποτύχει στη ζωή και να αποδεχθεί την πραγματικότητα ως έχει. Μόνο τότε μπορούμε να σταματήσουμε να εξαρτόμαστε αποκλειστικά από τις θετικές μας εμπειρίες και να σταματήσουμε να αποφεύγουμε ό,τι απειλεί την κλειστή μας καρδιά. Μόνο τότε μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε πραγματικά ίσοι με τους άλλους ανθρώπους, ακόμη και με έναν clochard.
ν
Ένα διαφορετικό είδος επιτυχίας
Όταν γινόμαστε ανοιχτοί στην αποτυχία με τους δικούς της όρους, γίνεται εφικτό ένα διαφορετικό είδος επιτυχίας. Η αξία του εαυτού μας αναδεικνύεται πέρα από όλα τα κέρδη και τις απώλειες. Υπάρχει ένα μέρος που μπορούμε να ανακαλύψουμε μέσα μας, στο οποίο η ευτυχία δεν εξαρτάται από τη ροή των καταστάσεων που αλλάζουν διαρκώς.
Όταν φεύγει το έδαφος κάτω από τα πόδια μας αλλά εμείς δεν πέφτουμε, αρχίζουμε να κατανοούμε ότι στην πραγματικότητα το πάτωμα ποτέ δεν υπήρχε. Όταν μέσα από επαναλαμβανόμενες απώλειες κάνουμε επιτέλους τους εαυτούς μας διαθέσιμους απέναντι στη ζωή όπως αυτή είναι, και όχι όπως προσπαθούμε να την κάνουμε να είναι, το μέτρο της επιτυχίας μας αλλάζει.
ν
ν
Η αξία της ζωής μας δεν υπολογίζεται πλέον σύμφωνα με το εάν το σύμπαν συντάσσεται με τις προσωπικές μας επιθυμίες και προτιμήσεις, αλλά ανάλογα με το πόσο βαθιά μπορούμε να αγκαλιάσουμε την πληρότητα όλων όσων μας προσφέρονται – όποια κι αν είναι αυτά.
Όταν αρχίζουμε να υποτιμούμε το ίδιο το νόημα της αποτυχίας, ιδιαίτερα τα αποκαρδιωτικά συμπεράσματα που βγάζουμε για τον εαυτό μας, βασιζόμενοι σε μια έννοια που έχουμε παρανοήσει από την αρχή, τότε μεταμορφωνόμαστε. Η μεταμόρφωση μπορεί να μην είναι ευδιάκριτη στην αρχή, αλλά συμβαίνει.
Αντί να προσκολλιόμαστε στην περηφάνια και την αυτοπροστασία της δικής μας πνευματικής επίτευξης, γινόμαστε ανοιχτοί και πρόθυμοι να ζήσουμε τις αποτυχίες, γιατί γνωρίζουμε ότι η φθορά και όχι η ανάπτυξη μας αφήνει ολοκληρωμένους και πραγματικούς, αλλά και ικανούς να προσφέρουμε κάτι χρήσιμο στη ζωή.
Εν κατακλείδι, μήπως η αποτυχία είναι μια μεταμφίεση της επιτυχίας και η επιτυχία μια μεταμφίεση της αποτυχίας;
