Μουσική: η γλώσσα των αγγέλων και των θεών (vid)
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Ανδρέα Τσάκαλη
Η μουσική είναι ένα ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο, αφενός μέσω των δονήσεων που προκαλεί, αφετέρου μέσω της ανάτασης νου και ψυχής.
Ο Σκώτος φιλόσοφος Τόμας Καρλάιλ είπε κάποτε: «Έχουν δίκιο όσοι λένε ότι η μουσική είναι η ομιλία των αγγέλων». Η λαϊκή παράδοση παρουσιάζει συχνά τους αγγέλους είτε να παίζουν διάφορα όργανα, όπως άρπες και τρομπέτες, είτε να τραγουδούν. Image: Supplied
ν
ΠΟΛΛΟΙ μουσικοί θεραπευτές πιστεύουν ότι για να εκμεταλλευτούμε πλήρως τη δύναμη της μουσικής στη θεραπεία σώματος και νου, όχι μόνο πρέπει να την ακούμε, αλλά πρέπει και να την δημιουργούμε οι ίδιοι, καλλιεργώντας ιδιαιτέρως τη φωνή μας.
Ένα άτομο που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της καριέρας του στην αφύπνιση αυτού του «εσωτερικού μουσικού» στους ασθενείς του είναι ο Ντον Κάμπελ (Don Campbell), ένας εξέχων εκπαιδευτής μουσικών θεραπευτών, συνθέτης, πιανίστας και ιδρυτής του Ινστιτούτου για Μουσική, Υγεία και Εκπαίδευση, στο Μπόλντερ Σίτι του Κολοράντο.
Ο Ντον Κάμπελ έχει γράψει 18 βιβλία, μεταξύ αυτών το περίφημο The Mozart Effect, που έχει μεταφραστεί σε 13 γλώσσες.
Διάσημο είναι επίσης το βιβλίο του Healing at the Speed of Sound που έγραψε μαζί με τον Άλεξ Ντομάν.
Έχει συνεργαστεί με σπουδαίους μουσικούς και διευθυντές ορχήστρας, όπως ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο Γεχούντι Μενουχίν, ο Άαρον Κόπλαντ και ο Φρανσίς Πουλένκ, ενώ έχει μελετήσει τις μουσικές παραδόσεις 40 διαφορετικών χωρών, μεταξύ αυτών της Ελλάδας, της Γαλλίας, του Ισραήλ, του Θιβέτ, της Ιαπωνίας, της Νότιας Αφρικής, της Βραζιλίας, της Ινδίας, της Ρωσίας, της Ταϋλάνδης και της Αϊτής.
ν
Η αφύπνιση του εσωτερικού μουσικού
Ο Κάμπελ, ο οποίος γεννήθηκε στο Σαν Αντόνιο του Τέξας, μεγάλωσε με τη μουσική και μελέτησε πιάνο κοντά σε σπουδαίους Ευρωπαίους δασκάλους. Από παιδί, όπως λέει ο ίδιος, γνώριζε ότι η «μουσική είναι η χαρά, ο σκοπός, η δύναμη που κινεί τα πάντα».
Σαν ενήλικας, όμως, απέκτησε τεχνική ολοκλήρωση, ασχολούμενος αποκλειστικά με τη μορφή και τη θεωρία της μουσικής και ξεχνώντας την καρδιά της. Όπως λέει ο ίδιος, παραφράζοντας τον Τζελαλαντίν Ρουμί, «έχασα τον Αγαπημένο μέσα στη μουσική, που υπήρξε ο δρόμος μου για την ψυχή και την πνευματική ζωή, τη χαρά, το χορό και τη δημιουργικότητα όσο ήμουν παιδί».
Σε ηλικία 40 ετών, το 1981, μια εκφυλιστική ασθένεια των οστών και ένας όγκος στους πνεύμονες προκάλεσαν μια αναγκαστική μουσική αναγέννηση, μέσα από τη «νευρική κατάπτωση», όπως λέει ο ίδιος.
Μόνος στο γραφείο του και νιώθοντας οργή για την κατάστασή του, άρχισε να «αστράφτει και να βροντάει» – να χτυπάει τα χέρια του στο γραφείο, να κοπανάει τα πόδια του στο πάτωμα, να χορεύει μανιασμένα στο δωμάτιο, έως ότου ένας «μακρύς, παρατεταμένος ρυθμός, ένα “τρέμολο” βγήκε από μέσα μου».
Χόρεψε και τραγούδησε όλη τη νύχτα, αποβάλλοντας τα συναισθήματα, την ένταση, το φόβο, τη θλίψη, τη χαρά. «Ήταν ένας συνολικός, εξαντλητικός καθαρμός. Κάτι πιο βαθύ από την “περσόνα” αναδύθηκε από μέσα μου. Η δυναμική της μουσικής ως θεραπευτικού εργαλείου, ως οργάνου ολοκλήρωσης επικράτησε». Την αυγή ένιωσε αναγεννημένος ως μουσικός∙ μετά από αυτό, όλα τα σημάδια της ασθένειάς του εξαφανίστηκαν!
Ο φωνητικός κεραυνός του Κάμπελ ήταν μια αυθόρμητη συνήχηση, μια ελεύθερη εξατομικευμένη χρήση της φωνής για να εκφράσει μη λεκτικούς ήχους ή μακρόσυρτα φωνήεντα σαν ένα μέσον αποσυμφόρησης των καταπιεσμένων αισθημάτων και κάθαρσης της φωνής.ν
Η συνήχηση αφυπνίζει τον «κοιμισμένο μουσικό», έκφραση με την οποία ο Κάμπελ εννοεί τόσο την πραγματική φωνή, όσο και το υποσυνείδητο αυτόνομο νευρικό σύστημα που συνεχώς κατευθύνει το «άσμα» της βιολογικής ζωής μας.
«Όταν η φωνή είναι ελεύθερη να εκφραστεί, μπορούμε να διεκδικήσουμε την εσωτερική δύναμη και να γίνουμε ένα απόλυτα υγιές και ισορροπημένο άτομο», λέει η Λώρι Ρουγκενστάιν, διευθύντρια προγραμμάτων μουσικοθεραπείας στο Ινστιτούτο Ναρόπα στο Μπόλντερ και συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Ντον Κάμπελ.
«Καθώς μεγαλώνουμε, οι περισσότεροι από εμάς και κυρίως οι γυναίκες εγκαταλείπουμε την αληθινή φωνή μας, τα αισθήματα και τις σκέψεις που τα εκφράζουν. Χρόνια ολόκληρα ανέκφραστων αισθημάτων, που συχνά συνοδεύονται από μια αίσθηση αδυναμίας, εκδηλώνονται σαν δυσαρμονία και διάσπαση στη ζωή μας», λέει η Ρουγκενστάιν.
ν
Η τονική πληρότητα της φωνής
Ψυχολόγος στο επάγγελμα, η Ρουγκενστάιν μαθαίνει στους ασθενείς της να ξαναβρίσκουν ολόκληρη την τονική πληρότητα της φωνής τους για να πετύχουν την «ηχητική ατομικοποίηση», όπως την ονομάζει.
Καθώς χρησιμοποιούμε τη φωνή μας για να εξερευνήσουμε το εσωτερικό τοπίο, ο αρχέγονος ήχος των ανεμπόδιστων αισθημάτων μπορεί να αναδυθεί από τα βάθη του σώματός μας και να ελευθερωθεί.
Ένας άντρας γύρω στα 40 πήγε στη δρα Ρουγκενστάιν με προβλήματα μάθησης και δυσλεξίας. Μέσω της συνήχησης και της χρήσης ενός κρουστού οργάνου, η Ρουγκενστάιν τον βοήθησε να ξαναφτιάξει το δεσμό ανάμεσα στο αφτί και τη φωνή του, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το διάβασμα.
Ο σκοπός της ήταν να τον κάνει να αποδεχτεί τη φωνή του, να μάθει πώς ηχούν οι λέξεις. Καταπιεσμένες εικόνες από την άσχημη παιδική του ηλικία σε μια οικογένεια αλκοολικών, έδειξαν ότι η δυσλεξία του είχε συναισθηματικές αιτίες.
Καθώς εργάζονταν πάνω στην παιδική ηλικία, χρησιμοποιώντας τη συνήχηση για να τον συνδέσει με τον δικό του εσωτερικό μουσικό και θεραπευτή, «ανακάλυψε ο ίδιος τη δυνατότητα που του επέτρεψε να πετύχει», πράγμα που τελικώς κατέληξε στο να πάει στο κολέγιο και να πάρει επαγγελματικό δίπλωμα στο φλάουτο και το σαξόφωνο.
ν
Η μουσική κατά του καρκίνου. Έρευνες έχουν δείξει ότι η μουσική βοηθάει τα παιδιά που έχουν προσβληθεί από καρκίνο. (Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο American Music Therapy Association). Image: Supplied
Η δύναμη της μουσικής να επιδρά στο ανθρώπινο πνεύμα μπορεί να είναι ιδιαιτέρως επιβοηθητική για τα άτομα που αντιμετωπίζουν τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο. Η μουσική μπορεί να τα βοηθήσει να αφήσουν την τελευταία τους πνοή με μια σχετική χαλάρωση, αποδοχή και ήρεμη προσδοκία, διανοίγοντας μια βαθιά πνευματική θέα.
ν
Μουσική στο κατώφλι του θανάτου
Αυτή είναι τουλάχιστον η πρόθεση της Τερέζας Στρέντερ-Σέικερ, η οποία εδώ και είκοσι χρόνια δουλεύει πάνω στο πρόγραμμα “Δισκοπότηρο της Ανάπαυσης”. Το πρόγραμμα αυτό χρησιμοποιείται στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Σαιν Πάτρικ, στη Μιζούλα της πολιτείας Μοντάνα.
Η Σρέντερ είναι διάσημη συνθέτρια και αρπίστρια και έχει κερδίσει πολλά βραβεία. Το “Δισκοπότηρο της Ανάπαυσης” έχει κατευναστική επίδραση στο τελευταίο στάδιο, καθώς το πέρασμα από τον ένα κόσμο στον άλλο επιβοηθείται από μουσική που παίζουν άτομα ή ομάδες εκπαιδευμένων μουσικών.
Η ιδέα προέρχεται από τις μεθόδους νοσηλείας που χρησιμοποιούσαν τα γαλλικά μοναστήρια του 11ου αιώνα, τα οποία βοηθούσαν τους ετοιμοθάνατους, που δεν επιδέχονταν πλέον καμιά θεραπεία, «χρίζοντάς» τους με μουσική, έτσι ώστε να συμβιβαστούν με τη διαδικασία μετάβασης σε έναν «ευλογημένο τόπο».
Η νοσηλευτική μουσική ανοίγει ένα παράθυρο, μια «ακουστική θέα» στο άμεσο μέλλον, και παίζει το ρόλο της μεσολάβησης ανάμεσα στις δύο διαστάσεις, λέει η Σρέντερ.
Η Σρέντερ εκπαιδεύει ομίλους από 20 σπουδαστές στο έργο της μουσικής βοήθειας προς τους ετοιμοθάνατους. Η μουσική είναι ζωντανή και όχι ηχογραφημένη και το σπουδαιότερο, γράφεται για κάθε ασθενή ξεχωριστά και εκτελείται δίπλα στο κρεβάτι του τις τελευταίες ώρες της ζωής του, με μια στάση εσωτερικής ηρεμίας και σεβασμού.
Βέβαια η πιο κατάλληλη μουσική για εσωτερική ηρεμία και ανάταση της ψυχής είναι το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ, αλλά είναι δύσκολο να εκτελεστεί.
Στο “Δισκοπότηρο της Ανάπαυσης” η μουσική εκτελείται μόνο μέσω φωνής και άρπας, με τη χρήση μη ρυθμικών κομματιών (χωρίς παλμό ή ρυθμό), με κανονικές εναλλαγές ανάμεσα στη μουσική και τη σιωπή. Η μουσική βοηθάει στην ανακούφιση του πόνου, στην απομάκρυνση του φόβου και στην ελευθέρωση του πνεύματος από το σώμα, διευκολύνοντας έτσι το άτομο να αποχωρήσει.
Αυτή η υποστηρικτική αγρύπνια στο κρεβάτι του θανάτου είναι μια «ιερή μουσική μαιευτική», που χρίζει τον ετοιμοθάνατο με τον ήχο, λέει η Σρέντερ.
ν
Το πρόγραμμα “Δισκοπότηρο της Ανάπαυσης” συνεργάζεται με την κλασική ιατρική, υποστηρίζοντας τις προσπάθειες γιατρών και νοσοκόμων. Image: Supplied
ν
Το 1992, το Νοσοκομείο Σαιν Πάτρικ αναγνώρισε επίσημα το πρόγραμμα σαν εφαρμόσιμη ιατρική μέθοδο. «Μπορούμε να πούμε ότι το Νοσοκομείο Σαιν Πάτρικ είναι το μοναδικό νοσηλευτικό ίδρυμα στον κόσμο που διαθέτει 27 άρπες και εκπαιδευμένους αρπιστές-τραγουδιστές», λέει η Σρέντερ.
Πριν μερικά χρόνια, όταν ήταν μια νεαρή, απλή φοιτήτρια που προχωρούσε στη ζωή διαισθητικά, η Σρέντερ είχε την τόλμη να εκτελέσει την πρώτη της αγρύπνια με μουσική δίπλα στο κρεβάτι ενός ετοιμοθάνατου. Ένας ιερέας της ζήτησε να παίζει την άρπα της για έναν άντρα 80 ετών που πέθαινε από ασθένεια του αναπνευστικού συστήματος. Δεν μπορούσε να καταπιεί∙ μόλις που κατάφερνε να αναπνέει∙ ήταν φοβισμένος και συντριμμένος στο κατώφλι του θανάτου.
Η Σρέντερ ανέβηκε στο κρεβάτι του, στάθηκε πίσω του στη στάση της μαίας, ευθυγραμμίζοντας το κεφάλι και την καρδιά της με τη δική του, ενώ τα πόδια της στήριζαν τη μέση του. Στην αρχή προσευχήθηκε. Ύστερα τραγούδησε απαλά στο αφτί του ετοιμοθάνατου ένα Γρηγοριανό μέλος.
«Χαλάρωσε στα χέρια μου και άρχισε να αναπνέει πιο ρυθμικά∙ και οι δύο μαζί αναπνέαμε σε συγχρονισμό. Φαίνεται ότι ο τρόπος με τον οποίο τον άγγιζε ο ήχος, τον οδήγησε σε δρόμους που δεν είχε αγγίξει ποτέ στη ζωή του. Αυτοί οι ψαλμοί είναι η γλώσσα της αγάπης. Μεταφέρουν τη φλογερή δύναμη εκατοντάδων ετών και των χιλιάδων ατόμων που τους έχουν ψάλλει αμέτρητες φορές στο παρελθόν».
Όταν η καρδιά του σταμάτησε να χτυπά, εκείνη έμεινε ακίνητη για λίγο, σεβόμενη την ιερή σιωπή που αντικατέστησε την εναγώνια προσπάθεια. Η μουσική τον είχε οδηγήσει πέρα από τη ζωή, ακριβώς όπως η μουσική –σύμφωνα με τους μύθους– οδήγησε τον κόσμο και την ανθρωπότητα σε ύπαρξη.
Άλλωστε η ανθρώπινη ψυχή μπήκε στο άγαλμα από πηλό της ανθρώπινης μορφής για να ακούσει την αγγελική ομορφιά της μουσικής και ασφαλώς αυτός ο ίδιος ουράνιος ήχος μας οδηγεί πίσω ξανά.
Αυτός είναι και ο λόγος που η μουσική αποκαλείται «γλώσσα των αγγέλων και των θεών». Υπάρχει μια αγρύπνια στο κρεβάτι του θανάτου, σε στιγμές βαθιάς γαλήνης, λέει η Σρέντερ, όπου συχνά αντιλαμβάνεται κανείς ένα αραχνοΰφαντο ρεύμα φωτός, καθώς η ψυχή αποσύρεται πάνω στα νήματα της μουσικής της. «Κρατώ το άτομο και μένω άγρυπνη, ενώ γύρω μας σχεδόν αδιόρατα τρεμοπαίζει μια απερίγραπτη μεμβράνη διάφανου φωτός».
ν
ν
