100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή: Η μάχη για την επιβίωση των προσφύγων (vid)

ΙΣΤΟΡΙΑ

Από τον Σωτήρη Κυριακίδη (*)

Η αμνήμων ελληνική πολιτεία λησμόνησε να κηρύξει το 2022 ως έτος επετειακό για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Σμύρνη 13 Σεπτεμβρίου 1922. Image: Supplied

v

ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΓΕΜΑΤΗ σημαντικές προκλήσεις σε ζητήματα υγείας περιέγραψε μιλώντας σε ειδικό ιστορικό επετειακό αφιέρωμα, που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του 11ου Επιστημονικού Συνεδρίου του Τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ιστορικός του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ) Ελένη Ιωαννίδου.

Στην ομιλία της επικεντρώθηκε στην υγεία των προσφύγων και τα προσφυγικά νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του 1920.

«Αυτό που έλαβε χώρα ήταν ένας αγώνας για την υγεία και την επιβίωση στη Θεσσαλονίκη…» τόνισε η κ Ιωαννίδου και αναφέρθηκε στις υποδομές που δημιουργήθηκαν μετά την άφιξη των αρχικά 110.000 θυμάτων της Μικρασιατικής Καταστροφής, αριθμός που από το 1916 έως το 1924 ανήλθε μέχρι και στα 355.000 άτομα συνολικά, πρόσφυγες από τη Μικρασία, τη Θράκη, τον Καύκασο και τον Πόντο.

Χαρακτηριστικό είναι πως συγκριτικά με το 1913, όπως εξήγησε η ιστορικός του ΙΑΠΕ, το 1922 ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης διπλασιάστηκε σε μια δεκαετία.

Το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες της Ανατολίας ήρθαν στην Ελλάδα, όπου κατοικούσαν οι «Παλιοελλαδίτες».
ν

Από την καταστροφή της Σμύρνης. Image: Supplied
ν

Με την ελονοσία να βρίσκεται «στην πρώτη θέση σε όλη τη Μακεδονία εκείνη την περίοδο», η κ. Ιωαννίδου αναφέρθηκε στις αιτίες θανάτου ανάμεσα στους πληθυσμούς των προσφύγων την διετία 1922 και 1923. Ασθένειες όπως «η φυματίωση, η πνευμονία, η διάρροια, ο μελιταίος πυρετός, η ευλογιά, η οστρακιά, ο τυφοειδής πυρετός, η δυσεντερία αλλά και η γρίπη» θέριζαν κόσμο.

Περιέγραψε επίσης τις σημαντικότερες δομές υγείας που δημιουργήθηκαν στον μικρότερο δυνατό χρόνο εκείνη την περίοδο. Ανάμεσα σε αυτές η ιστορικός ξεχωρίζει το Δημόσιο Λοιμοκαθαρτήριο ή Απολυμαντήριο, που βρισκόταν στην περιοχή της Αρετσούς, αλλά και το «σημαντικότερο και μακροβιότερο νοσοκομείο» από όσα δημιουργήθηκαν, το Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων, το σημερινό «Γεώργιος Γεννηματάς».
ν

ν

Μάχη για την υγεία μέσα από την προσφορά

«Ήταν μια δομή υγείας πολύ σημαντική αφού διέθετε 250 κλίνες, φρόντιζε 5.500 νοσηλευόμενους ετησίως, ενώ χαρακτηριστικό είναι πως τους πρώτους μήνες λειτουργίας του το 70% των ασθενών ήταν όσοι αρρώσταιναν από φυματίωση», εξήγησε η κ. Ιωαννίδου που περιέγραψε και το πώς η δημιουργία του συγκεκριμένου νοσοκομείου έγινε εφικτή μέσα από μεγάλες δωρεές.

Πρώτη ήταν η δωρεά της Πηνελόπης Δέλτα που προσέφερε 40.000 δραχμές. Τη δωρεά αυτή ακολούθησαν εκείνες της Μαρκησίας Λουίζας Ριανκούρ με 120.000 δραχμές, του ζεύγους Εμμανουήλ Μπενάκη – Βιργινίας Χωρέμη με 800.000 δραχμές και της Έλενας Σκυλίτση-Βενιζέλου με 880.000 δραχμές.

Πρωτοβουλίες ιδιωτικές που, μεταξύ άλλων, βοήθησαν ώστε να ξεκινήσει τη λειτουργία της η δομή υγείας με προσωπικό 100 ατόμων –«όλων μάλιστα προσφυγικής καταγωγής»– σε μια εποχή με τεράστιες ανάγκες.

Όπως εξήγησε η κ. Ιωαννίδου, με την άφιξη των προσφύγων οι δυσκολίες διαβίωσης ήταν τεράστιες, αφού ο διπλασιασμός ουσιαστικά του πληθυσμού της πόλης συγκριτικά με το 1913 ήταν ένας αποσταθεροποιητικός παράγοντας για το σύστημα υγείας.

Τα παιδιά ήταν τα πιο ευάλωτα σε μια περίοδο μάλιστα στην οποία οι γεννήσεις είχαν μειωθεί δραματικά, ενώ οι πρόσφυγες ήταν «άποροι, άρρωστοι και ψυχικά κλονισμένοι», αφού είχαν φτάσει στον προορισμό τους «ταλαιπωρημένοι, στοιβαγμένοι σε κάρα» και «…στη Θεσσαλονίκη τους περίμενε η αστεγία».

Χρειάστηκε να ζήσουν σε παραπήγματα και παράγκες που είχαν απομείνει από τις Δυνάμεις της Αντάντ και τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στις αρχές 1923 ιδρύθηκαν τρία επιπλέον προσφυγικά νοσοκομεία πέρα από τις δομές υγείας που υπήρχαν, νοσοκομεία που δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη και έδωσαν κάποιες λύσεις. Είχαν όμως την δυνατότητα να περιθάλψουν μόνον έναν μικρό αριθμό προσφύγων, με το νοσοκομείο της Καλαμαριάς να έχει μια σημαντικότατη συμβολή.

Οι δομές αυτές, που δημιουργήθηκαν βιαστικά για να καλύψουν υγειονομικές ανάγκες, λειτούργησαν με τρόπο πρόχειρο σε επίπεδο υποδομών, αφού «στεγάζονταν ακόμη και σε ξύλινα παραπήγματα, σε θαλάμους στρατευμάτων, κτίρια που είχαν μείνει από τον Α΄ Π.Π.».
ν

ν

Η προστασία της ζωής και η οδύνη της ταλαιπωρίας

«Πρόσφυγες έπρεπε να ζήσουν, ενώ σκεπάζονται με τσουβάλια, σε χώρους με τρύπιες στέγες που έσταζαν, χώρους με ζέστη το καλοκαίρι και κρύο το χειμώνα, ενώ τα τρωκτικά και τα έντομα τους ταλαιπωρούσαν. Ζεσταίνονταν με μαγκάλια και είχαν φως από καντήλια, με πυρκαγιές να ξεσπούν συχνά. Ακόμη και το 1924, περίπου 12.000 άτομα ζούσαν έτσι στην Καλαμαριά», ανέφερε η ιστορικός.

Συνθήκες ιδιαίτερα δύσκολες που οδηγούσαν σε επιδείνωση της υγείας των προσφύγων, αφού και οι ποσότητες φαγητού ήταν μικρές και η έλλειψη φαρμάκων και ιατρικού προσωπικού αισθητή.

«Στους εννέα μήνες από τον Οκτώβριο του 1922 μέχρι τον Μάιο του 1923 το ποσοστό θνητότητας στους πρόσφυγες ήταν διπλάσιο από εκείνο στους γηγενείς πληθυσμούς», σημείωσε.

Τα μέτρα που τέθηκαν σε ισχύ ήταν επίσης σκληρά για την προστασία των πληθυσμών. «Εφαρμόστηκε και περιορισμός, καραντίνα δηλαδή σε καταυλισμούς ενώ η χρήση του Απολυμαντήριου της Καλαμαριάς ήταν έντονη. Τα ρούχα σε κλίβανο, η αποψίλωση, όλα αυτά ήταν και μια έντονη εμπειρία για τους πρόσφυγες, μια κατάσταση που φαινόταν πως ξεπερνούσε τις δυνατότητες μια χώρας χρεοκοπημένης», σημείωσε η κ.Ιωαννίδου που τόνισε πως ειδικά την συγκεκριμένη περίοδο στις δράσεις υγειονομικού τύπου πρωτοστάτησε ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.

Τα δύο μεγάλα ξύλινα παραπήγματα του Απολυμαντήριου χρησιμοποιούνταν αφενός ώστε στο ένα να απολυμαίνονταν σε κλίβανο ρούχα, σκεύη, τα κλινοσκεπάσματα που χρησιμοποιούσαν οι πρόσφυγες, αφετέρου να περάσουν οι ίδιοι διαδικασία απολύμανσης και αποφθειρίασης, να κουρευτούν και να κάνουν μπάνιο με είδη καθαρισμού.

Μια διαδικασία ταπεινωτική, «επώδυνη ψυχικά» για τους πρόσφυγες.
ν

Οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 και στις 13 Σεπτεμβρίου άρχισε ο διωγμός των Ελλήνων και η καταστροφή της πόλης. Image: Supplied
ν

Για την προστασία της ζωής και της δημόσιας υγείας όμως εκείνη την περίοδο σημαντικότατη ήταν σύμφωνα με την κ. Ιωαννίδου και η συνεισφορά του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού και του μεγάλου εμβολιαστικού προγράμματος στο οποίο πρωτοστάτησε για την αποφυγή εμφάνισης επιδημιών.

Τα μεγάλα θύματα των Νεότουρκων ήταν οι μη μουσουλμανικές κοινότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίες αποτέλεσαν στόχο προδιαγεγραμμένων εθνικών εκκαθαρίσεων.

Η βίαιη καταστροφή τους έχει χαρακτηριστεί Γενοκτονία με βάση το Διεθνές Δίκαιο, ενώ η ίδια η Ελλάδα έχει αναγνωρίσει με ομόφωνες αποφάσεις της Βουλής το ιστορικό γεγονός θεσπίζοντας δύο Ημέρες Μνήμης: 19 Μαΐου για τον Πόντο και 14 Σεπτεμβρίου για το σύνολο της Μικράς Ασίας.

(*) Ο Σωτήρης Κυριακίδης είναι δημοσιογράφος του ΑΠΕ/ΜΠΕ.
ν

ν

Δείτε επίσης:

Η Σμύρνη μάνα καίγεται, καίγεται και το βιός μας (vid) Οι Πόντιες που θυσίασαν τα μωρά τους για να σώσουν ένα χωριό (vid) Ιστορία: Τα μεγάλα «ΝΑΙ» που έκρυβε το «ΟΧΙ» του ’40 (video) Οχυρό Ρούπελ 1941: Όταν η ιστορία γίνεται κόμικ (vid) Η διαχρονική αξία της ελληνικής γλώσσας (vid) Δεν υπάρχουν λόγοι για την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης (vid)