Πίσω από τις μάσκες χάνουμε τη μοναδικότητά μας

OPINION

Από τον Νταβίντ Λε Μπρετόν (*)

Οι καθημερινές μας επαφές θα δυσκολέψουν από τη χρήση μάσκας, που καθιστά τα πρόσωπα ανώνυμα και παραμορφώνει τους κοινωνικούς δεσμούς.

ν

Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ κρίση του κορονοϊού έχει διαταράξει σε βάθος τον τρόπο επικοινωνίας. Η υπερβολική προσέγγιση είναι ύποπτη, πόσο μάλλον η χειραψία ή η αγκαλιά.

Όταν εξαφανιστεί όμως η απειλή, η χειραψία θα ανακτήσει τα δικαιώματά της ‒ στο κάτω-κάτω μπορείς πάντα να πλύνεις μετά τα χέρια σου. Η φυσική απόσταση θα εξαλειφθεί.

Δεν είναι βέβαιο τι θα συμβεί με το φιλί, αφού επιβάλλει την εγγύτητα των προσώπων και άρα μια μεγαλύτερη δυσκολία να εξαφανιστούν τα ίχνη της επαφής αν υπάρχει φόβος μετάδοσης του ιού. Κι ύστερα υπάρχει συχνά μια αβεβαιότητα: ένα φιλί, δύο, τρία, τέσσερα;

Οι καθημερινές μας επαφές θα δυσκολέψουν όμως και από τη χρήση μάσκας, που καθιστά τα πρόσωπα ανώνυμα και παραμορφώνει τους κοινωνικούς δεσμούς.

Η απόκρυψη του προσώπου θα επιτείνει την κοινωνική σύγχυση και τον κατακερματισμό των κοινωνιών μας. Πίσω από τις μάσκες χάνουμε τη μοναδικότητά μας, αλλά και την ευχαρίστηση που προσφέρει το να κοιτάζουμε τους ανθρώπους γύρω μας.

Στις σύγχρονες κοινωνίες μας, το πρόσωπο είναι ο χώρος της αμοιβαίας αναγνώρισης. Μέσα από τη γύμνια του, αναγνωριζόμαστε, προσδιοριζόμαστε, κρινόμαστε, αξιολογούμαστε, μας αγαπούν, μας περιφρονούν ή αδιαφορούν για μας. Και αυτό είναι απαραίτητο στοιχείο της επικοινωνίας.

Οι γκριμάτσες απηχούν τα λόγια μας, είναι οι ρυθμιστές της επαφής μας με τους άλλους. Η μοναδικότητα του προσώπου αντανακλά τη μοναδικότητα του ατόμου, που είναι αυτόνομο και υπεύθυνο για τις επιλογές του. Κανένα άλλο μέρος του σώματος δεν είναι καταλληλότερο να αποτυπώσει την ιδιαιτερότητα του ατόμου και να του αποδώσει έναν κοινωνικό χαρακτηρισμό. Η κοινωνική και ταυτόχρονα ατομική αξία που διαφοροποιεί το πρόσωπο από το υπόλοιπο σώμα αναδεικνύεται στην ερωτική πράξη από τη σημασία που του δίνουν οι εραστές.
ν

ν

Όσο μεγαλύτερη σημασία δίνει μια κοινωνία στην ατομικότητα, τόσο μεγαλώνει η αξία του προσώπου. Απαραίτητη για τη δημόσια υγεία την εποχή του κορονοϊού, η μάσκα καταστρέφει τις κοινωνικές σχέσεις και στερεί την ευχαρίστηση της παρατήρησης των άλλων προσώπων. Το κόστος είναι υψηλό από την άποψη των κοινωνικών δεσμών, όσο κι αν είναι απαραίτητο.

Χωρίς πρόσωπο που να τον προσδιορίζει, οποιοσδήποτε έχει τη δυνατότητα να πει και να κάνει οτιδήποτε. Η εμπιστοσύνη αναμφίβολα θα κλονιστεί. Ένα άτομο με μάσκα γίνεται αόρατο. Κανείς δεν μπορεί να τον αναγνωρίσει. Το μέτωπο και τα μάτια δεν είναι αρκετά για να τον ξεχωρίσουν σε ένα πλήθος όπου όλοι φορούν την ίδια μάσκα. Για να υπάρχει κοινωνικός δεσμός είναι απαραίτητη η μοναδικότητα των χαρακτηριστικών ώστε να αναγνωρίζεται η παρουσία κάποιου απέναντι στους άλλους.

Ένας κόσμος χωρίς πρόσωπο, αλλά με πλήθος από μάσκες, θα ήταν ένας κόσμος χωρίς ενόχους, αλλά και χωρίς άτομα.

O Roger Caillois (**) έλεγε παλιότερα για τη μάσκα πως είναι «αυτό που μένει από έναν ληστή».

Μπορεί κανείς βασίμως να σκεφτεί ότι η χρήση μάσκας διευκολύνει τους συσχετισμούς δύναμης, την κακοποίηση, την απολίτιστη συμπεριφορά. Η διαγραφή του προσώπου χάρη σε αυτό το στρατήγημα απελευθερώνει τους περιορισμούς που αισθάνεται κανονικά κάποιος, καθώς δεν φοβάται ότι θα πρέπει να κοιταχτεί στον καθρέφτη και να απολογηθεί για τις πράξεις του.

Αυτή η εξοικείωση με τη μάσκα αποτελεί μια ανθρωπολογική ρήξη πολύ πιο σημαντική από την αμφισβήτηση της χειραψίας ή του φιλιού. Ούτε το χαμόγελο μπορεί να καλύψει το κενό, καθώς δεν θα υπάρχει για λίγο καιρό πρόσωπο στο οποίο να μπορεί να σχηματιστεί.

________________

(*) Ο Νταβίντ Λε Μπρετόν (David Le Breton) είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.

(**) Ο Roger Caillois (3 Μαρτίου 1913 ‒ 21 Δεκεμβρίου 1978) ήταν Γάλλος συγγραφέας του οποίου το έργο συγκέντρωνε τη λογοτεχνική κριτική και την κοινωνιολογία με τη φιλοσοφία (The Mask of Medusa). Υπήρξε καθοριστικός στην εισαγωγή λατινοαμερικάνων συγγραφέων όπως ο Jorge Luis Borges, ο Pablo Neruda και ο Miguel Ángel Asturias στο γαλλικό κοινό. Μετά το θάνατό του, το ανώτατο γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο πήρε το όνομά του.

(Πηγή: Le Monde / ΑΠΕ-ΜΠΕ)
ν

Δείτε επίσης:

Ο Αντιπρόεδρος Μάικ Πενς επισκέφθηκε νοσοκομείο χωρίς μάσκα (vid) Κοροναϊός: Και στην Αγγλία σκάβουν ομαδικούς τάφους Τα γάντια διευκολύνουν την διασπορά του κορονοϊού Πώς ο κορονοϊός μπορεί να γκρεμίσει την παγκόσμια οικονομία Μια νέα, 21 ετών, χωρίς «υποκείμενα νοσήματα» πέθανε από κοροναϊό Μπορούν τα ζώα να μεταδώσουν τον κοροναϊό;