Ποιο ήταν το πραγματικό πρόσωπο του Ιησού;

ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά

 

Πώς ήταν η εμφάνιση του Ιησού Χριστού; Κατά πόσον η εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;

Ο Σωτήρας του Κόσμου (Salvator Mundi) του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1499–1510). Πηγή: Wikimedia Commons

ν

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ του Ιησού Χριστού που γνωρίζουμε όλοι είναι φανταστικό. Είναι μια εικόνα δουλεμένη και εκλεπτυσμένη μέσα από αιώνες τέχνης και θρησκευτικής πολιτικής.

Στο συμπέρασμα αυτό μας οδηγεί η ανακάλυψη μιας τοιχογραφίας σε μια χριστιανική εκκλησία, από τις πρώτες που οικοδομήθηκαν, στην αρχαία πόλη Σόβατα (Shivta), στην έρημο Νεγκέβ του Ισραήλ, η οποία βρίσκεται 43 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Μπερ Σεβά των Αγίων Τόπων.

Η εκκλησία είναι ερειπωμένη και η τοιχογραφία φθαρμένη και ξεθωριασμένη από τον ήλιο, ωστόσο κάποια σχήματα και χρώματα διακρίνονται ακόμη μέσα στα χαλάσματα αυτού του κτιρίου των 1.500 ετών.
ν

Το βόρειο κλίτος της αρχαίας χριστιανικής εκκλησίας στην πόλη Σόβατα στο Νότιο Ισραήλ. Εικόνα: Dror Maayan / Πανεπιστήμιο της Χάιφα. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Η σκηνή που είναι ζωγραφισμένη στον τοίχο της εκκλησίας είναι γνώριμη σε όλους τους πιστούς και τους μελετητές της Αγίας Γραφής: Ο Ιησούς βαπτίζεται στον Ιορδάνη ποταμό.

Η τοιχογραφία, φιλοτεχνημένη κάπου 500 χρόνια μετά το συμβάν που απεικονίζει, δείχνει έναν νεαρό άνδρα χωρίς γένια, με σγουρά μαλλιά, μεγάλα μάτια και μάλλον θλιμμένο πρόσωπο.ν

Η εικόνα αυτή που δείχνει την βάπτιση του Ιησού πιστεύεται ότι φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1ου και 5ου αιώνα μ.Χ. Εικόνα: Dror Maayan / Emma Maayan-Fanar / Πανεπιστήμιο της Χάιφα.
ν

Η εκκλησία στην πόλη Σόβατα χτίστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. ως ένα είδος σταθμού για τους προσκυνητές που ταξιδεύουν προς τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Διατηρήθηκε έως τον 9ο αιώνα και κατόπιν εγκαταλείφθηκε.

Το τμήμα της εκκλησίας που σώζεται είναι το μέρος όπου τελούνταν οι βαπτίσεις. Τα διαβρωμένα υπολείμματα των τοιχογραφιών που κοσμούσαν εκείνο τον χώρο φωτογραφήθηκαν από την ισραηλινή ομάδα αρχαιολόγων που έκανε τις ανασκαφές και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Antiquity.

Στη σκηνή της βάπτισης του Ιησού διακρίνεται και ένας μεγαλύτερης ηλικίας άνδρας που αναγνωρίστηκε ως ο Ιωάννης ο Βαπτιστής.
ν

Σόβατα: Ο σταθμός για ταξιδιώτες στην έρημο Νεγκέβ του Ισραήλ. Πηγή: Holy Land Pilgrimage
v

O Maayan-Fanar, ιστορικός Τέχνης από το Πανεπιστήμιο της Χάιφα, ο οποίος ανακάλυψε την εικόνα, πιστεύει ότι το πιθανότερο είναι ότι ανταποκρίνεται στην πραγματική εμφάνιση του Ιησού, όπως ήταν και ο κανόνας της εποχής. Αυτή η περιγραφή μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά, μέχρι που επικράτησαν άλλες απόψεις.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς της Τέχνης, η απεικόνιση του Χριστού με κοντά μαλλιά και χωρίς γένια ήταν κοινή στην πρώιμη ανατολική Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οποία περιλάμβανε την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και τη Συρία.

Όμως τελικά αυτή η αντίληψη επισκιάστηκε από νεώτερες απόψεις που ήθελαν να τον παρουσιάσουν με ελκυστικά χαρακτηριστικά, αλλά πιο αυστηρό και μεγαλειώδη, προσθέτοντάς του γενειάδα και μακριά μαλλιά.

Έτσι, τα φυσικά χαρακτηριστικά του Υιού του Θεού επισκιάστηκαν εδώ και αιώνες από καλλιτεχνικές και πολιτιστικές φαντασιώσεις.

Μακριά, κυματιστά μαλλιά, άλλοτε μαύρα (στην Ανατολή) και άλλοτε ξανθά (στη Δύση). Διαπεραστικά γαλάζια μάτια. Χλωμό δέρμα. Περιποιημένη γενειάδα που χωρίζεται στα δύο ή μυτερό μούσι. Ποδήρης χιτώνας με φαρδιά μανίκια.

Μια εικόνα φανταστική.

Σε άλλη αρχαιότερη χριστιανική εκκλησία, στην πόλη Δούρα Ευρωπός, στις όχθες του ποταμού Ευφράτη, στα σύνορα Μεσοποταμίας και Συρίας, υπάρχουν σχέδια στον τοίχο με τα θαύματα του Ιησού. Σε αυτά, ο Ιησούς εμφανίζεται σαν ένας νεαρός άνδρας με απλό χιτώνα και χωρίς γένια.
ν

Στη θεραπεία του παραλυτικού (Άρον τον κράβατόν σου και περιπάτει) ο Ιησούς εμφανίζεται σαν ένας νεαρός άνδρας με απλό χιτώνα και χωρίς γενειάδα. Η εικόνα τοποθετείται χρονολογικά στο 235 μ.Χ. Πηγή: YouTube
ν

Η αρχαία πόλη Δούρα Ευρωπός στη Συρία. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Σε πολλές αρχαίες παραστάσεις, ο Ιησούς εμφανίζεται να κάνει θαύματα κρατώντας κάτι που μοιάζει με μαγικό ραβδί. Πηγή: YouTube
ν

Σε πολλές αρχαίες παραστάσεις, ο Ιησούς εμφανίζεται να κάνει θαύματα κρατώντας κάτι που μοιάζει με μαγικό ραβδί, όπως σε γαμήλια παράσταση από τη σαρκοφάγο Concordia, του 4ου αιώνα μ.Χ. όπου μετατρέπει το νερό σε κρασί στο γάμο της Κανά.
ν

Παράσταση από τη σαρκοφάγο Concordia του 4ου αιώνα μ.Χ. Πηγή: YouTube
ν

Ο Ιησούς χωρίς γενειάδα, παριστάνεται ως καλός ποιμένας σε αυτή την τοιχογραφία του τρίτου αιώνα μ.Χ. στις κατακόμβες του Κάλλιστου (Catacomb of Callixtus), στην Αππία Οδό της Ρώμης. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Το ίδιο αγένειος εμφανίζεται ο Ιησούς και στις παραστάσεις με σκηνές από τη ζωή και τη δίκη του στη σαρκοφάγο του Ιούνιου Βάσσου (Junius Bassus), Ρωμαίου πολιτικού που πέθανε το 359 μ.Χ.
ν

Αυτή είναι η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση του Ιησού στην Αγγλία, σε ρωμαϊκό μωσαϊκό στο Hinton St Mary, στο Ντόρσετ της Νότιας Αγγλίας, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 350 μ.Χ. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Όλες οι πρώιμες απεικονίσεις του Ιησού τον δείχνουν ξυρισμένο. Εδώ, ανάμεσα σε αγγέλους στη Βασιλική του Αγίου Βιταλίου (San Vitale) στη Ραβέννα της Ιταλίας είναι επίσης αγένειος. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Αργότερα άρχισε να εμφανίζεται με γενειάδα κατά το πρότυπο των θεών της αρχαίας Ελλάδας (Δία, Ποσειδώνα, Πλούτωνα), αλλά και κατά το πρότυπο του Αιγύπτιου θεού Σέραπη. Στην ελληνιστική Αίγυπτο, ο Σέραπις είχε αντικαταστήσει τον Όσιρη, όταν κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου του Σωτήρα (305-283 π.Χ.) έγινε προσπάθεια να ενοποιηθεί η αιγυπτιακή θρησκεία με τη θρησκεία των Ελλήνων κυβερνητών (θρησκευτικός συγκρητισμός).
ν

Αριστερά, προτομή του Σέραπη από το Σεράπειο της Αλεξάνδρειας (4ος αιώνας π.Χ.). Δεξιά, μια από τις πρώτες γενειοφόρες εικόνες του Ιησού, στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. στη Ρώμη (Catacombs of Commodilla). Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Εξαίρεση στις εξωραϊσμένες απεικονίσεις του Ιησού αποτελούν οι καλλιτέχνες που ακολουθούσαν τον δρόμο των παλαιών Διονυσιακών Τεχνιτών. Όπως αναφέρει ο Ιάμβλιχος στο Περί Αιγυπτίων Μυστηρίων, οι Διονυσιακοί Τεχνίτες ήταν καλλιτέχνες μυημένοι στα Διονυσιακά Μυστήρια, είχαν δηλαδή την ικανότητα να «βλέπουν» τις επιφάνειες των θεών, δηλαδή τα πρόσωπά τους (Θεοφάνεια).

Ο Καραβάτζο (Michelangelo Merisi da Caravaggio, 1571 – 1610) μας έχει δώσει μια τέτοια εικόνα του Ιησού, δηλαδή μια εικόνα που είναι όσο γίνεται περισσότερο πιστή στην πραγματική εμφάνιση του Ιησού.

Πρόκειται για το δείπνο στους Εμμαούς. Με αυτή την ονομασία αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη χωριό της Παλαιστίνης, σε απόσταση περίπου 10 ή 11 χιλιόμετρα (60 στάδια) βόρεια-βορειοδυτικά της Ιερουσαλήμ. Πιθανώς να είναι η σημερινή κωμόπολη Αλ Κουμπέιμπα ή η Καλούνα.

Μετά την Ανάσταση ο Ιησούς εμφανίσθηκε σε δύο από τους μαθητές του που πήγαιναν προς αυτό το χωριό, χωρίς όμως αυτοί αρχικά να τον αναγνωρίσουν. Ο ένας ήταν ο Κλεόπας και ο άλλος ο Λουκάς (Λουκάς 24:13, 18). Κατέλυσαν σε μια ταβέρνα και όταν ρώτησαν τον Ιησού τι θέλει, εκείνος ζήτησε ψάρι.
ν

Το δείπνο στους Εμμαούς του Καραβάτζο (1601). Η πιο κοντινή εικόνα στην πραγματική εμφάνιση του Ιησού. Πηγή: Wikimedia Commons
ν

Το γεγονός ότι οι ίδιοι οι μαθητές του δεν τον αναγνώρισαν είναι παράδοξο. Στους μεταγενέστερους αιώνες, ο Ιησούς εμφανίστηκε και σε άλλους, οι οποίοι τον αναγνώρισαν αμέσως. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία.

Εκείνη πάντως την εποχή οι δικοί του απέτυχαν να τον αναγνωρίσουν. Λίγες ώρες μετά την ανάσταση εμφανίζεται μπροστά στη Μαρία τη Μαγδαληνή, η οποία νομίζει ότι είναι κάποιος κηπουρός! Αυτό αναφέρει ο Ιωάννης.

Αλλά ούτε και οι υπόλοιποι μαθητές δεν τον αναγνώρισαν. Ο Θωμάς μάλιστα ήτησε να του δείξει τα σημάδια από τα καρφιά! Τέτοια πίστη είχαν!

Αυτό σημαίνει πως όταν εμφανιστεί ξανά, οι περισσότεροι δεν θα τον αναγνωρίσουν, γιατί θα περιμένουν να είναι όπως στις εικόνες. Βέβαια, ο ίδιος, ως αθάνατος, μπορεί και προσαρμόζεται στην εκάστοτε εποχή, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αλλάζει εμφάνιση. Ακόμη όμως και οι λεγόμενοι μαθητές του, πλην ίσως ενός, του Ιωάννη, στάθηκαν στην εξωτερική εμφάνιση, χωρίς να τον γνωρίσουν πραγματικά. Γιατί, δεν έπρεπε να θέλουν να τον αναγνωρίσουν από τη μορφή και τα σημάδια, αλλά από το δέος, την θεία αύρα και τον μαγνητισμό που εξέπεμπε.

Αυτά για την εμφάνιση του Ιησού. Τα ευαγγέλια δεν δίνουν κάποια συγκεκριμένη περιγραφή του, εκτός από το ευαγγέλιο του Ματθαίου, όπου το πρόσωπο του Ιησού περιγράφεται ως «λάμψη» όταν μιλάει στον Μωυσή και στον Ηλία.
ν

 

---