Ανθεστήρια: οι Απόκριες των αρχαίων Ελλήνων
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Οι ρίζες της Αποκριάς βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στα Ανθεστήρια, την ετήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης προς τιμήν του Διόνυσου και του Χθόνιου Ερμή.
Διόνυσος και Σάτυροι με μάσκες σε εορταστική πομπή κατά τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων. Ερυθρόμορφος κρατήρας από την Ποσειδωνία (Paestum) της Κάτω Ιταλίας στην περιοχή της Καμπανίας (370 – 360 π.Χ.). Μουσείο Λούβρου.
ν
ΑΜΕΣΑ συνδεδεμένος με τις γιορτές της Άνοιξης ήταν ο τραγοπόδαρος θεός Πάνας, επικεφαλής της στρατιάς των Σατύρων και των Μαινάδων που ακολουθούσαν τον Διόνυσο. Στη Δύση ο Πάνας ταυτίστηκε με τον Φαύνο. Μια άλλη ονομασία του Φαύνου είναι Λούπερκους, που σημαίνει «αυτός που μεταμορφώνεται σε λύκο». Ως γνωστόν, η αντίστοιχη γιορτή, τα Λουπερκάλια, εορταζόταν στις 15 Φεβρουαρίου και αργότερα αντικαταστάθηκε από τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου.
H διονυσιακή αυτή γιορτή ετελείτο από τους αρχαίους Έλληνες κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα, ο οποίος αντιστοιχεί περίπου με το δεύτερο μισό του Φεβρουαρίου και το πρώτο του Μαρτίου. H γιορτή των Ανθεστηρίων –από την οποία πήρε και ο μήνας το όνομά του– γινόταν προς τιμήν της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, και σε ανάμνηση της επιστροφής από τον Άδη της κόρης της Περσεφόνης, η οποία επέστρεφε κοντά στη μητέρα της με τον ερχομό της Άνοιξης. H Περσεφόνη είχε απαχθεί από τον Πλούτωνα, την ώρα που μάζευε μαζί με τις φίλες της άνθη.
H γιορτή αυτή, στενά συνδεδεμένη με τα Διονύσια, γινόταν σε όλη την Ελλάδα, στα μέρη όπου υπήρχε θέατρο. Να σημειωθεί ότι καμιά σχεδόν ελληνική πόλη, όσο μικρή ή ασήμαντη κι αν ήταν, δεν στερείτο θεάτρου. Αυτό συνέβαινε επειδή το θέατρο εθεωρείτο «ιερό του Διονύσου» και οι παραστάσεις που δίνονταν σε αυτό ήταν ιεροτελεστίες ανάλογες με τις μετέπειτα τελούμενες λειτουργίες στις εκκλησίες των χριστιανών, οι οποίοι μιμήθηκαν αυτό καθεαυτό το ελληνικό θέατρο (σκηνή = ιερό, χορός = ψάλτες, θυμέλη = αγία τράπεζα, υποκριτές των δρώμενων = ιερείς κτλ.).
Μια επιγραφή που βρέθηκε στον Μαίανδρο της Μαγνησίας, στην είσοδο του εκεί θεάτρου, μας πληροφορεί ότι τούτο είναι «ιερόν».
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, αντίστοιχα με τα Ανθεστήρια ήταν τα Λιμπεράλια, που τελούνταν στις 17 Μαρτίου προς τιμήν του θεού Liber, ενός αρχαίου θεού των Ρωμαίων, σύμβολο της δημιουργικής δύναμης της φύσης, όπως ήταν ο Διόνυσος για τους αρχαίους Έλληνες.
Στις αρχές του 2ου π.X. αιώνα, επικράτησε στη Ρώμη μια άλλη μυστική γιορτή, προερχόμενη από την Κάτω Ιταλία και την Ετρουρία. H ακόλαστη αυτή γιορτή γινόταν νύχτα από γυναίκες προς τιμήν του Βάκχου (Βακχεία). H γιορτή αυτή, στην οποία αργότερα επιτράπηκε να μετέχουν και άντρες, θεωρήθηκε επικίνδυνη για τα παλαιά και αγνά ήθη των Ρωμαίων.
Το 186 π.X. καταγγέλθηκε στους άρχοντες της Ρώμης ότι κατά τη γιορτή των Βακχείων γίνονταν πολλών ειδών όργια που συνέβαλαν στη διαφθορά των νέων, πλαστογραφήσεις διαθηκών, δηλητηριάσεις και άλλα εγκλήματα, με αποτέλεσμα μια φορά να συλληφθούν και να καταδικαστούν σε θάνατο 7.000 άτομα.
H ρωμαϊκή Σύγκλητος έλαβε αυστηρά μέτρα (Senatus consultum de Bacchanalibus), όμως η γιορτή όχι μόνο συνεχίστηκε, αλλά εξαπλώθηκε και στην υπόλοιπη Ιταλία, παρ’ όλο που στα όργια του 180 π.X. καταγγέλθηκαν άλλοι 3.000 άνθρωποι και καταδικάστηκαν ως παραβάτες του νόμου.
ν
Οι αρχαίες ρίζες του Καρναβαλιού >
