Ατρόμητοι Έλληνες: Ιωάννης Φωκάς ο Θαλασσινός
ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ
Posted by Youmagazine Staff
Ταξίδια στο δρόμο των ξεχασμένων ονείρων
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές στην ιστορία των εξερευνήσεων, είναι ο Κεφαλονίτης θαλασσοπόρος Ιωάννης Φωκάς, ο οποίος εξερεύνησε τις δυτικές ακτές της Βορείου Αμερικής για λογαριασμό του ισπανικού θρόνου.
Ο Ιωάννης Φωκάς ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που εξερεύνησε τις παγωμένες θάλασσες του αμερικανικού Βορρά. Image: Supplied
ν
Η ΝΕΟΤΕΡΗ οδυσσειακή μορφή, ο Φωκάς ο Θαλασσινός, έμεινε στην Ιστορία με το όνομα Χουάν ντε Φούκα επειδή ήταν στην υπηρεσία του ισπανικού στέμματος. Η ζωή του ολόκληρη, με μικρά διαστήματα ανάπαυλας στη στεριά, κύλησε πάνω στα πλεούμενα της εποχής, ώσπου το 1592 ανακάλυψε τα Στενά της Χίμαιρας, νότια της νήσου Βανκούβερ (σύνορα ΗΠΑ-Καναδά), που σήμερα φέρουν το όνομά του, καθιστώντας τον έτσι τον πρώτο Ευρωπαίο που έφθασε στις εκεί παγωμένες θάλασσες.
Ο Φωκάς ή Βαλεριάνος γεννήθηκε το 1536 στο χωριό Βαλεριάνο της Κεφαλονιάς και ήταν ο τέταρτος γιος του Εμμανουήλ Φωκά ή Φωκά Βαλεριάνου με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Πιθανότατα το όνομά του ήταν Ιωάννης-Απόστολος.
Νέος ξενιτεύτηκε και εργάστηκε επί σαράντα χρόνια ως πλοηγός στον στόλο των Δυτικών Ινδιών της Ισπανίας. Σε ένα του ταξίδι στις Φιλιππίνες, τον Νοέμβριο του 1587, το πλοίο στο οποίο επέβαινε, η Αγία Άννα (Santa Anna), το κατέλαβαν Άγγλοι και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος, χάνοντας όλες του τις οικονομίες και το φορτίο του πλοίου αξίας 60.000 δουκάτων.
Λίγο καιρό αργότερα αφέθηκε ελεύθερος και το 1588 πήγε στο Μεξικό, που τότε ονομάζονταν Νέα Ισπανία. Ο Ισπανός αντιβασιλέας του Μεξικού, Λουίς ντε Βελασέο, του έδωσε μια μικρή καραβέλα με την εντολή να εξερευνήσει τις δυτικές ακτές της Βορείου Αμερικής και να βρει τα μυθικά Στενά του Ανιάν (ισπ. Estrecho de Anián) που υποτίθεται πως ένωναν τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό.
Αντί των Στενών του Ανιάν, ο Ιωάννης Φωκάς ανακάλυψε τα Στενά της Χίμαιρας – τα στενά μεταξύ Σκύλας και Χάρυβδης που πρέπει να διαπλεύσει εκείνος που με τα κατορθώματά του θέλει να υπερβεί τον εαυτό του, που δεν είναι άλλος από τη Χίμαιρα.
ν
Τα Στενά της Χίμαιρας
Η ιστορία του Κεφαλονίτη θαλασσοπόρου Ιωάννη-Απόστολου Φωκά-Βαλεριάνου, που έμεινε στην Ιστορία ως Juan de Fuca (Χουάν ντε Φούκα), αποτυπώνεται στο βιβλίο της Ευρυδίκης Λειβαδά-Ντούκα Στα Στενά της Χίμαιρας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Το βιβλίο πρωτοπαρουσιάστηκε σε εκδήλωση στο Κολέγιο Κουίνς του Δημοτικού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, που διοργάνωσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, σε συνεργασία με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Κεφαλλήνων και Ιθακησίων “Οδυσσεύς”.
Την παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του μυθιστορήματος The Straits of Chimera έκανε, μέσω ζωντανής διαδικτυακής σύνδεσης, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός Οικονομίας, Λούκα Κατσέλη, η οποία λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δεν μπόρεσε να ταξιδέψει στις ΗΠΑ. Η κ. Κατσέλη μίλησε για τον πρώτο Έλληνα και Ευρωπαίο θαλασσοπόρο που διέσχισε τα στενά νότια του Βανκούβερ που φέρουν σήμερα το όνομά του, υπογραμμίζοντας ότι το βιβλίο, μετά την αγγλική έκδοση, θα πρέπει να εκδοθεί και στην ισπανική γλώσσα.
ν
Το στενό πέρασμα ανάμεσα στην Βρετανική Κολομβία (Καναδάς) και στην πολιτεία Ουάσινγκτον (ΗΠΑ), που εξερεύνησε το 1590 ο Ιωάννης Φωκάς, φέρει το όνομα του Έλληνα θαλασσοπόρου. Image: Supplied
ν
«Η μεγάλη συμβολή της συγγραφέως είναι ότι χρησιμοποιεί το ιστορικό μυθιστόρημα ως ένα αποτελεσματικό δίαυλο διάχυσης των αποτελεσμάτων της ιστορικής έρευνας στο πλατύτερο κοινό» τόνισε η κ. Κατσέλη, προσθέτοντας: «Η Εύη πλάθει μύθο, κινούμενη στα σύνορα μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και αλήθειας, τέχνης και ιστορίας, διεγείροντας τη φαντασία μας και τις αισθήσεις μας. Με τη δυνατή γραφή της, τις ζωντανές εικόνες, την προσοχή στη λεπτομέρεια, μπαρκάρουμε και εμείς με τον Ιωάννη Φωκά-Βαλεριάνο στα πλεούμενα της εποχής και οδεύουμε στις μεγάλες θάλασσες, στους στενούς θαλασσινούς λαιμούς.
»Ανεβαίνουμε το μεγάλο ποταμό Γκουανταλκεβίρ. Ακούμε το βουητό και το συρφετό στα λιμάνια της Σεβίλλης και του Ειρηνικού. Γινόμαστε ταξιδευτές, μαέστροι καραβιών, έμποροι, αυλικοί στην αυλή του Φίλιππου Β΄ της Ισπανίας, κουρσάροι της μεγάλης Ελισάβετ. Ένα βιβλίο μάθημα ιστορίας, δημιουργικής γραφής, αλλά πάνω απ’ όλα, επιτρέψτε μου να το πω αυτό, ένας ύμνος στον ανήσυχο Κεφαλλήνιο, στον τολμηρό Έλληνα. Έναν ριψοκίνδυνο τυχοθήρα, που εμπορεύεται, πολεμά και ληστεύει, που βιώνει καθημερινά τη σμίξη με το θάνατο και την αψηφισιά που εκπορεύεται από αυτή, αλλά που παραμένει άνθρωπος με την αρχοντιά του Αίνου και τη γαλήνη και ημεράδα της γαλάζιας θάλασσας του Ελιού. Έναν πραγματικό θαλασσινό, όπως όλοι οι καπεταναίοι, που ο ίλιγγος της απεραντοσύνης, τον οδηγεί να υπερβεί τα σύνορα του απραγματοποίητου».
ν
Τα Στενά της Χίμαιρας με τη Στήλη του Φωκά του Θαλασσινού στην είσοδό τους. Πηγή: Panoramio
ν
Από την πλευρά της, η συγγραφέας του βιβλίου, Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα, αναφέρθηκε στην έρευνά της και στην πορεία εντόπισης και ανακάλυψης των στοιχείων που συνθέτουν την περιπετειώδη προσωπικότητα του Φωκά. Όπως είπε, η πρώτη γνώση της για τον Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρο ήταν το 1990, μέσω Κεφαλλήνιων ιστορικών του 19ου αιώνα.
Η ονοματοδοσία, τον Δεκέμβριο του 1992, από την Washington State Board on Geographic Names, βουνού στην περιοχή των Στενών με το όνομα «Βαλεριάνος» και η συμβολή σε αυτή της μετέπειτα μεταφράστριας του έργου κ. Κρεμμύδα, της έδωσε την αφορμή να «εντρυφήσει περαιτέρω σε διάσπαρτα στον κόσμο αρχεία» και να φέρει στην επιφάνεια στοιχεία άγνωστα μέχρι σήμερα για τη ζωή και την πορεία του Έλληνα θαλασσοπόρου.
ν
Μια ανείπωτη ιστορία
Επιστρέφοντας στην Κεφαλονιά, ο Ιωάννης Φωκάς πέρασε από τη Φλωρεντία. Εκεί συνάντησε έναν Άγγλο ονόματι Τζον Ντάγκλας, στον οποίο αφηγήθηκε τις περιπέτειές του. Ο Ντάγκλας του έδωσε μια συστατική επιστολή και τον έστειλε στον Μάικλ Λοκ, πλούσιο έμπορο και πρόξενο της Αγγλίας, ο οποίος έτυχε να βρίσκεται τότε στην Βενετία.
Ο Φωκάς εξιστόρησε και σ’ αυτόν τις περιπέτειές του και του ζήτησε να μεσολαβήσει ώστε η Αγγλία να του χορηγήσει δύο πλοία για να συνεχίσει τις εξερευνήσεις του για το πέρασμα ανάμεσα στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Ήλπιζε πως οι Άγγλοι θα τον αποζημίωναν για τα όσα έχασε όταν τον αιχμαλώτισαν στις Φιλιππίνες.
Ο Λοκ προσπάθησε να έρθει σε επαφή με την βρετανική κυβέρνηση, ζητώντας 100 λίρες για να πάει τον Φωκά στην Αγγλία, αλλά η απάντηση καθυστερούσε και ο Φωκάς έφυγε τελικά για την Κεφαλονιά. Το 1602, ο Λοκ έγραψε μια επιστολή στον Φωκά, αλλά δεν έλαβε ποτέ απάντηση. Έτσι υπέθεσε πως ο ηλικιωμένος Φωκάς είχε ήδη πεθάνει.
ν
Ο Ιωάννης Φωκάς σε κουτί τσιγάρων. Είναι κι αυτή μια μορφή αναγνώρισης. Image: Supplied
ν
Η ιστορία του Φωκά, έτσι όπως μεταφέρθηκε στον Λοκ, πρωτοδημοσιεύτηκε το 1625 στο βιβλίο του Άγγλου ταξιδιωτικού συγγραφέα Σάμιουελ Πέρτσες (Samuel Purchas, π. 1575–1626) Hakluytus Posthumus or ‘Purchas His Pilgrimes Contayning a History of the World in Sea Voyages and Lande Travells by Englishmen and others. Το 1787, ο Βρετανός πλοίαρχος Τσαρλς Μπάρκλεϋ, αναγνωρίζοντας τον πορθμό ανάμεσα στην νήσο Βανκούβερ και την πολιτεία Ουάσιγκτον των ΗΠΑ ως τα μέρη που εξερεύνησε ο Φωκάς το 1592, έδωσε στην περιοχή το όνομα Στενά του Χουάν ντε Φούκα (Strait of Juan de Fuca).
Σήμερα ολόκληρος ο κόσμος αναγνωρίζει τον Φωκά ως τη νεότερη οδυσσειακή μορφή και ως τον πρώτο Ευρωπαίο που έφθασε στις παγωμένες θάλασσες του αμερικανικού βορρά.
Άλλωστε ολόκληρη η ιστορία των Ελλήνων, από τα αρχαϊκά χρόνια, είναι ταυτισμένη με το οδυσσειακό στοιχείο. Δεν είναι τυχαίο, που ένα παγκόσμιο σύμβολο, ο Οδυσσέας, είναι Έλληνας. Ο οδυσσειακός χαρακτήρας του Έλληνα θαλασσοπόρου του 16ο αιώνα ισχύει και σήμερα, με τους σημερινούς μετανάστες. Αυτά δεν αλλάζουν καθόλου. Παραμένουν αναλλοίωτα στο διάβα των χρόνων. Ονόματα αλλάζουν και κάποιες καταστάσεις πολιτικές, είναι όμως δευτερεύοντα στοιχεία μπροστά στην αδάμαστη θέληση των Ελλήνων.
