Είναι το σύμπαν ένας πελώριος ζωντανός οργανισμός;
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Η ιδέα ότι το σύμπαν που μας περιβάλλει διαθέτει συνείδηση και αυτογνωσία έχει εμπνεύσει τους φιλοσόφους και τους επιστήμονες όλων των εποχών.
Το νεφέλωμα της Έλικας ή NGC 7293 είναι πλανητικό νεφέλωμα το οποίο βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου. Απέχει από τη Γη περίπου 700 έτη φωτός και είναι το κοντινότερο από τα λαμπρά πλανητικά νεφελώματα. Image: Supplied
ν
ΓΝΩΣΤΗ ως «πανψυχισμός» ή «πανθεϊσμός» αυτή η συναρπαστική αντίληψη βλέπει το σύμπαν ως μια συνειδητή οντότητα, ή μάλλον υπεροντότητα, μέσα στην οποία τα άστρα, οι γαλαξίες και τα πλανητικά σώματα έχουν την ικανότητα να σκέπτονται και να ρυθμίζουν τις διαδρομές τους.
Η θέση αυτή μπορεί να φαίνεται υπερβολική, ίσως και αντιεπιστημονική. Όμως, αν και οι περισσότεροι επιστήμονες είναι από επάγγελμα υλιστές, διαπνεόμενοι από τις υλιστικές θεωρίες του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων που στρέφεται στην εξέταση τέτοιων θεωριών που σε τελική ανάλυση είναι πολύ δύσκολο να διαψευστούν κατηγορηματικά.
Ο φυσικός Γκρέγκορι Μάτλοφ (Gregory Matloff), από το Κολλέγιο Τεχνολογίας της Νέας Υόρκης (NYCCT), δημοσίευσε το 2015 τη μελέτη “Conscious Stars Revisited”, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος δεν ξεκίνησε με την Μεγάλη Έκρηξη αλλά από ένα πεδίο «πρωτο-συνείδησης», το οποίο επεκτάθηκε σε όλο το σύμπαν και ότι, όπως οι άνθρωποι, έτσι και ο κόσμος διαθέτει συνείδηση και αυτογνωσία.
ν
Ο Γκρέγκορι Μάτλοφ (αριστερά) γίνεται δεκτός στη Διεθνή Ακαδημία Αστροναυτικής
από τον Έντουαρτ Στόουν, διευθυντή του Jet Propulsion Laboratory και καθηγητή
φυσικής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας. Image: Supplied
ν
Μεγάλο μέρος του σημερινού ενδιαφέροντος για τον «πανψυχισμό» οφείλεται στο έργο του Βρετανού μαθηματικού σερ Ρότζερ Πένροουζ (Sir Roger Penrose), ο οποίος πριν από τριάντα χρόνια πρότεινε την ιδέα του «συνειδητού σύμπαντος». Ο Πένροουζ έφτασε σε αυτή την ιδέα συσχετίζοντας τους στατιστικούς κανόνες της κβαντικής φυσικής με τους μικροσκοπικούς χώρους που υπάρχουν μεταξύ των νευρώνων στον εγκέφαλο.
Την ιδέα του Πένροουζ ανέπτυξε ο Γερμανός αστροφυσικός Bernard Haisch ο οποίος πρότεινε ότι τα κβαντικά πεδία που διαπερνούν τον κενό χώρο είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση της συνείδησης.
Αυτό σημαίνει πως ο κενός χώρος μεταξύ των ατόμων –για τον οποίο θυμίζουμε μίλησε πρώτος ο Δημόκριτος– χρησιμεύει για την εκδήλωση της συνείδησης, όχι μόνο στο δικό μας μυαλό, αλλά σε οποιαδήποτε αρκετά σύνθετη δομή.
Οι θεωρίες αυτές ίσως φαίνονται κάπως ακατανόητες, αλλά είναι ενδεικτικές μιας τολμηρής στροφής που επιχειρείται στο χώρο της κοσμολογίας. Όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτές της έννοιες, ίσως βρουν πιο κατανοητές κάποιες από τις κοσμολογικές θεωρίες που είχαν αναπτύξει οι πρόγονοί μας.
ν
Αυτός ο τρισδιάστατος χάρτης του σύμπαντος, αποτέλεσμα της έρευνας του 2MASS Redshift Survey, περιέχει περισσότερους από 43.000 γαλαξίες που απέχουν 380 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη (z <0,09). Σε αυτή την προβολή, το επίπεδο του Γαλαξία μας διατρέχει οριζοντίως το κέντρο της εικόνας – μια περιοχή που είναι γενικά σκοτεινή από την αστρική σκόνη. Πηγή: T.H. Jarrett (IPAC / SSC)
ν
Η κοσμολογία των Στωικών
Πρώτοι οι Στωικοί αντιλήφθηκαν ότι το σύμπαν δεν είναι ένας σωρός άψυχης ύλης που πετάχτηκε αποδώ κι αποκεί τυχαία και ά-λογα, αλλά ότι είναι ένα πελώριο ζώο, ένας γιγαντιαίος οργανισμός. Το σώμα του σύμπαντος είναι η ζώσα ύλη και η ψυχή του, ο θείος σπινθήρας του Λόγου, ο οποίος διαχέεται σε κάθε τμήμα του σώματός του. Και υποστήριξαν αυτή τη θεωρία, κηρύσσοντας ένα ιεραρχικά διατασσόμενο σύστημα πεδίων δύναμης στο σύμπαν, μέσω των οποίων εξελίσσεται η ζωή: η πέτρα γίνεται φυτό∙ το φυτό γίνεται ζώο∙ το ζώο άνθρωπος∙ ο άνθρωπος πνεύμα και το πνεύμα θεός.
Αυτός ο φιλοσοφικός πανθεϊσμός υποστηρίζει ότι δεν νοείται εξέλιξη χωρίς την ύπαρξη ενός κοσμικού νόμου, στον οποίο υπακούουν όλα τα όντα: ακόμη και στο πιο μικρό τεμάχιο ύλης υπάρχει μια ώθηση που το σπρώχνει να πάρει μια ανώτερη μορφή, υποδηλώνοντας έτσι ότι η ζωή προέρχεται από μια πνευματική δύναμη πάνω από το σύνολο. Η εξέλιξη για τους Στωικούς άρχιζε με το αγνό πνεύμα, το οποίο κατέβαινε όλο και πιο κάτω, έως ότου έπαιρνε τελικά μια ορατή και κατανοητή μορφή και γινόταν ύλη.
Σύμφωνα με τη θεωρία τους, η εκδήλωση αυτή του σύμπαντος οφειλόταν στη δράση της παγκόσμιας ψυχής ή σπερματικού λόγου. Θεωρούσαν ότι η παγκόσμια ψυχή είναι διασκορπισμένη σε πολλά επίπεδα με τη μορφή σπερματικών λόγων, οργανώνοντας τις διάφορες μορφές ζωής σε ολόκληρο το σύμπαν. Το σύνολο αυτών των διαφορετικών επιπέδων των εμψυχωτικών δυνάμεων συγκροτούσαν τον Λόγο.
Οι Στωικοί δέχονταν επίσης ότι κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει εντός της έναν θείο σπινθήρα, που τον αποκαλούσαν «ψυχή». Η ψυχή είναι ο σπινθήρας της αστρικής ουσίας μέσα στον άνθρωπο – ένα σπέρμα του Λόγου που κατοικεί μέσα μας. Αυτός ο θείος σπινθήρας καθιστά τον άνθρωπο πολίτη του σύμπαντος, και παράλληλα του παρέχει το αίσθημα της οικείωσης, την αίσθηση δηλαδή ότι είναι συνδεδεμένος όχι μόνο με τα υπόλοιπα ανθρώπινα όντα αλλά με όλες τις εκδηλώσεις της φύσης.
Με άλλα λόγια, οι Στωικοί πρότειναν μια ενοποιητική δύναμη – αυτή που τόσο λείπει από τη σύγχρονη φυσική, είτε την αποκαλούμε Μεγάλη Ενοποιημένη Θεωρία είτε θεωρία ενοποιημένου πεδίου.
Οι Στωικοί έβλεπαν σαν αποτέλεσμα αυτής της φυσικής αλληλεπίδρασης μεταξύ του ζώντος σύμπαντος και του ανθρώπου την ύπαρξη μιας κοινής ρίζας σε όλα τα πράγματα, ένα είδος πανθεϊσμού, καθώς η παγκόσμια ψυχή διαπερνά τόσο τον μακρόκοσμο όσο και τον μικρόκοσμο. Με αυτόν τον τρόπο εξηγούσαν την ενότητα που υπάρχει ανάμεσα στον άνθρωπο και στο σύμπαν, ενότητα που διαπιστώνεται στην πράξη από το γεγονός ότι ο άνθρωπος από την πρώτη κιόλας στιγμή που γεννιέται αναγνωρίζει τον κόσμο που τον περιβάλλει ως οικείο και όχι ως ξένο και άγνωστο, αποδεχόμενος ως αυτονόητο το γεγονός ότι πρέπει να εξελιχθεί.
