Ο άνθρωπος που προέβλεψε το δυστοπικό μέλλον μας
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Ένας φανταστικός κόσμος που δημιουργήθηκε πριν από 70 περίπου χρόνια γίνεται ολοένα και πιο πραγματικός κάθε μέρα που περνάει.
Τζορτζ Όργουελ (1903-1950). Photo: AP. Πηγή: Supplied
ν
ΔΕΝ ΕΙΧΕ κρυστάλλινη σφαίρα, δεν έβλεπε θρησκευτικά οράματα ούτε άκουγε φωνές νεκρών, κι όμως όταν έγραψε το “1984”, o Τζορτζ Όργουελ απεικόνισε με ακρίβεια το παρόν μας πριν από 70 περίπου χρόνια.
Δεν είναι τυχαίο που το μυθιστόρημα αυτό που γράφτηκε το 1949 αναρριχήθηκε και πάλι στην κορυφή των μπεστ σέλερ τον Ιανουάριο του 2017, καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν τις φρικτές προβλέψεις του.
Επιπλέον στις 4 Απριλίου, περισσότερες από 180 κινηματογραφικές αίθουσες στις ΗΠΑ άρχισαν να προβάλλουν την ταινία “1984” του Μάικλ Ράντφορντ. Η ημερομηνία επιλέχθηκε για να ταιριάξει με την «έντονη κρύα ημέρα του Απριλίου» που περιγράφεται στην αρχή του βιβλίου, όταν ο πρωταγωνιστής Ουίνστον Σμιθ, παραβιάζοντας τους κανόνες, αρχίζει να κρατά ημερολόγιο.
Την περίοδο αυτή, από 13 Μαΐου έως 13 Αυγούστου 2017, στα θέατρα των έξι μεγαλύτερων πόλεων της Αυστραλίας ανεβαίνει η σκηνική απόδοση του “1984” σε σκηνοθεσία Robert Icke και Duncan Macmillan. Η θεατρική παράσταση είναι εμπλουτισμένη με τις αποκαλύψεις των WikiLeaks και του Έντουαρντ Σνόουντεν.
ν
v
Το τότε…
Γιατί αυτή η αναβίωση; Επειδή σήμερα η δυστοπική* μυθοπλασία του Όργουελ αποτελεί καθημερινή πραγματικότητα: «συνεχής πόλεμος, πανταχού παρούσα κυβερνητική επιτήρηση και έλεγχος του νου του κόσμου».
Ο Όργουελ έγραψε το βιβλίο το 1948 (από αναριθμητισμό αυτού του έτους προέρχεται και ο τίτλος του έργου) και το εξέδωσε το 1949. Το βιβλίο είναι ένα από τα μεγαλύτερα δυστοπικά μυθιστορήματα που γράφτηκε ποτέ. Περιγράφει την ιστορία ενός ανθρώπου, του Ουίνστον Σμιθ, στον εφιαλτικό κόσμο της Ωκεανίας, μιας χώρας που βρίσκεται κάτω από ένα απολυταρχικό καθεστώς, γνωστό ως Μεγάλος Αδελφός (Big Brother). Στο καθεστώς αυτό όλοι οι κάτοικοι βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση και ελέγχονται για τι θα σκεφτούν, πώς θα ενεργήσουν και πώς θα ζήσουν. Η χώρα βρίσκεται σε συνεχή πόλεμο με δύο άλλες υπερδυνάμεις και οι άνθρωποί της ζουν υπό ιδιαίτερα καταπιεστικές συνθήκες.
Ο ήρωας του “1984”, ο Ουίνστον, είναι δημόσιος υπάλληλος, μέλος του κόμματος του Μεγάλου αδελφού. Ζει στην απόλυτη μοναξιά, γεμάτος φόβο και μίσος για τον Μεγάλο Αδελφό, τον οποίο όμως υπηρετεί πιστά.
Ο Όργουελ εμπνεύστηκε το έργο από το δικτατορικό καθεστώς του Στάλιν, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο η χιτλερική προπαγάνδα κατηύθυνε τον γερμανικό λαό, αποκρύπτοντάς του την αλήθεια. Όμως η ματιά του απλώνεται πιο πέρα, φτάνει στο δικό μας μέλλον και το προλέγει: ο Μεγάλος Αδελφός χρησιμοποιεί τις τηλεοπτικές οθόνες για να παρακολουθεί, αλλά και για να κάνει πλύση εγκεφάλου, με όπλα τον φόβο, τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης και τη διαφθορά για τον έλεγχο των μαζών. Το τρίπτυχο αυτής της δυστοπικής κοινωνίας είναι:
Το τρίπτυχο της δυστοπικής αυτής κοινωνίας είναι:
– Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
– Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ
– Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ
v
Όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον —Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν.
∼ Τζορτζ Όργουελ
Αφίσα από την τηλεοπτική παραγωγή του BBC του κλασικού μυθιστορήματος “1984” του Τζορτζ Όργουελ. Image: Supplied
ν
…και το σήμερα
Παγκοσμιοποίηση. Γενίκευση του πολέμου. Τρομοκρατία. Άνθρωποι που αυτοανατινάζονται παρασύροντας στο θάνατο δεκάδες άλλους συνανθρώπους τους. Κυβερνήσεις που εντείνουν τα μέτρα ασφάλειας. Κάμερες που παρακολουθούν το κάθε σου βήμα. Ένας ακήρυχτος πόλεμος. Παντού κρίση. Οικονομική και πολιτική. Κοινωνική και πολιτιστική. Κρίση ιδεών και ηθών. Μια κρίση που την προκάλεσαν τα σύγχρονα οικονομικοπολιτικά καθεστώτα, η κοσμοκρατορία του χρήματος, ο έλεγχος της παιδείας, η αμάθεια και η αδιαφορία. Ηγέτες που εφαρμόζουν αντιλαϊκές πολιτικές. Αποφάσεις που φέρνουν πίκρα, θάνατο και δυστυχία.
Όλα τα παραπάνω έχουν προκαλέσει παγκόσμια φτώχεια, τρομολαγνεία, χειραγώγηση, κακοδαιμονία. Ηλεκτρονικές κατασχέσεις λογαριασμών. Ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί. Οι πάντες παρακολουθούνται. Καθημερινά, κεκτημένες ελευθερίες μειώνονται, δικαιώματα χάνονται. Οι άνθρωποι ζουν σ’ έναν καθημερινό εφιάλτη δίχως τέλος…
Ζούμε σε ένα σκοτεινό παρόν, βγαλμένο μέσα από τις σελίδες του “1984”, και ένα ακόμα πιο δυσοίωνο μέλλον μας περιμένει.
v
Σκηνή από την ταινία του Μάικλ Ράντφορντ “1984” με τον Τζον Χαρτ στο ρόλο του Ουίνστον Σμιθ. Πηγή: Umbrella-Rosenblum Films
ν
Ευρωπαϊκή Ένωση. Eurogroup και euroworking group. Σύνοδοι κορυφής. Αποφάσεις που λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες. Αποφάσεις που μιλούν για χρέος, ρύθμιση του χρέους, ποσοτική χαλάρωση, έξοδο στις αγορές. Για δομικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις. Ούτε μια λέξη για τον άνθρωπο. Μόνο όροι, όροι δυσνόητοι και δυσοίωνοι, όροι που έχουν εφευρεθεί για να μπερδεύουν, να προκαλούν σύγχυση, να γεννούν περισσότερη πίκρα, θάνατο και δυστυχία.
ν
Ο μηχανισμός αλλοτρίωσης
Οι όροι αυτοί δεν είναι τυχαίοι. Αν και είναι νεκροί, άδειοι από κάθε περιεχόμενο, ένα κενό γράμμα, αποκτούν ζωή και υπόσταση καθώς αναμεταδίδονται σε 24ωρη βάση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης – TV, Τύπος, ραδιόφωνο, διαδίκτυο. Όπως τα μικρόβια, διεισδύουν στους ανθρώπους μέσα από τους πόρους, καταλαμβάνουν το μυαλό τους και τους μεταφέρουν τις γνώμες, τους σκοπούς και τις διαθέσεις εκείνων από τους οποίους έχουν αποσπαστεί. Έτσι, ο πολίτης σταδιακά αλλοτριώνεται.
Αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο. Επειδή ακριβώς είναι άδειοι, αυτοί που τους συλλαμβάνουν και τους αναμασούν, γεμίζουν αυτούς τους όρους με τις δικές τους σκέψεις και τις δικές τους εκτιμήσεις – όπως γεμίζουμε μια κούκλα ή ένα μαξιλάρι.
Έτσι, κάθε πολίτης, πιάνεται στον ιστό των δικών του σκέψεων και συμπερασμάτων, έναν ιστό που ύφανε ο ίδιος, από τον οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει. Γίνεται άβουλος και παθητικός, πιστεύοντας ότι γνωρίζει την αλήθεια, και συνεπώς μετατρέπεται σε πειθήνιο όργανο του Μεγάλου Αδελφού –της εκάστοτε άρχουσας τάξης– έχοντας την ψευδαίσθηση ότι είναι ελεύθερος.
Μπορεί το “1984”, σαν βιβλίο, σαν ταινία ή σαν θεατρική παράσταση, να λειτουργήσει ως καταλύτης, να κάνει το κοινό να εξεγερθεί και να κοιτάξει τον κόσμο με διαφορετικό μάτι; Να κάνει το κοινό να αναρωτηθεί τι είναι αληθινό και τι δεν είναι, να κοιτάξει πέρα από την απάτη των πολιτικών;
Στο βιβλίο, ο Μεγάλος Αδελφός λέει: «Ο λαός δεν θα εξεγερθεί. Δεν θα κοιτάξουν πάνω από τις οθόνες τους για να παρατηρήσουν τι συμβαίνει».
Σήμερα ζούμε την επιβεβαίωση αυτών των λόγων. Ζούμε την αδράνεια και την αδιαφορία, το άφημα της τύχης μας στους σωτήρες-πολιτικούς, στους τυράννους μας. Στον Μεγάλο Αδελφό.
ν
ν
* Ο όρος δυστοπία (δυσάρεστος τόπος) χρησιμοποιείται ως αντίθετο της ουτοπίας για να περιγράψει ένα αρνητικά θεωρούμενο κοινωνικό ή πολιτικό σύστημα. Η δυστοπία στην τέχνη υπερτονίζει συγκεκριμένα αρνητικά γνωρίσματα της υπάρχουσας κοινωνίας για να καταδείξει το ενδεχόμενο κακό. Γνωστά παραδείγματα αυτού του είδους είναι Τα ταξίδια του πλοιάρχου Γκάλιβερ του Τζόναθαν Σουίφτ (1726), ο Θαυμαστός καινούριος κόσμος του Άλντους Χάξλεϋ (1894-1963), το 1984 του Τζορτζ Όργουελ (1903-1950), το Blade Runner (1982) και το Μάτριξ (1999).
