Οι ενσαρκώσεις του Βάκχου και ο άνθρωπος ως «υιός θεού»
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Από τον Ανδρέα Τσάκαλη
Βάκχος: ο μυστικός θεός των Ορφικών #3
Ο άνθρωπος πρέπει να «ποτιστεί» με το πνεύμα του Διόνυσου, να γίνει εμπνευσμένος και στο τέλος ν’ ανακαλύψει ότι είναι κι αυτός υιός θεού.
Ο Βάκχος, ως Διόνυσος-Ζαγρέας, παρουσιάζεται ορισμένες φορές με κέρατα, επειδή όταν τον σκότωσαν οι Τιτάνες, είχε τη μορφή ταύρου. Image: Supplied
v
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ πίστευαν πως ο Δίας μέσω του Βάκχου προσπάθησε να εισάγει στην ανθρωπότητα το διονυσιακό στοιχείο της πνευματικής διαπότισης, της θείας πλησμονής και της μεταμόρφωσης ή πνευματικής αναγέννησης που οδηγεί στη θέωση. Αυτό το πέτυχε με τη συνεργασία της Σεμέλης.
Αλλά αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που είχε αποπειραθεί κάτι τέτοιο. Πολλοί μιλάνε για δυο Βάκχους και άλλοι για τρεις. Σύμφωνα με τον ιστορικό Διόδωρο τον Σικελιώτη, που έζησε τον πρώτο αιώνα προ Χριστού, οι αρχαίοι πίστευαν πως υπήρχαν τρεις Βάκχοι ή τρεις διαδοχικές ενσαρκώσεις του Βάκχου.
Σύμφωνα με άλλη μυθολογική παράδοση, ο Βάκχος ήταν γιος του Δία και της Περσεφόνης. O θεός μεταμορφωμένος σε φίδι, χώθηκε στο κρεβάτι της κόρης και την κουλούριασε σε ερωτικό αγκάλιασμα. Ενωμένη με τον «Δράκοντα του Αιθέρα» η Περσεφόνη συνέλαβε και γέννησε τον Διόνυσο-Ζαγρέα, το «κερασφόρο βρέφος».
Το ότι εδώ παρουσιάζεται ο Βάκχος σαν βρέφος με κέρατα έχει μεγάλη σημασία, γιατί ο θεός λατρευόταν και με το προσωνύμιο Λικνίτης και οι λάτρεις του μετέφεραν τελετουργικά το «λίκνο», δηλαδή ένα κάνιστρο ελλειψοειδές, ανοιχτό στη μια άκρη, που περιείχε ιερά και άρρητα αντικείμενα σκεπασμένα με ένα ύφασμα: πάνω από το ύφασμα ήταν σκορπισμένοι καρποί.
Σύμφωνα με αυτή την παράδοση, που προέρχεται από τους οπαδούς και μαθητές του Ορφέα, ο Διόνυσος-Ζαγρέας γεννήθηκε από το Δία και την Περσεφόνη σε μια σπηλιά της Σικελίας. Μαθαίνοντάς το η Ήρα, έστειλε τους Τιτάνες να σκοτώσουν το παιδί.
Οι Τιτάνες έβαψαν το πρόσωπό τους με άσπρη σκόνη για να μην αναγνωριστούν και πλησίασαν το παιδί που ήταν απασχολημένο με τα παιχνίδια του. Δίπλα του βρίσκονταν μήλα των Εσπερίδων, φτερωτοί τροχοί, σφαίρες και ζάρια. Αλλά οι Τιτάνες του πρόσφεραν το πιο φανταχτερό παιχνίδι, έναν καθρέφτη φτιαγμένο από τον Ήφαιστο που αντανακλούσε όλο το σύμπαν. Το παιδί κοίταξε για πρώτη φορά το είδωλό του μέσα σ’ αυτό τον πλανερό καθρέφτη και κυριεύτηκε από ναρκισσισμό, θέλοντας να ταυτιστεί με την εικόνα που έβλεπε. Οι Τιτάνες κινούσαν τον καθρέφτη και παρέσυραν το παιδί σε μέρος απροστάτευτο, όπου και του όρμησαν.
Το παιδί, βλέποντας τον κίνδυνο, μεταμορφώθηκε σε Δία, μετά σε Κρόνο και μετά σε μορφές ζώων: λιοντάρι, κερασφόρο φίδι, τίγρη και τελικά ταύρο. Αλλά οι Τιτάνες δεν ξεγελάστηκαν. Έπεσαν πάνω του για να το κομματιάσουν. Όταν πέθανε (με τη μορφή του ταύρου), οι Τιτάνες το έκοψαν σε εφτά κομμάτια που τα έψησαν για να τα φάνε. Όταν το κατάλαβε ο Δίας ήταν αργά. Έστειλε την Αθηνά, που μόλις πρόλαβε να αρπάξει την καρδιά του Βάκχου και να την φέρει πίσω στο Δία· το υπόλοιπο σώμα είχε καταβροχθιστεί από τους Τιτάνες.
Η δημιουργία του ανθρώπινου γένους
Πάνω στην οργή του ο Δίας τους κατακεραύνωσε και τους κατέκαψε. Λέγεται ότι από την τέφρα των σωμάτων τους, που περιείχε το σώμα και το αίμα του Βάκχου, φτιάχτηκαν οι άνθρωποι, γι’ αυτό και έχουν μέσα τους τη φύση των Τιτάνων και το διονυσιακό στοιχείο. O Δίας φύλαξε την καμένη καρδιά και αργότερα την έτριψε σε σκόνη και, ανακατεύοντάς τη με κρασί την έδωσε στη Σεμέλη να την πιεί. Έτσι πιστεύεται πως η Σεμέλη γέννησε (ξανά) το Διόνυσο χωρίς ερωτική επαφή.
Μια τρίτη και παλιότερη ίσως εκδοχή, μας μιλάει για τον Σαβάζιο Διόνυσο της Φρυγίας, γιο του Δία και της Δήμητρας (ή της Ρέας). Σύμφωνα με το μύθο αυτό, ο Δίας και η Δήμητρα (ή η Ρέα) ενώθηκαν με τη μορφή φιδιών. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτός ο Διόνυσος εμφανίζεται σαν Μεσσίας των Ινδοευρωπαίων που θα τους ξαναδώσει το θεϊκό χάρισμα όταν έρθει ο καιρός. Απ’ τη γενιά του θα φανερωθεί εκείνος που θα λύσει τον Προμηθέα.
v
Αρκετά συχνά ο Διόνυσος απεικονίζεται ως ταύρος στις ιερουργίες που τελούσαν οι Μαινάδες (Βάκχες), όπως σε αυτή την εικόνα από την Κύζικο. Στον γήινο κόσμο, ο ταύρος αντιπροσωπεύει την προσωπικότητα (σύμπλεγμα) που πρέπει ο άνθρωπος να υπερβεί. Image: Supplied
v
Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς επέμεναν ότι ο Βάκχος ήταν ινδικής καταγωγής. Είναι αλήθεια ότι οι Ινδοί λάτρευαν τον Βάγκισα με τη μορφή ενός γιόγκι που φορούσε στεφάνια και γιρλάντες φτιαγμένες από κλαδιά του αναρριχητικού φυτού μπίλβα, ένα είδος αμπελιού, που βγάζει ένα μεθυστικό ποτό. H πρώτη εμφάνιση του Βάγκισα έγινε στο βουνό Σουμερού (Σου = άγιο και Μερού = βουνό). Αλλά Μηρός λεγόταν και το βουνό στη Νύσσα, όπου ανατράφηκε ο Διόνυσος.
Γύρω στον πρώτο αιώνα π.Χ., οι ιστορικοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο Όσιρης-Διόνυσος αναφερόμενοι στις ομοιότητες των δύο θεοτήτων, καθώς και οι δύο πέθαναν και αναστήθηκαν, ενώ γεννήθηκαν από «παρθένες» πολλά χρόνια πριν από την εμφάνιση του Ιησού Χριστού. Ήδη από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. ο Ηρόδοτος είχε επισημάνει τις ομοιότητες μεταξύ Όσιρη και Διόνυσου, του δέκατου τρίτου θεού των αρχαίων Ελλήνων.
Υπήρχε έτσι μια τριάδα θεοτήτων που συμβόλιζε την πορεία της ψυχής από το σκοτάδι (της ύλης) στο φως. Η τριάδα αυτή είναι: Όσιρης-Απόλλωνας-Διόνυσος. Ο Όσιρης είναι θεότητα του κάτω κόσμου, του σκοταδιού, ενώ ο Απόλλωνας θεός του ήλιου και της σοφίας. Ο Διόνυσος, που επιφανειακά απεικονίζεται ως ο εφευρέτης του κρασιού, του άκρατου γλεντιού και της αχαλίνωτης ανθρώπινης επιθυμίας, αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο, ο οποίος πρέπει να κάνει το ταξίδι από το σκοτάδι της άγνοιας προς το φως της γνώσης.
Ο άνθρωπος πρέπει να «ποτιστεί» με το πνεύμα του Διόνυσου, να γίνει εμπνευσμένος και στο τέλος ν’ ανακαλύψει ότι είναι κι αυτός υιός θεού.
ν
