Ο βασικός λόγος που συνέβη το κραχ του 2008

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Posted by Youmagazine Staff

 

Η οικονομική κρίση του 2008 οφείλεται στο γεγονός ότι για πολλά χρόνια το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στηριζόταν σε χρήματα που δεν υπήρχαν.

Η αξία των χρημάτων σήμερα πηγάζει από την πίστη που έχουμε σε αυτά. Image: Supplied

ν

ΠΑΡ’ ΟΛΟ που λένε ότι το χρήμα κάνει τον κόσμο να γυρίζει, το χρήμα αυτό καθεαυτό δεν έχει καμιά αξία. Εκτός κι αν σας αρέσει να βλέπετε πάνω στα χαρτονομίσματα τις μορφές των νεκρών εθνικών ηρώων, ένα χαρτονόμισμα δεν έχει περισσότερη αξία από οποιοδήποτε άλλο κομμάτι τυπωμένου χρωματιστού χαρτιού. Μόνο αν συμφωνήσουμε όλοι μας, ως χώρα, να δώσουμε μια πρόσθετη αξία σε αυτό το κομμάτι χαρτιού –αξία που και άλλες χώρες συμφωνούν να αναγνωρίσουν– τότε αυτό το απλό τυπωμένο κομμάτι χαρτιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως νόμισμα.

Ένα νόμισμα δεν είναι τίποτε άλλο από μέσο ανταλλαγής. Παλαιότερα, οι ανταλλαγές αγαθών ήταν εμπράγματες. Αυτός που είχε κότες, πήγαινε τα αυγά στην αγορά και τα αντάλλασσε με φρούτα, κρέας, ρούχα, λάδι ή ό,τι άλλο χρειαζόταν. Επειδή το σύστημα αυτό ήταν περιοριστικό και δύσκαμπτο, κάποιος (λέγεται ότι αυτός ήταν ο Πυθαγόρας) πρότεινε το νόμισμα, δηλαδή ένα ουδέτερο μέσο που θα χρησίμευε για την ανταλλαγή των αγαθών.

Τα πρώτα νομίσματα εμφανίστηκαν στην αρχαία Ελλάδα και ονομάζονταν οβελοί, επειδή είχαν το σχήμα μιας μικρής σιδερένιας αιχμηρής ράβδου, όπως ακριβώς η σούβλα με την οποία ψήνουμε το αρνί. (Γι’ αυτό και το αρνί ονομάζεται οβελίας). Οι παλιοί νομοθέτες σκέφτηκαν αυτό το δυσμεταχείριστο και βαρύ στη μεταφορά του μέσο ανταλλαγής για να περιορίσουν την απληστία, την κερδοσκοπία και τον θησαυρισμό. Αν και με τα χρόνια καθιερώθηκε το μικρό στρογγυλό νόμισμα που γνωρίζουμε όλοι μας, από χρυσό, ασήμι, μπρούντζο, ορείχαλκο ή χαλκό, η ανάμνηση αυτών των πρώτων μικρών οβελών ή οβελίσκων έμεινε ανεξίτηλη: η μικρότερη αξία του αρχαίου αττικού νομίσματος ονομαζόταν οβολός και ισοδυναμούσε με το 1/6 της αττικής δραχμής – είχε δηλαδή την αξία, όπως θα λέγαμε σήμερα, μιας πεντάρας.
ν

Οβολοί του Άργους. Η αρχική μορφή των νομισμάτων.
ν

Ο οβολός έμμεσα έδωσε την αφορμή για την ονομασία της δραχμής, αφού μια δραχμή αντιστοιχούσε σε 6 οβολούς, δηλαδή τόσους όσους μπορεί να κρατήσει (να «δράξει») το χέρι.

Η περιπαικτική φράση «εν τοιν δυοίν οβολοίν θεωρείν» στην αρχαία Αθήνα, σήμαινε εκείνον που παρακολουθούσε μια θεατρική παράσταση από μια θέση του άνω διαζώματος για την οποία είχε πληρώσει δύο οβολούς – δηλαδή τον πολύ φτωχό.
ν

Οβολός με τη μορφή του Δημήτριου Α΄ του Ανίκητου, Έλληνα βασιλιά της Βακτρίας και της Ινδίας από το 189 π.Χ. έως το 167 π.Χ.
ν

Ασημένιο τετράδραχμο με τη θεά Αθηνά (μετά το 499 π.Χ.).
ν

Ασημένιο τετράδραχμο με τις μορφές του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Διός (περ. 188-170 π.Χ.).
ν

Τα πρώτα χαρτονομίσματα εμφανίστηκαν στην Κίνα επί δυναστείας Τανγκ (618-907 μ.Χ.). Στην Ευρώπη άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τον 17ο αιώνα και ύστερα. Για να έχει αξία αυτό το ευτελές κομμάτι χαρτιού, συμφωνήθηκε η συναλλαγματική του ισοτιμία με βάση τον χρυσό ή το ασήμι. Πιο συγκεκριμένα, μπορούσες να πας σε μια τράπεζα και να ανταλλάξεις τα χαρτονομίσματα που είχες, με μια ορισμένη ποσότητα χρυσού ή αργύρου. Αυτό κράτησε έως το 1971.
ν

Χαρτονομίσματα του τίποτα

Σήμερα τα χρήματα που έχετε πάνω σας (ή στις ντουλάπες ή κάτω από τα στρώματα) δεν αξίζουν τίποτα. Στην αρχαία εποχή, τα νομίσματα ήταν χρυσά ή ασημένια, που σήμαινε ότι είχες έναν μικρό θησαυρό. Κατόπιν τα χαρτονομίσματα αντιπροσώπευαν την αναγραφόμενη αξία τους σε χρυσό. Κάθε χώρα τύπωνε έναν συγκεκριμένο αριθμό χαρτονομισμάτων που ισοδυναμούσε με την ποσότητα του χρυσού που υπήρχε διαπιστωμένα στην κρατική τράπεζα. Εάν τύπωνε περισσότερα, είχαμε το λεγόμενο πληθωριστικό χρήμα. Όλα αυτά μέχρι το 1971.

Έκτοτε καθιερώθηκε το λεγόμενο «χαρτονόμισμα χωρίς μεταλλική βάση» (Fiat money), που σημαίνει ότι το νόμισμα που χρησιμοποιούμε δεν συνδέεται με κανένα άλλο αντικείμενο ή προϊόν με αξία. Η λέξη “fiat” είναι λατινική, η προστατική του ρήματος facere (δημιουργώ, κατασκευάζω) και σημαίνει «να γίνει» ή «ας γίνει» (π.χ. fiat lux = γενηθήτω φως).

Τα χρήματα Fiat (άυλο ή παραστατικό χρήμα) είναι χρήματα των οποίων η αξία δεν είναι σύμφυτη με αυτά, ούτε καλύπτεται από αποθεματικό άλλων υλικών. απλώς γίνονται αποδεκτά από το ανθρώπινο σύστημα. Έτσι, τα κομμάτια χαρτιού που έχετε στην τσέπη σας (κάτω από το στρώμα ή στη ντουλάπα σας) είναι ακριβώς αυτό: κομμάτια χαρτιού.
ν

Γιατί τότε τα χαρτονομίσματα έχουν αξία;

Επειδή η κυβέρνηση εγγυάται ότι με αυτά μπορείτε να αγοράσετε τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζεστε. Είναι δηλαδή ένα είδος διατακτικών. Η αξία τους έγκειται στην περιορισμένη προσφορά τους, πράγμα που σημαίνει πως, εάν δεν ανήκετε στους κροίσους (ή δεν είστε money magnet και δεν κάνετε ξέπλυμα χρημάτων από ναρκωτικά, δουλεμπόριο, πορνεία κτλ.), θα πρέπει να δουλέψετε για να τα αποκτήσετε.
ν

«Δεδομένου ότι τα άυλα χρήματα δεν βασίζονται πουθενά αλλού παρά μόνο στην εμπιστοσύνη, η απώλεια εμπιστοσύνης είναι αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την επιβίωση οποιουδήποτε οικονομικού συστήματος». (Detlev Schlichter από το βιβλίο του “Paper Money Collapse”). Image: Supplied
v

Το άυλο ή παραστατικό χρήμα (Fiat money) ουσιαστικά στηρίζεται στην πίστη μας ότι αν πάμε στον μπακάλη με 5 ευρώ θα αγοράσουμε ένα κιλό μέτριας ποιότητας φέτα. Έχει δηλαδή αξία επειδή πιστεύουμε σε αυτό. Και όσο πιο πολύ πιστεύουμε σε αυτό τόσο μεγαλύτερη αξία αποκτά.

Αυτή η πίστη στην ισχύ του νομίσματος δημιουργείται και υποστηρίζεται από τις διάφορες κυβερνήσεις: το δολάριο υποστηρίζεται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ, το ευρώ από τη γερμανική κυβέρνηση, η λίρα από τη βρετανική, το φράγκο από την ελβετική κτλ. Επομένως τα χρήματα που έχετε στην τσέπη μπορεί να μην έχουν εγγενή αξία, μπορείτε όμως να εμπιστευτείτε την αποτελεσματικότητα της χρήσης τους λόγω της κυβερνητικής υποστήριξης σε αυτά.

ν

ν

Από το άυλο χρήμα στο μηδενικό χρήμα: η αιτία
της οικονομικής κρίσης του 2008

Θέλετε να αγοράσετε ένα σπίτι, το οποίο ας πούμε κοστίζει 1.000 ευρώ. Πηγαίνετε στην τράπεζά σας (η οποία ας υποθέσουμε ότι έχει κεφάλαια 1.000 ευρώ) και ζητάτε από τον τραπεζίτη σας ένα δάνειο 1.000 ευρώ. Εκείνος ακούει το αίτημά σας και εγκρίνει το δάνειο. Αφού σας προσφέρει καφέ, σας εξηγεί ότι με τους τόκους το χρέος σας προς την τράπεζα θα είναι με τους τόκους 1.400 ευρώ και φυσικά το σπίτι που θα αγοράσετε θα ανήκει στην τράπεζα έως ότου το ξοφλήσετε. Εσείς, ενθουσιασμένος, υπογράφετε τα σχετικά έγγραφα, και πηγαίνετε να κάνετε το όνειρό σας πραγματικότητα.

Προσέξτε τώρα την απάτη. Μήπως ο τραπεζίτης άνοιξε το θησαυροφυλάκιο της τράπεζας, πήρε από αυτό δύο χαρτονομίσματα των 500 ευρώ και σας τα έδωσε στο χέρι; Όχι, βέβαια! Απλώς σας άνοιξε έναν λογαριασμό στο κομπιούτερ της τράπεζας, τον οποίο πίστωσε με 1.000 ευρώ, σας έδωσε και μια ηλεκτρονική κάρτα και σας συνόδευσε όλο χαμόγελα μέχρι την πόρτα.

Στην πραγματικότητα δεν πήρατε εσείς 1.000 ευρώ από την τράπεζα, αλλά αντίθετα δώσετε στον τραπεζίτη 1.400 ευρώ (με τους τόκους) συν την αξία του σπιτιού! Μόνο που δεν το καταλάβατε!

Δείτε τι συμβαίνει: Τα 1.000 ευρώ που πήρατε από την τράπεζα είναι πλασματικά – είναι μερικά μηδενικά ψηφία στον σκληρό δίσκο ενός υπολογιστή. Με την κάρτα σας πηγαίνετε και αγοράζετε το σπίτι που είχατε βάλει στο μάτι, που σημαίνει ότι τα μηδενικά που υπάρχουν στον λογαριασμό σας μεταφέρονται ηλεκτρονικά στον λογαριασμό που έχει ο πωλητής σε άλλη τράπεζα. Αλλά ενώ εσείς πληρώσατε με μηδενικό χρήμα, τώρα χρωστάτε 1.400 ευρώ πραγματικά στην τράπεζα, και πρέπει να δουλέψετε για να τα βγάλετε. Αν καθυστερήσετε την πληρωμή των δόσεων, η τράπεζα θα σας πάρει το σπίτι.

Έχετε φύγει κι έτσι δεν είδατε τον τραπεζίτη να τρίβει τα χέρια του από χαρά. Γιατί στα λογιστικά βιβλία του θα γράψει: Κεφάλαιο 1.000 ευρώ (το τυπωμένο χρήμα που ποτέ δεν έφυγε από την τράπεζα) + 1.000 ευρώ (το δάνειο που πήρατε) + 400 ευρώ οι τόκοι + 1.000 ευρώ η ενυπόθηκη αξία του σπιτιού = 3.400 ευρώ!

Αν η τράπεζα το επαναλάβει αυτό με 1.000 πελάτες, θα βρεθεί να έχει κεφάλαιο 2.400.000 ευρώ, ενώ έχει μόνο ένα χιλιάρικο στο θησαυροφυλάκιό της.

Εάν το κάνει με 10.000 πελάτες, θα βρεθεί να έχει 24.000.000, ενώ εάν το κάνει με 100.000 πελάτες θα βρεθεί με κεφάλαια αξίας 240.000.000 ευρώ. Και όλα αυτά από ένα χιλιάρικο που ποτέ δεν έφυγε από την τράπεζα! (Γι’ αυτό ο τραπεζίτης σας πρόσφερε καφέ).

Και ενώ εσείς νομίζετε ότι πήρατε αυτό που επιθυμούσατε ή είχατε ανάγκη, στην πράξη υπογράψατε μια συμφωνία που λέει ότι θα εργάζεστε μια ζωή για να αυξήσετε τα κεφάλαια της τράπεζας και να κάνετε τον τραπεζίτη σας πλούσιο.
ν

Μετά την πτώχευση της Lehman Brothers, δύο υπάλληλοί του οίκου δημοπρασιών Christie’s μεταφέρουν το μοναδικό περιουσιακό της στοιχείο με αξία –την πινακίδα με το όνομά της– για να βγει σε πλειστηριασμό. Λονδίνο 24 Σεπτεμβρίου 2010. Image: Supplied
ν

Παρ’ όλο που είναι απείρως πιο περίπλοκο, κάπως έτσι δούλευε το τραπεζικό και οικονομικό σύστημα, έως ότου μια ωραία πρωία (που μπορεί να ήταν και δειλινό) στις αρχές του Σεπτεμβρίου 2008, κάποιος –άγνωστο ποιος– έθεσε το ερώτημα: «Πόσα είναι τα πραγματικά χρήματα που υπάρχουν στις τράπεζες;»

Σύντομα απεκαλύφθη ότι τα χρήματα που εμφάνιζαν οι τράπεζες ως ενεργητικό ήταν ανύπαρκτα και ότι –όπως και με την τράπεζα του παραδείγματός μας– τα πραγματικά κεφάλαια ήταν ελάχιστα – σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έφταναν ούτε για τους καφέδες του προσωπικού.

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, η Lehman Brothers, η μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα στον κόσμο βάρεσε κανόνι.

Το τι ακολούθησε είναι γνωστό και αποτρόπαιο: τράπεζες και επιχειρήσεις άρχισαν να πτωχεύουν η μια μετά την άλλη, ο κόσμος έτρεχε πανικόβλητος να σηκώσει τα λεφτά του, μεγάλες ομάδες του πληθυσμού αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους για δάνεια sub-primes (δάνεια χαμηλής εξασφάλισης), τα ομόλογα και τα CDOs (ομόλογα β΄ γενιάς) αποδείχθηκε ότι ήταν αυτό που ήταν, δηλαδή χαρτιά χωρίς αντίκρισμα, η αγορά ακινήτων κατέρρευσε, οι χρηματιστηριακοί δείκτες υπέστησαν κατακόρυφη πτώση. Σε πολλούς ανθρώπους πάνω στη γη, η οικονομική κρίση του Σεπτεμβρίου 2008 είχε τα ίδια ή και χειρότερα ολέθρια αποτελέσματα με το κραχ του 1929. Και αυτό συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.

Όλα αυτά εξαιτίας του πλασματικού χρήματος που κυκλοφορούσε.

Βεβαίως το χρηματο-οικονομικό σύστημα είναι περίπλοκο, πίσω όμως από την πολυπλοκότητά του κρύβεται η αλήθεια. Αρκεί κανείς να αναλύσει το πολύπλοκο σύστημα στα απλούστερα στοιχεία του και θα τη βρει. Και φυσικά να μην παρασυρθεί από τους σύνθετους και ακατανόητους πολλές φορές όρους που χρησιμοποιούνται. Άλλωστε γι’ αυτό το λόγο έχουν εφευρεθεί: για να συσκοτίζουν την αλήθεια.

Πέρα από τους εξειδικευμένους όρους της οικονομικής επιστήμης που αντικρούουν την κοινή γλώσσα και θολώνουν την κοινή λογική, η ίδια η πολυπλοκότητά της είναι αυτή που γεννά απρόοπτα τα οποία μετατρέπονται σε προβλήματα που γεννούν τις κρίσεις. Ένας ιδιώτης (ή ένα κράτος) δανείζει σε κάποιον άλλο, παίρνει τόκους από αυτόν και με τη σειρά του δανείζεται από κάποιον τρίτο πληρώνοντας τόκους. Αναπτύσσεται έτσι μια δυναμική που είναι δύσκολο να την παρατηρήσει και να τη χειριστεί στον επιθυμητό βαθμό ο άνθρωπος (ή μια κυβέρνηση).

ν

ν

Καμπανάκι των οικονομολόγων για νέα κρίση

Σήμερα η αξία του συνόλου των νομισμάτων και χαρτονομισμάτων που κυκλοφορούν στη γη αποτιμάται στα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το σύνολο των πραγμάτων με αξία στα 81 τρισεκατομμύρια δολάρια (στοιχεία του 2016).

Το περίεργο είναι ότι το παγκόσμιο χρέος είναι σχεδόν 25 φορές μεγαλύτερο από το χρήμα που κυκλοφορεί: ανέρχεται στα 217 τρισεκατομμύρια δολάρια (ή το 325% του παγκόσμιου ΑΕΠ, που το 2015 ανερχόταν στα 73 τρισεκατομμύρια δολάρια).

Τα παγκόσμια παράγωγα, δηλαδή το ανύπαρκτο κερδοσκοπικό χρήμα, ανέρχεται σήμερα στα 600 τρισεκατομμύρια (τόσο ήταν και όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση το 2008), ενώ το ψηφιακό χρήμα γύρω στα 500 τρισεκατομμύρια.

Πρόκειται για μια εμφανή ανισορροπία μεταξύ πραγματικού και πλασματικού χρήματος που κάνει πολλούς να ανησυχούν. Δεν είναι λίγοι οι οικονομολόγοι που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας για το ενδεχόμενο μια νέας οικονομική κρίσης.

Ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ, δήλωσε, με την ευκαιρία των δέκα χρόνων από την κατάρρευση της Lehman Brothers, ότι το υπέρογκο χρέος έχει καταστήσει το οικονομικό σύστημα όσο ευάλωτο ήταν πριν από 10 χρόνια.

«Βρισκόμαστε σε έναν πολύ επικίνδυνο κόσμο. Το να πιστεύουμε ότι έχουμε λύσει τα προβλήματα θα ήταν εντελώς λάθος και πρέπει σε διεθνές επίπεδο να αναγνωρίζουμε το γεγονός ότι είναι συλλογικό μας καθήκον να επανακτήσουμε τον έλεγχο αυτού του παγκόσμιου μοχλού που συνεχίζει να λειτουργεί με μη ομαλό τρόπο».

Αυτό σημαίνει ότι το οικονομικό σύστημα πρέπει να μπει σε νέα θεμέλια και ν’ αποκτήσει νέους κανόνες και αξίες. Γιατί ενώ διαχειρίζεται αξίες, το ίδιο το οικονομικό σύστημα δεν έχει καμία.
v

 

---