Γιατί οι μαθητές στη Γαλλία διδάσκονται Φιλοσοφία
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά
Ένα από τα κύρια μαθήματα στα οποία διαγωνίζονται οι 17χρονοι μαθητές για το δίπλωμα Μπακαλορεά είναι η Φιλοσοφία. Όμως, ποιος είναι ο ρόλος της στον σύγχρονο κόσμο;
Στιγμιότυπο από τις εξετάσεις στη Φιλοσοφία για το διεθνές δίπλωμα Μπακαλορεά, στο Λύκειο Καρλομάγνου στο Παρίσι, στις 15 Ιουνίου 2016. Photo: AFP / Francois Guillot. Πηγή: Supplied
v
ΑΝ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ στη χώρα μας, η Φιλοσοφία διδάσκεται οπουδήποτε αλλού εκτός από εδώ. Εκτός αυτού, θα ήταν μάλλον εξωφρενικό να προτείνει κανείς να διδασκόταν στα Λύκεια, από τη στιγμή που μαθήματα, όπως τα Αρχαία Ελληνικά, αντί να εμπλουτιστούν και η διδασκαλία τους να γίνει πιο εύληπτη, σύγχρονη και ουσιαστική, αποβάλλονται από τα σχολεία.
Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για τις ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες. Σε άρθρο του, στις 20 Νοεμβρίου 2013, ο Guardian αναρωτιέται: “Teaching philosophy to children?” για να δώσει την απάντηση “It’s a great idea!”
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η συγγραφέας του άρθρου: «Αν θέλετε να σταδιοδρομήσετε στις επιχειρήσεις, δεν χρειάζεται να πάρετε Μaster στη Διοίκηση Επιχειρήσεων (MBA). Μελετήστε απλώς Φιλοσοφία».
Και ρωτώντας έναν φοιτητή από την άλλη άκρη του κόσμου, τον Alex Pozdnyakov, γιατί επέλεξε να σπουδάσει φιλοσοφία, παίρνει την απάντηση: «Για να γίνω καλύτερος άνθρωπος».
v
Η Φιλοσοφία στα γαλλικά Λύκεια
Στη Γαλλία η Φιλοσοφία είναι ένα από τα κύρια μαθήματα του Λυκείου και η βαθμολογία που θα συγκεντρώσουν οι μαθητές προσμετρείται στην απόκτηση του απολυτηρίου που ονομάζεται Μπακαλορεά (Baccalauréat).
Έτσι, στις εξετάσεις του Ιουνίου, στο τεστ που έχει γίνει παγκοσμίως διάσημο με την ονομασία “Bac Philo”, οι μαθητές καλούνται να σχολιάσουν ένα απόσπασμα από την Θεολογικο-πολιτική Πραγματεία (Tractatus Theologico-Politicus) που έγραψε το 1670 ο Σπινόζα, ή ένα χωρίο του στωικού φιλόσοφου Σενέκα (4 π.Χ. – 65 μ.Χ.), ή του Κικέρωνα (106-43 π.Χ,) ή του Τοκβίλ (1805-1859), του Ντεκάρτ (1597-1650) ή του Μακιαβέλι (1469-1527).
Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από την κατεύθυνση που θα επιλέξει ένας μαθητής. Αν όμως επιλέξει φιλολογική κατεύθυνση, τότε το μάθημα της Φιλοσοφίας είναι ο βασιλιάς.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ για τις θετικές κατευθύνσεις (επιστημονική ή κοινωνικο-οικονομική) το μάθημα της Φιλοσοφίας έχει συντελεστή 3, όταν τα Μαθηματικά, η Φυσική και η Χημεία έχουν συντελεστή 2, για τη φιλολογική κατεύθυνση ο συντελεστής είναι 7.
Με άλλα λόγια, στον υπολογισμό της συνολικής βαθμολογίας για το Μπακαλορεά, είναι η Φιλοσοφία που μετράει περισσότερο από κάθε άλλο μάθημα.
Γιατί αυτό; Επειδή η Φιλοσοφία οργανώνει το νου και σε κάνει να σκέπτεσαι σωστά – κάτι που δεν κάνει κανένα άλλο μάθημα, καμία άλλη επιστήμη. Επιπλέον, δίνει στο μαθητή τη δυνατότητα να μπει «πίσω» από την επιφάνεια των πραγμάτων και να συλλάβει αυτό που πραγματικά υπάρχει.
Σε συνδυασμό με τα μαθηματικά, η Φιλοσοφία επιτρέπει στον ανθρώπινο νου να διεισδύσει στις εσχατιές του σύμπαντος, φτάνοντας έως τα πιο μακρινά αστέρια, ενώ, υπό προϋποθέσεις, επιτρέπει όχι μόνο τη διάγνωση του μέλλοντος, αλλά και την αλλαγή του. Αυτό το κάνει ως εξής: ο σπουδαστής της φιλοσοφίας «βλέπει» αυτό που έρχεται από το μέλλον –το οποίο είναι ακόμη αδιαμόρφωτο– και εάν δεν του αρέσει αυτό που βλέπει, τότε εργάζεται στο παρόν για να το αλλάξει.
Τα κάνει όλα αυτά η φιλοσοφία; Και πολύ περισσότερα, τα οποία λόγω χώρου δεν μπορούμε να αναπτύξουμε εδώ.
v
Μεταξύ των φιλοσόφων που πρέπει να μελετηθούν από τους μαθητές είναι ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης. Image: Supplied
v
Οι έννοιες με τις οποίες καλούνται να εξοικειωθούν οι μαθητές είναι μεν γνωστές, είναι όμως δύσκολο να προσδιοριστούν με σαφήνεια εκτός φιλοσοφικού πλαισίου: συνείδηση, εμείς και οι άλλοι, τέχνη, ύπαρξη και χρόνος, ύλη και πνεύμα, κοινωνία, δίκαιο, καθήκον, κατάκτηση της ευτυχίας.
Μιλάμε φυσικά για τη Φιλοσοφία και όχι για την Ιστορία της Φιλοσοφίας ή τη Φιλολογία που είναι εντελώς διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα.
Μεταξύ των φιλοσόφων που πρέπει να μελετηθούν είναι ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Καντ, ο Χέγκελ, ο Σοπενχάουερ, ο Χάιντεγκερ και ο Σαρτρ. Οι Γάλλοι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στην ελευθερία της σκέψης και του λόγου.
Γιατί όμως αυτή η έμφαση των Γάλλων στη Φιλοσοφία;
Κατ’ αρχήν, διότι στη φιλοσοφία δεν υπάρχουν ιδέες που παλιώνουν, όπως στην επιστήμη. Επιπλέον, η Φιλοσοφία είναι η τέχνη που μας διδάσκει πώς να ζούμε.
Σε άλλες χώρες οι εξετάσεις περιλαμβάνουν μαθήματα όπως η έκθεση ιδεών και τα θρησκευτικά. Όμως, όσον αφορά την έκθεση ιδεών, εάν ο μαθητής δεν έχει φιλοσοφικές γνώσεις τότε απλώς αναπαράγει έτοιμες συνταγές και απόψεις που τις έχει αποστηθίσει χωρίς να τις έχει μελετήσει σε βάθος. Όσο για τα θρησκευτικά, η Γαλλία έχει πάρει διαζύγιο από τη θρησκεία από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης – κάτι που συνοψίζεται στη φράση του Βολταίρου: «Ο θεός έπλασε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του και ο άνθρωπος του ανταπέδωσε το κομπλιμάν».
Οι μορφωμένοι Γάλλοι δέχονται περισσότερο τον Πυθαγόρα, που ίδρυσε τη φιλοσοφία, παρά το θεό των χριστιανών, αφού στα σχολεία δεν διδάσκεται το μάθημα των θρησκευτικών. Αυτό μαζί με το γεγονός ότι δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, κάνουν τη Γαλλία να υπερτερεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Όπως αναφέρει το σχετικό πρόγραμμα, σκοπός του μαθήματος της Φιλοσοφίας δεν είναι η απλή κατανόηση της ιστορίας της ανθρώπινης σκέψης, αλλά το να κάνουν οι μαθητές ένα άλμα σε αυτό που είναι η πραγματικότητα της ανθρώπινης σκέψης.
Με άλλα λόγια, η Φιλοσοφία δεν στοχεύει στην ξερή αποστήθιση ιστορικών γνώσεων, αλλά στο να γίνει οδηγός ζωής, παρέχοντας στο μαθητή αρχές και αξίες.
Αυτό σημαίνει ότι η μελέτη ενός φιλοσόφου δεν γίνεται για να μάθει κανείς τις ιδέες του, αλλά για να χρησιμοποιήσει τις ιδέες του στην πράξη στην καθημερινή ζωή.
v
Ολοκληρωμένοι πολίτες
Να σημειωθεί ότι το απολυτήριο του Μπακαλορεά θεσπίστηκε από τον Ναπολέοντα το 1809, και η Φιλοσοφία ήταν ένα από τα θέματα στα οποία εξετάστηκαν οι πρώτοι μαθητές, που την εποχή εκείνη ήταν μόνο 31 αγόρια.
Η ιδέα πίσω από το μάθημα της Φιλοσοφία ήταν και η ίδια φιλοσοφική. Στο νεοσύστατο τότε γαλλικό κράτος, ήταν σημαντικό να δημιουργηθούν ολοκληρωμένοι πολίτες, οι οποίοι θα μπορούσαν να το διοικήσουν. Όμως, για να λειτουργήσει ένα διοικητικό στέλεχος πρέπει να μπορεί να σκέφτεται ανεξάρτητα.
v
Η Φιλοσοφία προετοιμάζει το σπουδαστή για το είδος της αυστηρής σκέψης και της κριτικής ανάλυσης που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα τομέων και επιστημών. Και μένει κανείς έκπληκτος από το πόσο υψηλός είναι ο μέσος μισθός στις μεγάλες εταιρείες όσων έχουν σπουδάσει Φιλοσοφία σε σύγκριση με άλλες ειδικότητες. Πηγή: Πανεπιστήμιο Νότιας Καλιφόρνιας (USC).
v
Σύμφωνα με τον Μοντεσκιέ (1689-1755) τον Γάλλο πολιτικό φιλόσοφο (ο οποίος ανέπτυξε τη θεωρία του διαχωρισμού των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική), η δημοκρατία στηρίζεται στην αρετή, και η αρετή συνίσταται στην ικανότητα των ατόμων να διαμορφώνουν ελεύθερα τη δική τους γνώμη.
Έτσι, ο σκοπός της Φιλοσοφίας ήταν –και παραμένει έως σήμερα– να διδάξει στους νέους και τις νέες πώς να σκέφτονται ορθά.
Για να γίνει αυτό πρέπει κανείς να γνωρίζει τι έχει ειπωθεί διαχρονικά για το άτομο, την κοινωνία, το θεό, το λόγο, το καλό, το κακό κτλ., ξεφεύγοντας από τις δεσμευτικές δοξασίες του σήμερα, από τη δικτατορία των απόψεων που μας επιβάλλονται καθημερινά από την άρχουσα τάξη, την κυβέρνηση, τα μέσα ενημέρωσης, τη μόδα, την κομματική πειθαρχία και ούτω καθεξής.
Αυτό ακριβώς πρέσβευε και ο Πλάτωνας, ο οποίος έβλεπε τη φιλοσοφία ως οδηγό ζωής για την προσωπική και κοινωνική ευημερία και όχι σαν δογματικό σύστημα ή σαν στείρο αποθησαυρισμό γνώσεων.
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, παραφράζοντας τη ρήση του Ντεκάρτ, να πούμε «Φιλοσοφώ, άρα υπάρχω».
Αυτό συμβαίνει σήμερα με τους μαθητές Λυκείου στη Γαλλία: έχουν απορίες, διαφωνούν με αυτό που τους «σερβίρουν», διαβάζουν, ψάχνουν, δημιουργούν δικές τους θεωρίες για τα πράγματα, συζητούν, προβληματίζονται, αυτοαναιρούνται και πάλι ψάχνουν απ’ την αρχή νέες θεωρίες.
Αυτό όμως δεν είναι ότι ονομάζουμε πολιτισμό;
